4M stambomen oefenen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Stambomen oefenen

Evolutionaire stamboom

= verwantschaps schema

gemeenschappelijke voorouder

Evolutionaire stamboom

Door al het DNA van organismen te vergelijken kan een stamboom van de verwantschap worden opgesteld. 

Dat noem je een evolutionaire stamboom.

Hoe lees je een evolutionaire stamboom?

• Als twee organismen samen op een vertakking zitten, zijn zij verwant.
• Organismen die een gemeenschappelijke voorouder hebben die korter geleden leefden zijn meer verwant dan organismen die een gemeenschappelijke voorouder die langer geleden leefden. 
• Hoe meer vertakkingen er zijn tussen twee organismen, hoe minder deze verwant zijn!
• Als je twijfelt: ga met een accentueerstift tot de vertakking. Doe dit ook bij de andere organismen van de vraag. 

    Welke hebben de minste vertakkingen? Die zijn het meest verwant!

Evolutionaire stamboom

Trek een lijntje tot het eerste 'kruispunt' (zie gele lijn)

Wie zijn meer verwant: 

De ezel met de steppezebra, 

of de steppezebra met de Grévy's zebra?

Trek een lijntje tot het tweede 'kruispunt'

Trek een lijntje voor het derde dier

Je ziet nu duidelijk dat de steppezebra en de Grévy's zebra dichterbij de lijntjes samengaan dan met die van de ezel.

De steppezebra en de Grévy's zebra zijn meer verwant aan elkaar dan met de ezel

Examenvraag: Welke groep zoogdieren is het meest verwant aan de walvissen?

Welke dieren zijn het meest verwant aan de walvisachtigen?

Aan welke groep zijn de gorilla’s het meest verwant volgens de stamboom?

1. de chimpansees
2. de gibbons
3. de halfapen
4. aan de apen van de oude wereld

Volgens de evolutietheorie hebben de Aziatische en de Afrikaanse olifant zich ontwikkeld uit ‘oer-olifantachtigen’ die ruim 50 miljoen jaar geleden op aarde leefden. In de afbeelding is deze ontwikkeling weergegeven in een stamboom
Welke uitspraken zijn juist?
1 Zowel de Aziatische als de Afrikaanse olifant heeft zich ontwikkeld uit de Moeritherium.
2 De Wolharige mammoet is uitgestorven in het Pleistoceen.

1. uitspraak 1 is juist
2. uitspraak 2 is juist
3. beide uitspraken zijn juist
4. beide uitspraken zijn onjuist

Haaien zijn gewervelde dieren. In de afbeelding zie je een stamboom die
de afstamming van verschillende groepen gewervelde dieren weergeeft
volgens de evolutietheorie.
Welke antwoorden zijn goed?

1. Haaien zijn eerder ontstaan dan beenvissen.
2. Beenvissen zijn meer verwant aan haaien dan aan amfibieën.
3. A en B kloppen allebei
4. A en B kloppen allebei niet

Hieronder staan 2 opmerkingen over de stamboom van hiernaast.
Welk antwoord is goed?

1. Het geslacht Canis bestaat uit meerdere families.
2. De vos en de wolf behoren tot dezelfde familie.
3. A en B kloppen allebei
4. A en B kloppen allebei niet

Welke dieren zijn volgens de informatie het meest aan elkaar verwant?

(Klik op het oogje voor de stamboom.)

Sleep het goede antwoord naar het duimpje!!

de manenwolf en de wolf 

de manenwolf en de boshond

de jakhals en de wolf

de jakhals en de manenwolf

de boshond en de wolf

de boshond en de jakhals

Volgens de evolutietheorie ontstaan er in de loop van de tijd verschillen tussen organismen. Bij het ontstaan van grote verschillen worden ze ingedeeld in aparte groepen. In de stamboom van informatie 1 geven de cijfers 1, 2 en 3 het ontstaan van zulke aparte groepen aan.

In welke volgorde in de 

tijd zijn deze splitsingen 

in aparte groepen 

ontstaan volgens 

de gegevens in de 

stamboom? 

1 - 2 - 3 

3 - 2 - 1

3 - 1 - 2 

2 - 1 - 3 

2 - 3 - 1 

1 - 3 - 2 

Naar aanleiding van de stamboom
doet Marja twee uitspraken.
Welke zijn correct?

1. Dolfijnen zijn meer verwant aan giraffen dan aan kamelen.
2. Alle diergroepen uit de stamboom hebben een gemeenschappelijke voorouder.
3. A en B zijn allebei waar
4. A en B zijn allebei niet waar

Volgens de gegevens in de stamboom hebben de hondachtigen en de katachtigen een gemeenschappelijke voorouder. Uit deze voorouder hebben zij zich ontwikkeld als aparte groepen.

Hoeveel miljoen jaar geleden is deze ontwikkeling begonnen?

(antwoord invullen op volgende slide!)

Hoeveel miljoen jaar geleden is deze ontwikkeling begonnen?

1. 25
2. 38
3. 58
4. 64

In de afbeelding is in een stamboom weergegeven hoe verschillende groepen roofdieren zich volgens de evolutietheorie hebben ontwikkeld Drie groepen roofdieren zijn: de hondachtigen, de wasbeerachtigen en de zeehonden.
Aan welke van deze groepen zijn de beren het meest verwant volgens de informatie?

1. aan de hondachtigen
2. aan de wasbeerachtigen
3. aan de zeehonden

Hoeveel miljoen jaar geleden is de ontwikkeling van hondachtigen en katachtigen als aparte soort begonnen?

Hoeveel miljoen jaar geleden begon de ontwikkeling van de apen van de oude wereld als aparte groep?
(klik op afbeelding voor groter versie)

1. Ongeveer 25 miljoen jaar geleden.
2. Ongeveer 35 miljoen jaar geleden.
3. Ongeveer 37 miljoen jaar geleden.
4. Ongeveer 43 miljoen jaar geleden.

Aan welke groep zijn de gorilla’s het meest verwant?

(klik op afbeelding voor groter versie)

1. Aan de apen van de nieuwe wereld.
2. Aan de apen van de oude wereld.
3. Aan de chimpansees.
4. Aan de gibbons.

Hoeveel miljoen jaar geleden begon het Cenozoïcum?

Bekijk de afbeeldingen op de volgende dia. 

Daarna volgt een vraag. 

Fossiele vis op het land

In 2006 ontdekten wetenschappers in Canada fossielen van krokodilachtige vissen. 

De fossielen laten zien hoe vissen ongeveer 380 miljoen jaar geleden

 als viervoeter uit het water zijn gekropen. 

Het fossiele dier wordt Tiktaalik roseae (grote ondiepwatervis) genoemd en

is bijzonder, omdat het dier als mengeling van vis en viervoeter een gat in de bestaande evolutionaire stamboom opvult. 

Het fossiel heeft als vissenkenmerken de primitieve kaak, de ruitvormige

schubben en de vinnen. 

Kenmerkend voor een viervoeter zijn de beweegbare nek en de stevige ribbenkast.

Tiktaalik

dd

Afb. 4 Tiktaalik

Afb. 5 Geologische tijdperken en de ontwikkeling van gewervelden(klik op afbeelding voor grote versie).

Van welke twee opeenvolgende diergroepen van de gewervelden is de Tiktaalik een tussenvorm?

De Asian elephant is
het meest verwant aan

Hoeveel miljoen jaar geleden ontstonden de eerste amfibieën?

In welke periode was, volgens de
afbeelding, het grootste aantal soorten
amfibieën aanwezig?

1. Perm
2. Carboon
3. Devoon
4. Trias

Waren er in het Perm meer
soorten amfibieën dan in het Neozoïcum?

1. ja
2. nee
3. aan deze afbeelding niet te zien.

Uit welke diergroep hebben de vogels en de zoogdieren zich volgens de afbeelding hebben ontwikkeld.
De vogels hebben zich ontwikkeld uit (1)
De zoogdieren hebben zich ontwikkeld uit (2).

1. 1 = reptielen 2 = reptielen
2. 1 = amfibieën 2 = amfibieën
3. 1 = reptielen 2 = amfibieën
4. 1 = amfibieën 2 = reptielen