12.2 Het zit in de familie

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Deze les

• Bespreken opdracht 16 t/m 18 van 12.1
• Uitleg over 12.2 + opdrachten tussendoor
• Oefenen met de opdrachten

Let op: dit is de laatste les!

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen hoe aandoeningen overerven.
• Je kunt eigenschappen in een stamboom weergeven.
• Je kunt uitleggen wat het belang is van stamboomonderzoek. 

Erfelijke aandoeningen

Wordt veroorzaakt door fouten in de genen. Meestal zijn er meerdere genen betrokken. 

Monogeen: als een aandoening veroorzaakt wordt door een fout op één gen.

Recessieve overerving

Komt pas tot uiting als je van beide ouders een recessief allel erft. 

Persoon die heterozygoot is -> gezond, maar drager 

Vader, moeder, jongetje met oranje shirt en gele shirt zijn dragers. 

Oefenen 1

PKU is een stofwisselingsziekte die recessief wordt overgeërfd. 

Beide ouders zijn heterozygoot. 

1. Wat zijn de genotypen van de ouders?

2. Zijn de ouders gezond of ziek? En zijn de ouders 

drager? ja/nee 

3. Maak een kruisingsschema en bereken de kans 

dat de ouders een kind krijgen met PKU. 

1. Pp en Pp
2. Gezond, ze zijn drager
3. 25% (alleen bij pp)

Dominante overerving

Wordt veroorzaakt door een dominant allel. 

Komt tot uiting als je het dominante allel hebt (heterozygoot of homozygoot dominant)

Geen dragers!   -->  waarom niet?

Oefenen 2

De ziekte van Huntington is een dominant-overervende ziekte waarbij bepaalde delen van de hersenen worden aangetast door uitval van hersencellen. Moeder is homozygoot recessief en vader is heterozygoot.

1. Wat zijn de genotypen van de ouders?

2. Zijn de ouders gezond of ziek? 

3. Maak een kruisingsschema en bereken 

de kans dat de ouders een kind krijgen 

met de ziekte van Huntington. 

1. Moeder = hh, vader = Hh
2. Vader is ziek, moeder niet
3. 50% (Hh)

X-chromosomale overerving

= geslachtsgebonden recessieve overerving

Het gen voor de aandoening ligt op het x-chromosoom en is (meestal) recessief. 

Voorbeeld = kleurenblindheid

Notatie is anders! 

Oefenen 3

Kleurenblindheid erft x-chromosomaal over en is recessief. 

Een vader met kleurenblindheid en een moeder die heterozygoot is, krijgen samen een kind. 

1. Wat is het genotype van beide ouders?

2. Maak een kruisingsschema en bereken 

de kans dat deze ouders een kleurenblinde zoon krijgen. 

1. XAXa = moeder                    XaY = vader
2. 50% op zoon, daarvan 50% kans op Xa, dus 25% kans op kleurenblinde zoon 

Stambomen

D.m.v. een stamboom kun je er vaak achter komen of een eigenschap recessief of dominant .

Je kunt dan dus berekenen hoe groot de kans is om een aandoening/eigenschap te erven.

2 gezonde ouders met een ziek kind  -> aandoening is recessief en de ouders zijn drager (heterozygoot)

Oefenen 4

Twee ouders die wel kleuren kunnen zien, hebben twee kinderen (zie de afbeelding, vierkant = man, rond = vrouw)

Kun je weten wie de zoon kleurenblindheid gegeven heeft?     

• Ja, moet gegeven zijn door moeder, want is X-chromosomaal. Vader is ook niet kleurenblind, dus heeft het recessieve allel niet.

Ja, de moeder. Vader kan nooit kleurenblindheid geven aan een zoon, aangezien het op het X-chromosoom ligt. 

Oefenen 5

In de afbeelding is een stamboom de overerving van albinisme bij een gezin weergegeven. De ouders uit dit gezin krijgen krijgen een vierde kind (?). 

1. Hoe weet je of het recessief of dominant is?

2. Hoe groot is de kans dat dit kind albinisme heeft? 

Maak een kruisingsschema.

1. Ouders hebben het niet, maar kinderen wel. Dus moet recessief zijn.
2. Ouders zijn heterozygoot. Kans op aa = 25%

Stamboom-onderzoek

Onderzoek naar erfelijke aandoeningen in de familie. 

Wordt vaak gedaan wanneer er ernstige aandoeningen in de familie zijn. 

Doel: vroegtijdig behandelen 

Maken

Eerste 8 minuten in stilte

Zelf bestuderen/doorlezen: 12.2

Maken: 5 t/m 7, 11, 12, 16, 17, 20 en 21

Klaar? Nakijken -> antwoorden staan op It's Learning, daarna maken samenvatting of testjezelf (H11 + 12.1 en 12.2)