Thema 5 Waarneming, gedrag en regeling

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 1

Thema 5 Waarneming, gedrag en regeling

BS 5.1 Je omgeving waarnemen

Leerdoelen:

- Je kunt de werking van zintuigen beschrijven.

- Je kunt de zintuigen benoemen met hun ligging en hun prikkel.

De dingen om je heen kun je horen, zien, ruiken, proeven en voelen.
Dit doen we met onze zintuigen, maar we hebben ook onze hersenen daarbij nodig. 

Waarnemen

Waarnemen = Prikkels uit de omgeving opvangen met je zintuigen.

Prikkels =  Invloeden uit je omgeving. (bijv. Licht, geluid, geur en aanraking)

Waarneming

Wat zie je op dit plaatje?

Waarnemingen kunnen dus verschillend zijn!!!

Zintuigcellen: zijn cellen die zijn aangesloten op zenuwen die verbonden zijn met je hersenen. 

Impulsen: elektrische signaaltjes (seintjes)die via de zenuwen naar je hersenen gaan. 

Al je zintuigen samen noem je het zintuigenstelsel. 

We kunnen ook pijn waarnemen, dit doen we met pijnpunten. Dit zit overal in je lichaam. 

Alle zintuigen met hun prikkel op een rij:

Wat is een prikkel?

1. Een verandering in de omgeving
2. Een elektrisch signaal
3. Een zintuig
4. Een waarneming

Een prikkel wordt opgevangen door een zintuigcel. Deze maakt een impuls. Wat is een impuls?

1. Een chemische reactie in je lichaam
2. Een elektrisch signaal
3. Hetzelfde als een prikkel

Impuls

Hersenen

Zintuig

Prikkel

Zintuigen

Prikkels

Licht zintuig

Gehoor zintuig

Reuk zintuig

Smaak zintuig

Warmte zintuig

Muziek

Vieze sokken

Vuurwerk

Een schouderklopje

Snoep dat op tafel ligt

Match de prikkel met het juiste zintuig.

Druk-

zintuig

Evenwichts-

zintuig

Smaak-

zintuig

Gezichts-

zintuig

Tastzintuig

Druk

Licht

Zwaarte-

kracht

Smaak

Lichte aanraking

Tekst

gezichts- zintuig

gehoor- zintuig

reuk- zintuig

tast- zintuig

smaak- zintuig

evenwichts-zintuig

BS 5.2 Voelen, ruiken en proeven

Leerdoelen:

- Je kunt de bouw en functies van de huid beschrijven. 

- Je kunt benoemen hoe je verschillende geuren ruikt. 

- Je kunt benoemen hoe je verschillende smaken proeft. 

DEEL 1 de huid

In de huid, je grootste orgaan, liggen verschillende zintuigcellen waarmee je kunt voelen. 

Opperhuid: bovenste laag van de huid, bestaat uit hoornlaag en kiemlaag. 
Hoornlaag: Dode cellen, die afslijten. Beschermt: uitdroging, beschadiging en ziekteverwekkers tegen houden. 

Kiemlaag: Levende cellen, die delen en de hoornlaag aanvullen van onderaf. 

Lederhuid: tweede laag van de huid. Hier liggen de zintuigen, haarspiertjes, bloedvaten, zweetklieren en pijnpunten. 
Onderhuidse bindweefsel: laag vet onder de huid, isolatie (warm houden), reservevoedsel.

Brandwond: beschadiging van de huid door warmte, een chemische stof of elektriciteit. 

Als je huid kapot gaat kan die je niet meer beschermen tegen bacteriën, je verliest ook vocht en warmte. 

De huid:

De huid bestaat uit verschillende onderdelen. In welk deel liggen je zintuigen in de huid?

1. Hoornlaag
2. Kiemlaag
3. Lederhuid
4. Onderhuidse bindweefsel

Wat is de huid?

1. een cel
2. een weefsel
3. een orgaanstelsel
4. een orgaan

De huid heeft 3 taken.
Wat is GEEN taak van de huid?

1. beschermen tegen giftige gassen uit de lucht
2. beschermen tegen vuil en ziekteverwekkers
3. beschermen tegen beschadigingen van je spieren
4. beschermen tegen de zon

Bekijk de afbeelding van de huid. 

Geef de namen van onderdeel 1 t/m 3 

1

2

3

kiemlaag

hoornlaag 

Lederhuid

Welke onderdelen van de huid zijn dit?

Haartje

Opperhuid

Lederhuid

Zweetkliertje

Haarzakje

Bloedvaten

Onderhuids bindweefsel

Vet

Wat moet je doen bij een brandwond?

1. kleding snel lostrekken van de wond
2. 1 uur koelen met ijskoud water
3. 10 minuten koelen met lauw, stromend water
4. in bad gaan zitten

We hebben van deze BS alleen de huid behandeld. 

Je maakt nu opdr: 1, 2, 6, 7

Volgende les gaan we verder met deel 2 van deze BS. 

Deel 2 Ruiken en Proeven

Bovenin je neusholte ligt je reukzintuig.  

Hier liggen in het neusslijmvlies reukzintuigcellen die gevoelig zijn voor geur. 

Als deze worden geprikkeld door geurende gassen geven ze een impuls af naar de hersenen. 

Op onze tong ligt het smaakzintuig.

Op je tong liggen fijne groeven en in die groeven liggen de smaakknopjes. 
Hier liggen de smaakzintuigcellen. 

We kunnen 5 smaken proeven: zoet, zuur, zout, bitter en umami (hartig)

............ zijn de prikkels voor het reukzintuig.

1. Neusslijmvliezen
2. Reukzintuigen
3. Tongen
4. Geurstoffen

Er komt een geurstof in je neus.
Je reukzintuig wordt geprikkeld.
Wat gebeurt er nu met je reukzintuig?

1. Het reukzintuig maakt impulsen en stuurt die naar de hersenen.
2. Het reukzintuig ontvangt impulsen en reageert hierop.
3. Het reukzintuig maakt prikkels en stuurt die naar de hersenen
4. Het reukzintuig neemt een geur waar.

Reukzintuig

Neusslijmvlies

Neusholte

Geurstoffen

Tong

Keelholte

Als je verkouden bent kan je minder proeven. Waarom?

1. het reukorgaan is verstopt
2. het smaakorgaan is verstopt
3. er zijn minder geuren in je mond
4. door het virus is het kapot

Welke smaken kan je proeven?

1. Bitter, umami en zoet
2. Zoet, zout en zuur
3. Zout, zoet en bitter
4. Zout, zoet, bitter, zuur en umami

Maak nu heel 5.2 af: opdr 1 t/m 8

Wat niet af is is huiswerk. 

Is er tijd over in de les? Maar de samenhang opdr. 10

Wat kun je minder goed proeven wanneer je verkouden bent?

1. Een kaneelstok.
2. Een suikerklontje.
3. Een zout dropje.
4. Een zure mat.

BS 5.3 Horen en zien

Leerdoelen:

- Je kunt de delen van het oor benoemen met hun functie. 
- Je kunt de bouw en werking van het oog beschrijven. 

DEEL 1 Horen
Buiten, midden,  binnen oor.

Met gehoorzintuig neem je geluiden (trillingen van lucht)waar.

Oorschelp: vangt deze trillingen op en brengt ze de gehoorgang in. 

Daar botsen de trillingen tegen het trommelvlies dit gaat vervolgens ook trillen. 

In de gehoorgang zitten nog oorsmeerkliertjes, deze maken oorsmeer dat het

trommelvlies soepel houdt zodat het goed kan trillen. 

Hier achter zitten de gehoorbeentjes, de kleinste botjes van ons lichaam. Deze geven de trillingen door aan venster van het 

slakkenhuis.

player.ntr.nl

Het slakkenhuis is gevuld met vloeistof, deze vloeistof gaat ook trillen. In de vloeistof van het slakkenhuis liggen de zintuigcellen. Deze nemen de trillingen waar en geven een impuls, via de gehoorzenuw, door aan de hersenen.

Buis van Eustachius: een buis die keel en trommelholte verbind. 

Deze buis is meestal dicht, tenzij je slaapt of slikt. 

Lucht gaat van keelholte naar trommelholte. Dit herstelt luchtdruk en zorgt dat het trommelvlies goed blijft staan. 

Binnen oor

Buiten oor

Midden oor

In de linkerkolom staan kenmerken en functies van onderdelen van het oor in willekeurige volgorde.

Sleep de kenmerken en functies (A tot en met C) naar de bijbehorende onderdelen (1 tot en met 3)

gehoorgang

slakkenhuis

gehoorbeentje

bevat vloeistof en zintuigcellen

geleid geluiden naar het trommelvlies

geeft trillingen door

1

2

3

4

5

6

7

89

10

Oorsmeerkliertjes

Leerdoel: de onderdelen van het oor noemen in een schematische tekening.

Slakkenhuis

gehoorbeentjes

Gehoorgang

Oorschelp

Trommelvlies

Evenwichtsorgaan

Gehoorzenuw

Buis van Eustachius

Trommelholte

Doordat een impuls naar de ........ gaat hoor je geluid

1. Oren
2. Hersenen
3. Trommelvlies
4. Gehoorgang

Wat is de buis van Eustachius?

1. Dat is de verbinding met de mond en de keel.
2. Dat is de verbinding tussen het oog en de mond.
3. De verbinding tussen het oog en het oor.
4. Deze buis is de verbinding tussen het oor en de keelholte.

Wat is de functie van de buis van Eustachius?

1. het afvoeren van binnen gedrongen stofdeeltjes
2. het afvoeren van overtollig oorsmeer
3. het gelijk houden van de luchtdruk aan beiden kanten van het trommelvlies
4. het verder geleiden van geluidstrillingen

Maak nu van BS 5.3 opdr 1, 2, 8.

Wat niet af is wordt huiswerk voor volgende les. 

DEEL 2 Zien

Wenkbrauw:

voorkomen dat zweet/water je oog in loopt. 

Wimpers:
Beschermen je oog tegen

vuil en fel licht. 

Harde oogvlies: witte gedeelte van het oog, zitten oogspieren aan vast. 
Oogspieren: daarmee kunnen we onze ogen alle kanten opdraaien. 
Iris: gekleurde gedeelte van je oog. 
Pupil: opening in de iris, hier komt licht je oog binnen. 
Hoornvlies: doorzichtige laag over je pupil en iris. 

Traanklier: produceren traanvocht dit wordt door je ooglid verspreidt.
Traanbuis: voert traanvocht af naar de neusholte.

www.bioplek.org

Het oog:

netvlies

oogzenuw

lens

Hoornvlies

vaatvlies

Beschermt het oog tegen vuil en te fel licht

Beschermt het oog tegen uitdroging

Verspreidt traanvocht over het oog

Zorgt ervoor dat zweet langs het oog loopt

Produceert traanvocht

Ooglid

Traanklier

Traanvocht

Wenkbrauw

Wimper

Mk van 5.3 opdr. 3, 4 en 7.

DEEL 3

Pupilreflex: het groter of kleiner worden van de pupil afhankelijk van de hoeveelheid licht. 

Lens kan boller en platter worden. 
Het beeld kom zo precies op de gele vlek op je netvlies. 

Beeld is op zijn kop, je hersenen draaien dit beeld om. 

Bijziend: dichtbij kun je goed zien, ver weg niet. Ooglens te bol of je oogbol te lang.

Verziend: ver weg kun je goed zien, dichtbij niet. Ooglens te plat of oogbol te kort. 

Hoe noem je het groter en kleiner worden van de pupil?

1. oogreflex
2. pupilreflex
3. accomoderen
4. accomodatiereflex

Het boller of platter maken van de lens noemen we accomoderen. Als de lens plat is, dan.....

1. zien we van dichtbij scherp
2. zien we van veraf scherp
3. Dan is er veel lichtinval
4. Dan is er weinig lichtinval

Welk oog is bijziend en welk oog is verziend?

Verziend

Bijziend

Timo leest in de schemering een boek.
Hoe ziet zijn pupil eruit?
Hoe ziet zijn lens eruit?

1. Pupil Klein, Lens Bol
2. Pupil Klein, Lens Plat
3. Pupil Groot, Lens Bol
4. Pupil Groot, Lens Plat

Mk van 5.3 opdr. 5, 6(in je boek maken) en 9