12.2 X-chromosomaal + 12.3 Soorten veranderen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

12.3 Soorten veranderen

Welkom!

Programma 12.3

1. Huiswerk (weektaak)

2. Huiswerk 12.2 - X Chromosomaal overerven

4. Lesdoelen 12.3

5. Theorie 12.3

6. Vragen/ Evaluatie

Even herhalen...

Dominante overerving

Als je homozygoot voor de ziekte of heterozygoot bent, dan heb je de ziekte.

x chromosomaal

Weinig kleurenblinde meisjes

Geslachtsgebonden recessieve overerving:

als een aandoening veroorzaakt wordt door een gen op het X-chromosoom en recessief is.

-> Vrouw heeft een 2e X-chromosoom om 'te compenseren',

-> Mannen met x-chromosomale aandoening komt dus vaker voor. 

Noteren van geslachtsgeb.eigenschap:

voorbeeld: X^A en X^a. 

X-chromosomale afwijking -> voorbeeld

Voorbeeld: op Y-chromosoom zitten geen allelen voor de eigenschap kleurenblindheid. 

Zie afbeelding hiernaast. 

- Genotype vader met dominante allel noteer je als X^AY. (niet kleurenblind)

- Genotype van moeder noteer je als X^AX^a. (drager)

meisje kan alleen kleurenblind zijn als vader kleurenblind is en moeder drager. 

X-CHROMOSOMAAL DOMINANT - XA

X-CHROMOSOMAAL RECESSIEF - Xa

X-Chromosomale aandoeningen

O

X-chromosomaal

De Manx is een staartloze kat. De eigenschap staartloos is het gevolg van het dominante gen A.
Voor fokkers van dit ras doet zich het volgende probleem voor: homozygoot staartloze jongen zijn niet levensvatbaar. Ze sterven voor de geboorte.
Wat is het genotype van een levende staartloze kat?

1. AA
2. Aa
3. aa
4. AA of Aa

Huiswerk

Weektaak = 12.3 lezen/maken

Aanbeveling: Begrippenlijst maken. 

Huiswerk over 12.2

Vragen?

Een man en een vrouw hebben allebei de ziekte van Huntington (dominante overerving). Ze hebben al een gezonde dochter samen gekregen. Hoe groot is de kans dat hun volgende kind ook gezond is?

1. 100%
2. 50%
3. 25%
4. 0%

Twee ouders zijn drager van een recessief overervende ziekte. Zij zijn in verwachting van een kind. Hoe groot is de kans dat dit kind ook drager is?

1. 100%
2. 50%
3. 25%
4. 0%

Uitleg vraag

Allelen: F= gezond en f=ziek, want recessief overervend en drager mogelijk.
P-generatie fenotype: drager x drager= heterozygoot x heterozygoot
P-generatie genotype: Ff x Ff

F1 (nakomelingen) genotype: FF, Ff, Ff en ff
Antwoord: drager als Ff; dit is 2 op de 4, dus 50%.

Bij rundvee is zwartbont dominant over roodbont (zwartbont = Z en roodbont = z)

Wat is de kans op een zwartbont kalf, als beide ouders roodbont zijn?

Hoe pak je dit aan?

Stap 1: Noteer alle mogelijk genotypes

Stap 2: Maak een kruisingsschema

Stap 3: Bereken het percentage

Stap 4: Beantwoord de vraag

PKU is een recessief overervende ziekte. Als beide ouders heterozyoot zijn (Aa) hoe groot is de kans op een kind dat drager is van PKU?

Bij mensen is bruine ogen dominant over blauwe ogen. (Bruin= A en blauw = a)

Wat is de kans op nakomelingen met blauwe ogen als beide ouders heterozygoot zijn?

Hoe pak je dit aan?

Stap 1: Noteer alle mogelijk genotypes

Stap 2: Maak een kruisingsschema

Stap 3: Bereken het percentage

Stap 4: Beantwoord de vraag

PKU is een recessief overervende ziekte. Als beide ouders heterozyoot zijn (Aa) hoe groot is de kans op een kind dat drager is van PKU?

Hoe pak je dit aan?

Stap 1: wanneer ben je drager van een recessief overervende ziekte? Welke genotype heb je dan?

Stap 2: maak een kruisingsschema. Beide ouders zijn hetrozygoot.

Stap 3: bereken het percentage.

Stap 4: beantwoord de vraag.

De ziekte van Steinert is een monogene (=aandoening wordt bepaald door 1 gen) aandoening die dominant overerft. De spieren worden als je deze ziekte hebt steeds zwakker. Vader is heterozygoot en moeder is homozygoot recessief.

Hoe groot is de kans dat een nakomeling de ziekte van Steinert heeft?

Hoe pak je dit aan?

Stap 1: met welke genotype(s) ben je ziek?

Stap 2: maak een kruisingsschema. 

Stap 3: bereken het percentage.

Stap 4: beantwoord de vraag.

Recessieve overerving

aa = ziek

Aa = drager

AA = niet ziek

Dominante overerving

aa = niet ziek

Aa = ziek

AA = ziek

MONOGEEN: aandoening wordt bepaald door 1 gen.

Lesdoelen 12.3 

- Je kan uitleggen hoe soorten kunnen veranderen en

hoe nieuwe soorten ontstaan. 

Hoelang is er al leven
 op aarde?

- Aarde is ong. 4.5 miljard jaar oud 

-> Geen leven op aarde

-> Geen zuurstof in lucht, maar

-> mengsel van gassen uit vulkanen. 

<- Filmpje 15 min.
begin van leven op aarde, 
of 7 min. 'hoe is leven ontstaan?'

Hoelang is er al leven op aarde?

1e organismen: cyanobcterién (blauwalg)
- ontstonden 3,5 miljard jaar geleden in water

- kunnen (net als planten) zuurstof maken

daarna: 

algen en dieren in water (geen leven op land)
en toen:

UV-straling is te schadelijk voor het leven op aarde. Door zuurstof (van de cyanobacterien) ontstaat er ozon (door reactie met UV). Hierdoor bescherming tegen UV. Nu leven op aarde mogelijk!

Minder UV-straling
-> ook leven op land.
(400 miljoen jr. geleden)

1e planten: 
Algen, daaruit andere groepen.
1e dieren:
ongewervelden; kwallen, zeesterren.
-> Later duizendpoten, insecten.
Toen
-> mét wervelkolom; vissen,
-> amfibieën.
-> reptielen, vogels, zoogdieren (wij!)

Verwantschap

Verwantschapsschema:
schema met afstamming van verworven soorten en hun uitgestorven voorouders  

Gemeenschappelijke voorouder: soort waaruit verschillende soorten zich ontwikkeld hebben  
- soorten met recent gemeensch.voorouder staan dicht bij elkaar in schema: zijn verwant. 

Verwant:
Dieren die verwant zijn, tonen veel overeenkomstige kenmerken, door recente gemeenschappelijke voorouder. 

Ongewervelden (zonder wervelkolom) vs Gewervelden (mét wervelkolom).

Verwantschap tussen gewervelden - er zijn steeds nieuwe kenmerken ontstaan

Cyanobacteriën waren de eerste organismen op aarde. Waarom waren ze zo belangrijk voor het ontstaan van andere organismen?

1. Ze produceren zuurstof
2. Ze produceren zonlicht
3. Ze produceren koolstofdioxide
4. Ze produceren water

Hoe oud schatten wetenschappers onze aarde?

Waardoor werd leven op land mogelijk?

1. De temperatuur ging omlaag
2. Er kwam genoeg zuurstof in de lucht
3. De dieren kregen poten
4. Er kwam minder UV-straling op de grond

Waardoor veranderen soorten?

Evolutie = veranderen van soorten en ontstaan van nieuwe soorten

Evolutietheorie = 
 theorie die dit verklaart. Opgesteld door Charles Darwin 

'Hoe kan het dat soorten veranderen en de ene soort uit de andere soort is ontstaan?'

Soorten kunnen veranderen als..

1. er variatie in eigenschappen als gevolg van mutaties in het DNA optreedt

2. de eigenschappen die variëren, erfelijk zijn

3. er natuurlijke selectie op deze eigenschappen plaatsvindt

<- filmpje 2.5 min. 

Nieuwe soort

Bij vinken ontstonden door evolutie nieuwe soorten doordat:

1. Er variatie is in snavelsoort

2. De snavelvorm erfelijk is

3. Er selectie plaats vindt (verschillende voedselbronnen op verschillende eilanden)

4. De vinken van elkaar geïsoleerd zijn.

Hoe ontstaan nieuwe soorten?

Survival of the fittest: de best passende varianten overleven en planten zich voort.

Door isolatie kunnen nieuwe soorten ontstaan.

filmpje
= 2 min. 

Leg in je eigen woorden uit wat 'verwant' betekent.

Soort B toont het meeste verwantschap met
soort: A of C?

1. A
2. C

Vissen behoren tot de .....

1. gewervelden
2. ongewervelden

Kijk goed naar de afbeelding. Je ziet hier ...

1. ongewervelden, holtedieren
2. gewervelden, weekdieren
3. gewervelden, stekelhuidigen
4. ongewervelden, sponzen

Het proces waarbij organismen zich aanpassen aan hun omgeving noem je...?

1. Ecologie
2. Charles Darwin
3. Survival of the fittest
4. Evolutie

natuurlijke selectie 

de aarde bevat miljoenen soorten 

Radioactiviteit

scheiding tussen organismen van een soort 

Mutageen

Aanpassing

Ras

Evolutie

Stel. Je moeder vraagt tijdens het eten vanavond: "Schatje, wat heb jij geleerd bij biologie?" Wat vertel je haar dan?
Schrijf niet alleen het begrip, maar ook de uitleg op.

Welke vraag heb jij nog?

Weektaak = 12.3 lezen/maken.

succes :)