Hoorcollege middelnederlands

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Literatuur is de spiegel van de maatschappij

Middeleeuwen/Middelnederlands

Middeleeuwen: periodisering

• Wanneer: 500-1500
  
• Naam: periode tussen de Klassieke Oudheid (Grieken en Romeinen) en de  Renaissance (wedergeboorte schoonheidsidealen Klassieke Oudheid)
  
• Eerste grote veranderingen al rond 1200:
  
• Opkomst steden/burgerij
  
• Macht adel neemt af
  
• Verhalen worden op schrift gesteld
• Feodale stelsel/leenstelsel
  
• Leenheer / leenman

Vanaf wanneer bestaat literatuur?

• Vanaf 1150 bestaat de ‘Nederlandse’ literatuur
  
• Het ‘eerste’ ‘Nederlandse’ zinnetje komt uit deze tijd (±1100):
• “Hebban olla vogela nestas hagunnan hinase hic anda thu, wat unbidan we nu?”
  
• Zowel ‘eerste’ als ‘Nederlandse’ staat tussen aanhalingstekens, want:- inmiddels zijn er oudere teksten- het is maar de vraag of het Oud-Nederlands is en niet Oud-Engels(Ook de historische letterkunde worden nog steeds nieuwe dingen ontdekt!)
  

Literatuur in de middeleeuwen

• Geen standaard-/eenheidstaal:

- Diets

• Orale verteltraditie
• In de literatuur: trouw en ontrouw in het feodale stelsel
• Manuscripten:

- Monniken in hun scriptorium (kopiisten)

- Pas rond 1450 boekdrukkunst

• Kunst in opdracht (mecenas/mecenaat)
• Veel semi-anonieme bronnen
• Verhalen verzameld in ‘handschriften’: 

- Hulthemse handschrift

Met o.a. de Abele Spelen

- Comburgse handschrift

Met o.a. Van den vos Reynaerde

- Gruuthuse handschrift

Standenmaatschappij

• Geestelijke macht: priesters
  
• In de literatuur: heiligenlevens/exempelen
• Wereldlijke macht: adel
  
• In de literatuur: ridderromans
  
• Later bij de opkomst van de steden: burgers
  
• In de literatuur: didactisch
  
• Boeren en arbeiders horen bij geen enkele stand
  

Wat is een ander woord voor leenstelsel?

WAT IS EEN BELANGRIJK ONDERWERP IN DE VOORHOOFSE RIDDERROMANS?

1. Liefde voor het vaderland
2. Liefde voor de vrouw
3. Trouw en ontrouw in het feodale stelstel
4. De eeuwige ruzie tussen leenmannen

WAT IS EEN BELANGRIJK ONDERWERP IN DE HOOFSE RIDDERROMANS?

1. Liefde voor het vaderland
2. Liefde voor de vrouw
3. Trouw en ontrouw in het feodale stelstel
4. De eeuwige ruzie tussen leenmannen

Boeren en arbeiders behoren tot

1. De geestelijke stand
2. Geen enkele stand
3. Burgerlijke stand
4. De adellijke stand

Literatuur en taal

• Theocentrisch
  
• Luisterliteratuur en middelnederlands
  
• Troubadours
• Rijm
  
• Handschrift of codex
  
• Wiegendrukken of incunabelen
  

Literatuur en taal

• Anoniem en met naam: functie van literatuur
• Diets: overkoepelende term voor allerlei   dialecten
• Middelnederlands

Genres in de middeleeuwen

• Liederen
  
• Ridderromans:

- Voorhoofs
- Hoofs

• Dierenverhalen/fabels
  
• Didactische literatuur
  
• Toneel
  

Theocentrisch

Waarom was de middelnederlandse literatuur op rijm?

Wat is een handschrift of codex?

Wat is Diets?

Welke genres bestaan er in de middeleeuwen?

Voorhoofse of Karelromans

Hoofdrol voor Karel de Grote

Oorsprong Noord-Frankrijk

Historische achtergrond

VB: Karel ende Elegast

VB: Het Roelantslied

Thema's: trouw en ontrouw in het feodale stelsel / moed / eer / geloof 

Ridder is vooral vechtersbaas

Hoofse romans

Hoofdrol voor Koning Arthur

Oorsprong Noord-Frankrijk

Geen historische achtergrond

VB: Walewein

Thema's: helpen van verdrukten; jonkvrouwen in nood

Ridder is hulpvaardig; rechtvaardig en hoffelijk

Voorhoofse/Karelromans

• Hoofdrol: Karel de Grote
• heeft bestaan; is actief;  vecht zelf mee
• Thema: trouw/moed/eer
• Oorsprong: Noord-Frankrijk
• Publiek: adel en ridders in opleiding

Hoofse romans

• Hoofdrol: Koning Arthur
• Fictief; ronde tafel; laat  ridders vechten
• Thema: hoofsheid
• Oorsprong: Noord-Frankrijk
• Publiek: adel en ridders in opleiding

Hoofsheid

Hoofsheid is aanbevolen gedragscode voor ridders

Wat is niet waar?

1. Karelromans komen van oorsprong uit Noord-Frankrijk
2. Het thema van de Karelromans is hoffelijkheid
3. Iedere ridder moet trouw zweren aan de vorst
4. Karel de Grote vecht in de Karelromans actief mee

Wat is niet waar?

1. Koning Arthur is een fictief personage
2. Ridders in de Hoofse romans zijn echte vechtersbazen
3. Koning Arthur laat zijn ridders vechten en blijft zelf in zijn kasteel
4. Ridders in Hoofse romans helpen verdrukten en jonkvrouwen in nood

Didactische literatuur

Hoofse ridderroman

Dierenverhalen/fabels

Voorhoofse ridderroman

Waarin verschilt keizer Karel en koning Arthur?

Waaraan kun je zien in ridderromans dat de maatschappij theocentrisch gericht is?

1. Over welke Karel gaat Karel ende Elegast?

2. Hoe vaak moet de engel zijn vraag stellen voordat Karel hem geloofde?

3. Hoe noem je een zoektocht die een ridder moet volbrengen om zichzelf te volmaken?

4. Tot welke literatuur behoort Mariken van Nieumeghen?

Karel IV

Karel de Grote

Karel V

1

2

3

4

queeste

avontuur

clerus

geestelijk

dierenverhalen

ridderroman

Memento mori- gedenk te sterven

• Theocentrische samenleving
  
• God staat centraal
  
• gevolgen voor de literatuur
  

Het lied in de middeleeuwen

• Mondeling overgeleverd
• Ballade = danslied
• kenmerk: sprongsgewijs verteld
• kenmerk: dialogen
• kenmerk: herhalingen
• Elegie = klaaglied naar aanleiding van de dood van een geliefd persoon
• kenmerk: gevoelens van smart en wanhoop
• Liederen waren vorm van vermaak waar men samen op kon dansen of naar luisteren.

Het middeleeuwse toneel

• Bloeiende toneelcultuur Grieken en Romeinen in ME verdwenen. In ME weer bloei
• Eerst kerkelijke stukken/later wereldlijke stukken
• Doel: goedheid van Maria laten zien (geestelijke literatuur)
• Doel: bevolking een spiegel voorhouden
• Voorbeeld: Beatrijs/Mariken van Nieumeghen

Mariken van Niemweghen

• Mirakelspel
• Mensen geloofden in heksen 
• Volkstaal
• Geestelijke en aardse zaken
• Symboliek
• Berouw en boetedoen --> vergeving

Het is Mariken bespaard gebleven, maar het lot van de heks was doorgaans de brandstapel.

1. Hoe weet de lezer dat Moenen de duivel is?

2. Hoeveel jaren leeft ze met de duivel?

3. Wat gaat de duivel Mariken leren?

4.Tot welke literatuur behoort Mariken van Nieumeghen?

1

2

3

4

aan zijn ene oog

aan zijn hoorntjes

hij is zwart

8

9

10

7

om vrij te zijn

de 7 kunsten

toneel

geestelijk

dierenverhalen

ridderroman

Het einde!!!

Fun fact!

Mariken staat in Nijmegen ->