Inleiding Oudere Letterkunde: Hoofsheid (college 2)

• Nederlands
• WO
• Studiejaar 2

Inleiding Oudere Letterkunde: Hoofsheid (college 2)

Doel:

- Ontdekken wat we verstaan onder het begrip hoofsheid

- Kritische blik ontwikkelen op onderscheid hoofsheid/voorhoofsheid

Bij de indeling voorhoofsheid/hoofsheid denk ik aan....

klassieke indeling

hoofsheid: gemanierdheid, verfijndheid, fatsoenlijkheid

voorhoofsheid: lomp en onfatsoenlijk schurkengedrag

In de schoolboeken op gebied van literatuuronderwijs: Slings

- duidelijk onderscheid tussen  hoofse en voorhoofse romans

- met name verschilpunten als het gaat om de positie van de vrouw

klassiek voorbeeld uit Karel & Elegast: de zwager van Karel: Eggerik slaat zijn vrouw tot bloedens toe in het gezicht.

Maar...

- Is dit eigenlijk typisch 'voorhoofs'? Moeten we Eggerik niet gewoon een schurk noemen?

- En neem Walewein, de typisch 'hoofse' ridder. Hij beschreef een ridder die hij had ontmoet: (....)

de tweedeling van romans in hoofs en voorhoofs is ingewikkeld:

- in hoofse romans lopen schurken rond

- in voorhoofse romans komen figuren voor hoofser doen dan ooit tevoren. - - (voorbeeld uit Renout van Montalbaen: Haymijn wil de boodschappers van Karel bruut wegjagen als die hem uitnodigen voor het kroningsfeest, maar zijn vrouw Aye wijst hem op zijn onhoofse gedrag)

Dus: 

werkelijkheid ingewikkelder dan de schoolboeken met overzichtelijke rijtjes!

Wat is het probleem?

- het 'rijtjesprobleem' : niet zo'n punt.

- wel van belang: indeling moet gebaseerd zijn op historische realiteit + moet verhelderen

- schoolboekauteur is meegegaan in classificatiedrang van wetenschappers (zoals lange tijd gangbaar was in de letterkunde)

Indelingen:

- Jonckbloet (ca 1850): onderscheidt vier categorieën: wordt in de schoolboeken overgenomen

- Begin 20e eeuw: Frankische romans vs hoofse romans

- Van Mierlo (1939): hoofs / voorhoofs

- tot aan 1970; vier- en tweedeling blijven naast elkaar bestaan.

- 

sinds de jaren tachtig:

tweedeling: hoofs/voorhoofs heeft gewonnen!

Bezwaar...

sinds jaren zeventig lag deze indeling onder vuur.

Bezwaren:

1. voorhoofs impliceert dat dit type vooraf zou zijn gegaan aan de hoofse roman: ten onrechte! chronologisch zijn Karel- en Arturepiek nauwelijks van elkaar te onderscheiden.

2. de terminologie duidt op een soort kwalitatief onderscheid: voorhoofse roman als aanloopje naar de hoofse roman. Ten onrechte; vergelijking levert geen ' esthetische rangorde' op. 

3. In de Middeleeuwen zelf: geen onderscheid tussen hoofs en voorhoofs.

Slings:

onderlinge uitwisseling tussen schoolvak Nederlands + wetenschappelijke medioneerlandistiek verloopt niet altijd even soepel. (2000)

Oorzaak volgens Slings:

- universiteiten functioneren niet goed als educatieve kennisleverancier

- vroeger; te snel werden conclusies overgenomen uit de wetenschap en later teruggedraaid

- later: de doorvoerroute is juist geblokkeerd geraakt.

En dus: (volgens Slings)

- Op scholen nauwelijks kennis van na 1950 verwerkt in de methodes/lesmateriaal.

Heeft Slings een punt?

https://www.youtube.com/watch?v=l6ZwsOV_otk&t=198s

Indeling / classificatie

- Ridderromans:

 Karel- en Arturromans, antikiserende ridderverhalen, oosterse ridderromans

- verschil in behandeling van de vrouw wordt genoemd

Van Oostrom & hoofsheid

• Ridderromans zijn eliteliteratuur
• Karelepiek en Arturepiek: kruisbestuiving!
• Trekken in vorm en inhoud naar elkaar toe
• Eerst Karelepiek en dan Arturepiek: geen zekerheid: teksten laten zich slecht dateren.
• Voorhoofs en hoofs is weinig toepasselijk

Hoofs volgens van Oostrom

Kijk naar Ferguut: typisch exemplarische Arturroman en een leergang in hoofdsheid en ridderlijkheid.

- ter lering en vermaak

- boodschap; je kunt vooruit komen in de grote wereld

hoofsheid: Een abstract begrip met vele kanten:

Minzaamheid, beminnelijkheid, respect voor de ander, zelfbeheersing, zachtaardigheid, schoonheid, properheid. Aspecten van deugdzaam en charmant gedrag, gericht op beheersing van agressie en versoepeling van intermenselijk verkeer. Een be-schaving ten opzichte van vroegmiddeleeuwse ruwheid, die het leven wezenlijk galanter en royaler maakt, en ook (…) wezenlijk vrolijker.

(Stemmen op schrift, Van Oostrom, p.

136)

oorsprong

• .... in de elfde eeuw
• de kathedraalschool: les in Latijn en zeden (je werd er opgeleid tot een kerkelijk ambt of klerk.
• Wetenschapper Stephen Jaeger: hier begon 'hoofsheid' te ontstaan.
• een nieuw soort mensheid ontstond: de intellectuele en sociabele geestelijke die een voet in de kerk heeft en een voet in de wereld.
• geestelijkheid en de wereldse elite: beïnvloedden elkaar
• nieuw soort: wereldgeestelijken; o.a. de bisschoppen aan het hof.
• normen en waarden vanuit christelijke idealen en vanuit oude Romeinse bronnen.  
• deze wereldgeestelijken (o.a. aan het hof) richten zich op rechtschapenheid, een ontwikkeld leven, stijlvol leven. Het hof was de plek om je hiermee bezig te houden. 

Hoofsheid

Je medemens met respect behandelen, een gecultiveerde manier van met elkaar omgaan die ontstond bij de adellijke elite aan het Franse hof vanaf de twaalfde eeuw.

Herken je het probleem waar Slings op wijst? (de indeling hoofs/voorhoofs in je methode/lesmodule)