4v literatuur les 1

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Theorie literatuur

Literatuuranalyse 4vwo

titel en auteur

Onderwerpen

• motief
• thema
• motto
• tijd
• ruimte
• perspectief
• personages
• opbouw

Motief

" Motief is een patroon in een verhaal ". Het is een betekenisvolle herhaling.

Er zijn abstracte en concrete motieven.

abstract: overspel, haat, wraak, liefde

concreet: gebeurtenis, beschrijving, voorwerp 

Leidmotief is een bepaald woord dat of woordgroep die vaak voorkomt.

motief = dobbelsteen
betekenis?

Thema

In verhalen en romans kunnen we ook vaak het thema aanwijzen, maar het wordt ook in literatuur niet expliciet genoemd. Romeo en Julia begint niet met de zin: ‘Dit boek gaat over de onmogelijke liefde die sterker is dan alles.’ Je moet dus zelf ontdekken wat het belangrijkste onderwerp in het verhaal is. Je vraagt je af: waarom zou de schrijver dit verhaal hebben geschreven? Waar gaat het verhaal nu echt over? Dat probeer je in een paar woorden (niet in hele zinnen dus!) te omschrijven.

Thema (grondmotief)

De achterliggende gedachte van een verhaal, wat een schrijver wil overbrengen meer dan alleen 'een leuk verhaal'

In een paar woorden of korte zin samen te vatten. 

'geld maakt niet gelukkig, familie is belangrijk' (Donald Duck)

'moedig zijn om te overleven' (Oorlogswinter)

thema van jouw boek?

Motto

Een motto staat in het boek op een van de eerste pagina's. 

- Naam voor wie het boek geschreven is

- Citaat van een andere auteur/persoon. 

       -  Bij een citaat is het boek daarop geïnspireerd 

Om de betekenis van het boek beter te begrijpen is het belangrijk om het motto te snappen. Bij een citaat moet het motto dus ook uitgelegd worden. 

Lang niet alle boeken bevatten echter een motto.

Wat is het motto van jouw boek?

Tijd (1)

Dit is een belangrijk aspect in een verhaal. Het verhaal speelt zich namelijk af ín een bepaalde tijd, maar ook óver een bepaalde tijd. 

In welke tijd speelt het verhaal zich af:  huidige tijd, verleden, toekomst

Vertelde tijd: tijd waarover het verhaal verteld wordt

 

Wat is de definitie van de term
"vertelde tijd"?

Tijd (2)

Een schrijver kan in zijn verhaal een versnelling of vertraging toepassen om het verhaal sneller of juist langzamer te laten verlopen. 

Flashbacks: de hoofdpersoon maakt belevenissen uit het verleden nog eens mee. 

Een aantal vragen die kunnen helpen om de tijd te bepalen zijn: 

• Wanneer speelt het verhaal zich af? 

• Waaruit kan worden afgeleid wanneer het verhaal zich afspeelt? 

• Is de tijd van belang voor het verhaal of is die willekeurig? 

Tijd (3)

1. Chronologisch: de schrijver vertelt de gebeurtenissen in de volgorde waarin zij zich afspelen.

2. Niet-chronologisch: de schrijver vertelt de gebeurtenissen in een andere volgorde dan waarin zij zich afspelen. In het verhaal lees je dus later wat al eerder heeft plaatsgevonden. De schrijver maakt dan gebruik van een terugblik of 'flashback', waarin de eerdere gebeurtenis nog eens wordt herbeleeft. 

3. Niet-continu: Als de schrijver sprongen in de tijd maakt is het verhaal niet-continu.

4. Continu: Als er geen sprongen in de tijd plaatsvinden is het verhaal continu. 

Ruimte

De ruimte is de plaats waar gebeurtenissen zich afspelen. Dit kan een bos, huis, het strand o.i.d. zijn. De ruimte zorgt ervoor dat je het verhaal beter beleeft.

De ruimte bepaalt deels de sfeer en de spanning. Daarnaast kan de ruimte een symbolische functie hebben. 

Perspectief (1)

Perspectief betekent gezichtspunt. Een verhaal wordt altijd vanuit een bepaald gezichtspunt verteld. Daarmee wordt bedoeld dat de lezer als het ware over de schouder van een personage of verteller meekijkt.

Perspectief (2)

Ik-perspectief en ik-verteller. Als een verhaal in de eerste persoon (ik) is geschreven, zeg je dat het perspectief bij de ik-figuur ligt.

Hij/zij-perspectief. Als een verhaal in de derde persoon (hij/zij) is geschreven, zeg je dat het perspectief bij de hij- of zij-figuur. Soms is het lastig om een verteller aan te wijzen en dan lijkt het alsof het verhaal zichzelf vertelt. Zo’n verteller noem je een onzichtbare of verborgen verteller. 

Alwetende verteller. Kan voorspellingen doen. 

Gecombineerd perspectief en alwetende verteller

Dit is een soort mengvorm van een ik-verteller en een onzichtbare verteller. Hij kent het verhaal, de personen, de gebeurtenissen en de afloop en geeft er commentaar op.  

''Jeroen liep door de donkere ruimte, hij was bang wat hem zou kunnen overkomen."

1. ik-vertelperspectief
2. hij/ zij-vertelperspectief
3. alwetende verteller

Opdracht vertelperspectief

De zin: 'Later zou hij nog vaak aan deze dag terugdenken', kom je tegen bij . . .

1. ik-perspectief
2. alwetende verteller
3. personaal perspectief
4. elk vertelperspectief

Van welk vertelperspectief is hier sprake?
'Och jochie', zei hij zo ontdaan en ontroerd dat hij niet merkte dat zijn laptop aanging.

1. ik-perspectief
2. personaal perspectief
3. alwetende verteller

Personages (1)

In een verhaal draait het vaak om de personages. Daarvan is de hoofdpersoon het belangrijkst. Er zijn echter ook verhalen waarin de personages niet de belangrijkste rol spelen. In die verhalen staan de gebeurtenissen meer centraal. 

Om een personage goed uit te leggen moeten er een aantal gegevens van ze worden genoteerd zoals: naam, leeftijd, beroep en functie, relatie en alles wat verder van belang is voor het personage. 

Ook is het belangrijk om te bepalen of het een round character of een flat character is. Daarvoor moet er ook een beschrijving worden gegeven waarom die persoon zo'n karakter zou zijn. Daarnaast is het ook belangrijk om de onderlinge relatie van de personages te bepalen. Zijn zij bijvoorbeeld vrienden, familie, buren, geliefden etc.?

Personages (2)

• Round characters: dit zijn verhaalfiguren die zo volledig mogelijk worden beschreven. Ze hebben meer karaktertrekken en diepgang in het verhaal. 

• Flat characters: dit zijn figuren die in een verhaal altijd op dezelfde manier reageren. Ze hebben slechts één karaktertrek en veranderen niet in het verhaal. We leren ook hun persoonlijkheid niet goed kennen.
  

Donald Duck

1. flat character
2. round character

Harry Potter?

1. flat character
2. round character

Geef de naam van een hoofdpersoon.

Opbouw

Een verhaal vertoont altijd een bepaalde opbouw. Daarvoor moet eerst bepaald worden of het verhaal chronologisch of niet-chronologisch verloopt. De reeks gebeurtenissen in een verhaal wordt de verhaallijn genoemd. Het komt weleens voor dat een verhaal uit meerdere verhaallijnen bestaat.

Na het begin komt het verhaal op gang. Om de aandacht van de lezer vast te houden gebruiken schrijvers spanningsbogen. Een spanningsboog kan langdurig zijn (bijvoorbeeld wanneer iets aan het eind van het boek pas duidelijk wordt, wat al in het begin voor spanning zorgde) of kort duren. Na iedere korte spanningsboog vormt zich vrijwel meteen een nieuwe.

Een verhaal kan ook op twee manieren eindigen. Het kan een open einde hebben, dan blijven er vragen onbeantwoord, of een gesloten einde, waarin het verhaal definitief wordt afgesloten.

Wat is een open plek in een verhaal?

1. Een spanningsboog
2. Een open plein in een verhaal
3. een situatie die heel spannend is
4. een situatie die een vraag oproept

Onderwerpen

Maak aantekeningen bij elke van deze onderwerp. Gebruik ze in de verwerkingsopdracht.

• motief
• thema
• motto
• tijd
• ruimte
• perspectief
• personages
• opbouw