Herhaling Thema 9

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Welkom 

Denk om…

Je jas uit, pet af.

Mobiel in de telefoontas (op stil).

Boek (dicht) + schrift, pen op tafel. Tas op de grond.

Zitten op je eigen plek!

Eten en drinken doe je in de kantine.

5 minuten de tijd.

Planning 

• Welkom
• Herhalen 9.1 t/m 9.4 + 9.6
• Opdrachten maken
• Maandag PW 

Leerdoelen thema 9

Ik weet...

• Op welke drie manieren je afhankelijk kan zijn van een genotmiddel. 
• Hoe de hoeveelheid stoffen in je bloed constant blijft (glucosegehalte). 
• De taken van je nieren.
  
• De onderdelen van de huidlaag + functies van de onderdelen.
  
• Hoe je huid je beschermt tegen de zon 
• Hoe je huid helpt om je lichaam op temperatuur te houden.
  
• Hoe wondjes dichtgaan en hoe kanker kan ontstaan. 
• Waardoor je ziek wordt en hoe je ziekteverwekkers bestrijdt.
  
• Waarvoor je ingeënt wordt en wat een injectie/vaccine is.
  
• Wat er bij een transplantatie gebeurt.
• Wat de 4 bloedgroepen zijn en waarom je niet van iedereen bloed kan krijgen.

Leerdoelen Thema 9: Gezondheid

Leerdoelen 9.1 ongezond

Je weet:

• Welke factoren je gezondheid beïnvloeden.
  
• Wat de werking en het risico van verschillende genotsmiddelen is.
• Op welke drie manieren je afhankelijk kan zijn van een genotmiddel. 

9.1 Ongezond - 

Wat bepaalt jouw gezondheid?

• Jouw leefstijl
• Jouw omgeving
• De gezondheidszorg

uitscheidingsorganen

Manieren van verslaving

1. Lichamelijk afhankelijk: Als je stopt krijg je ontwenningsverschijnselen.  
2. Geestelijk afhankelijk: Je denkt er steeds aan, voelt je niet prettig.
3. Sociaal afhankelijk: Mist contact van mensen waarmee je het deed.

Leerdoelen 9.2 goed geregeld 

Je weet:

• Hoe de hoeveelheid stoffen in je bloed constant blijft.
  
• De taken van je lever en je nieren.

Hoe wordt glucosegehalte in bloed geregeld?

alvleesklier maakt: insuline

glucose --> glycogeen

alvleesklier maakt: glucagon

glycogeen --> glucose

Glucose is te ....

Glucose is te ....

hoog

laag

Alvleesklier maakt ....

Alvleesklier maakt ....

insuline

glucagon

Welke twee hormonen regelen je bloedsuikerspiegel?

1. Glucose en glycogeen
2. Insuline en glycogeen
3. Glucagon en glucose
4. Glucagon en insuline

a. Welk hormoon wordt aangemaakt na het eten van een banaan?
b. Welk orgaan produceert dit hormoon?

Leerdoelen 9.3 Huid

Je weet:

• De onderdelen van de huidlaag.
• Hoe je huid je beschermt en helpt om je lichaam op temperatuur te houden.
  
• Hoe wondjes dichtgaan en hoe kanker kan ontstaan.

Je huid heeft drie functies:

1. je lichaam op temperatuur houden

2. bescherming tegen vuil en ziekteverwekkers

3. bescherming tegen de zon

De huid bestaat uit drie lagen:

1. Opperhuid: hoornlaag en kiemlaag - hoornlaag slijt steeds af en kiemlaag vult door celdeling van binnenuit aan
2. Lederhuid: spieren, talgklieren, zweetklieren, bloedvaten, zintuigen en haarzakjes met haren - talg houdt de huid en haren soepel
3. Onderhuids bindweefsel: bloedvaatjes, zenuwen en opslag van vet

Hoe blijf je op temperatuur?

Hoe wordt er homeostase gehandhaafd?

Koudezintuigen & warmtezintuigen meten lagere temperatuur dan de norm (het gemiddelde)

-> impulsen naar hersenen via zenuwen

• Wat valt op bij de warme huid?
• Wat valt op bij de koude huid?

Wondgenezing

1. Eerst klonteren bloedplaatjes samen (#3) 
2. Bloedplaatjes knappen open en zorgen voor propvorming (stollingseiwitten komen vrij) (#4)
3. Stofjes uit de bloedplaatjes reageren met eiwitten uit het bloedplasma (#4)
4. Bij deze reactie ontstaan plakkerige fibrinedraden (#5)

Hoe beschermt je huid je tegen de zon?

Zon: UV-straling -> cellen in de kiemlaag maken pigment (kleine korreltjes bruine kleurstof) = bescherming tegen verbranding

Pigment zorgt ervoor dat UV-straling minder diep in je huid komt

Hoe meer pigment je hebt, hoe beter je beschermt bent tegen UV-straling

Hoe ontstaat een uitzaaiing?

Leerdoelen 9.4 Ziek

Je weet:

• Waardoor je ziek wordt en hoe je ziekteverwekkers bestrijdt.
  
• Waarvoor je ingeënt wordt en wat een injectie/vaccine is.
• Wat er bij een transplantatie gebeurt.

Hoe word je ziek?

Micro-organismen: ziekmakende bact., schimmels, virussen

Bacteriën - kunnen giftige stoffen afgeven en ontstekingen veroorzaken (bv longontsteking, ontstoken wondje)

Schimmels - kunnen ook giftige stoffen afgeven

Virussen - dringen cellen binnen. 

Daar vermeerderen ze zichzelf -> 

Cel vol met virus gaat stuk -> griep, Corona

Hoe verloopt een infectie? 

Diagnose

Vaststelling welke ziekte je hebt, naar aanleiding van omschrijving van klachten/symptomen. 

Prognose

Er wordt vertelt hoe de ziekte en het herstel zal verlopen. 

Hoe herkent je lichaam ziekteverwekkers?

Alle cellen hebben eiwitten op het celmembraan = antigenen

Je lichaam herkent welke van jou zijn (lichaamseigen) en welke dus niet (lichaamsvreemd). 

antigeen = gemeen

antistof = tof

ezelsbruggetje

Hoe bestrijden witte bloedcellen ziekteverwekkers? Type 1

Twee soorten witte bloedcellen:

Type 1 - neemt bacterien op en verteert ze (ook wel vreetcellen genoemd) -> afb. hiernaast 

Type 2 - maakt een stofje (=antistof) die aan de antigenen van de ziekteverwekker blijft plakken zodat hij onschadelijk wordt.

Hoe bestrijden witte bloedcellen ziekteverwekkers? Type 2

1. Er komen ziekteverwekkers in je lichaam.
   
2. Witte bloedcel type 2 maakt een antistof (blauw) die precies past bij de antigenen (rood) van de ziekteverwekker.
   
3. Deze witte bloedcellen type 2 gaan zich snel delen en samen heel veel antistof maken.
   
4. De antistof koppelt aan de antigenen van de ziekteverwekker en schakelt hem uit.
   
5. Witte bloedcel type 1 vreet de uitgeschakelde ziekteverwekker op.
   

Immuun -
actieve immunisatie

• Ziekteverwekkers dood? -> meeste witte bloedcellen ook dood, blijven paar over:  de geheugencellen. 
• 2e keer met dezelfde ziekteverwekker besmet? ->geheugencellen herkennen de antigenen -> maken enorm snel antistoffen -> voordat je ziek kan worden, ziekteverwekkers al dood.
  
  
• kan ook met vaccin
  (verzwakt ziekteverwekker) 

Immuun -
passieve immunisatie

Seruminjectie - prik met antistoffen tegen ziekteverwekker. Snel immuun - korte tijd. 

Passieve immunisatie: niet zelf de antistoffen gemaakt. 

Orgaanafstoting 

Afweer: 
op cellen donororgaan zitten lichaamsvreemde antigenen -> ontvanger (witte bl.c) maakt antistoffen tegen antigenen -> cellen donororgaan vernietigd = orgaanafstoting

Wat is een chronische ziekte?

Chronisch ziek is een verzamelnaam voor verschillende ziektes. Kenmerkend is dat de ziekte minstens drie maanden duurt of dat de patiënt er meer dan drie keer per jaar last van heeft. Een ziekte is chronisch als die met de bestaande kennis en methoden niet te genezen is.

Onder chronische ziektes vallen:

(jeugd)reuma, COPD en astma, nierziektes, kanker, diabetes, hiv, aids en hartafwijking.

Wat wordt er in het lichaam gespoten bij een vaccinatie?

1. ziekteverwekker
2. bacterie
3. verzwakte ziekteverwekker
4. antistof

Hoe noem je de 'prik' met antistoffen?

1. Antibiotica
2. vaccinatie
3. Serum injectie

Er zijn 2 soorten witte bloedcellen, soort 1 worden "vreetcellen genoemd". Soort 2 maakt:

1. Ziekteverwekkers
2. Afweerstoffen
3. Bacteriën
4. Antibiotica

Leerdoelen 9.6 Bloedtransfusie

Je weet:

• Dat er verschillende bloedgroepen zijn.
  
• Waar je op moet letten bij een bloedtransfusie.

Wanneer heb je bloed nodig? 

Bloedtransfusie: bloed krijgen van een donor. 
(bv ongeluk/operatie)

Bloeddonor: staat bloed af. (+- 3xper jaar)

Bloedbestanddelen

Bloedbestanddelen:  

1. witte bloedcellen

2. rode bloedcellen.

3. bloedplaatjes 

Welk bloedbestanddeel bij welk type bloedtransfusie? 

1. Rode bloedcellen ->  patiënt met veel bloedverlies (ongeluk/bloedarmoede)

2. Bloedplasma ->  patiënten met brandwonden, ernstige infectie en hemofilie (bloed stolt niet goed) 

3. Bloedplaatjes: Leukemiepatiënten (plaatjes én rode bloedcellen)  

*Leukemie = beenmergkanker -> aanmaak witte bloedcellen ontregeld - teveel onrijpe cellen / productie andere onderdelen knelt -> te weinig bloedplaatjes. 

Kun je van iedereen bloed krijgen?

- Nee. Je lichaam 'strijdt' tegen lichaamsvreemde bloedcellen.

Antigenen: herkenningseiwitten op de rode bloedcellen .  Anders dan de jouwe? -> Je antistoffen: ruimen lichaamsvreemde stoffen op. 

Je witte bloedcellen maken antistoffen tegen de antigenen die jij zelf niet hebt. 

Als je bloedgroep A hebt, zit er anti-B in je bloedplasma.

Als je bloedgroep B hebt, zit er anti-A in je bloedplasma.

Als je bloedgroep AB hebt, zitten er geen antistoffen in je bloedplasma. 

Als je bloedgroep 0 hebt, zitten anti-A en anti-B in je bloedplasma.

Welke bloedgroep kan alle bloedgroepen ontvangen?

1. Bloedgroep A
2. Bloedgroep B
3. Bloedgroep AB
4. Bloedgroep O

Welke bloedgroep(en) heeft/hebben geen antigenen

1. Bloedgroep A
2. Bloedgroep B
3. Bloedgroep AB
4. Bloedgroep O

Welke bloedgroep(en) heeft/hebben antigeen B

1. Bloedgroep A
2. Bloedgroep B
3. Bloedgroep AB
4. Bloedgroep O

Hiernaast zie je een rode bloedcel met daarop twee verschillende antigenen. Welke bloedgroep past bij deze rode bloedcellen?

1. Bloedgroep A
2. Bloedgroep B
3. Bloedgroep AB
4. Bloedgroep 0

Bloe

A kan wel ontvangen van donor met O

A kan niet ontvangen van donor met AB

AB kan wel ontvangen van donor met B