Thema 2 B6 Soa's

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Thema 2 

Voortplanting en seksualiteit

  

B6

 Soa's en geboorteregeling

Lesprogramma 

Les 1

• Korte herhaling BS5 (5 min.)
• Leerdoelen BS 6: Soa's en geboorteregeling (1 min.)
• Uitleg soa's (10 min.)
• Zelfstandig opdrachten maken (5 min.)
• Uitleg geboorteregeling (10 min.)
• Zelfstandig opdrachten maken (5 min.)
• Oefen de Flitskaarten en maak Test Jezelf als laatste.

Eerder klaar? 

•  Context Leefwereld 'HPV-vaccinatie' 

• Lesafsluiter B6 (5 min.)
  

Les 2

• Soa-spel

Lesprogramma 

Les 2

• Soa-spel (samen met havo).

Wat weet je nog van B5?

Seksualiteit

Waar staan de letters LHBTIQA voor?

LHBTIQA+

L= lesbisch

H = homoseksueel

B = biseksueel

T = transgender

I = intersekse

Q= queer

A = aseksueel

Queer is een overkoepelend begrip voor onder andere homoseksuele, biseksuele, panseksuele, transgender, intersekse en non-binaire (ook wel 'genderqueer) mensen. De term wordt meestal gebruikt om uit te leggen dat iemand zich niet thuisvoelt binnen de hetero- en cisgendernormen en zogeheten 'hokjes' in twijfel trekt.

Hoe noem je de levensfase waarin de mens mentaal volwassen wordt?

Levensfasen 

Puberteit: levensfase waarin de mens lichamelijk volwassen wordt (ongeveer 10-17 jaar). 

Adolescentie: levensfase waarin de mens mentaal volwassen wordt (ongeveer 17-24 jaar). 

De levensfase waarin het lichaam volwassen wordt, heet de puberteit. De periode loopt van ongeveer 10 tot 17 jaar, maar is per mens verschillend. De levensfase waarin een mens geestelijk volwassen wordt, heet adolescentie. In Nederland vinden veel mensen dat de adolescentie begint aan het einde van de puberteit en eindigt tussen de 20 en 25 jaar, maar soms wordt ook de puberteit als deel van de adolescentie gezien.

De geestelijke en lichamelijke veranderingen in de puberteit zijn de voorbereidingen op zelfstandig worden en de voortplanting. Tijdens deze periode ontwikkel je secundaire geslachtskenmerken en word je misschien voor de eerste keer verliefd. De hersenen ontwikkelen zich en de hormonen gieren door je lijf. Door al deze veranderingen kun je je onzeker voelen.

Na de overgang kan een vrouw niet meer zwanger worden. De voorraad follikels in de eierstokken neemt af, waardoor een vrouw uiteindelijk minder oestrogeen maakt. De overgang begint meestal tussen de 40 en 60 jaar. In 5 tot 10 jaar tijd verandert de hormonale regeling en komt tot een nieuw evenwicht. Sommige vrouwen hebben tijdens de overgang last van klachten zoals opvliegers, onregelmatig bloedverlies, hoofdpijn of stemmingswisselingen.

Ook bij mannen verandert de hormoonhuishouding naarmate ze ouder worden. Ze produceren geleidelijk minder testosteron. Sommige mannen hebben minder vaak een erectie. Mannen blijven meestal tot op hoge leeftijd vruchtbaar doordat ze spermacellen blijven produceren.

Wat is niet waar over condooms?

1. Een condoom heeft een houdbaarheidsdatum.
2. Een condoom beschermt tegen SOA's.
3. Je kunt een condoom vaker gebruiken.
4. Een condoom beschermt tegen zwangerschap.

Bij juist gebruik is de kans op een zwangerschap tussen de 2 en 5%

Leerdoelen B6

1.  Je kunt beschrijven wat de gevolgen zijn van infecties met SOA's en aangeven hoe je deze infecties kunt voorkomen.
   
   
   
2. Je kunt de werking van methoden van anticonceptie beschrijven en de voor- en nadelen van verschillende methoden benoemen.

biologiepagina.nl

Wat was je score bij de soa-test?

Veilige seks

Veilige seks: seks waarbij de kans op het overdragen van soa's en ongewenste zwangerschap wordt geminimaliseerd. 

Het woord gender gaat niet over iemands geslacht, maar over of iemand zich meer vrouwelijk of mannelijk voelt of gedraagt en hoe de maatschappij naar vrouwelijk en mannelijk kijkt.

Soms herkent iemand zich niet in het geslacht waarmee die persoon is geboren. Zo iemand, een transgender persoon (zie afbeelding 40), heeft bijvoorbeeld het geboortegeslacht man en voelt zich vrouw, of andersom. Ook kan het zo zijn dat een transgender persoon zich een beetje van allebei voelt (genderqueer) of juist allebei niet (non-binair). Wanneer een transgender persoon zich volledig met de gender identificeert die niet overeenkomt met het geboortegeslacht, heet dat genderdysforie. In dat geval kan iemand kiezen voor hormoonbehandelingen en een geslachtsaanpassende operatie, maar dit willen niet alle transgender personen. Transgender personen kunnen hun geslacht laten veranderen in hun paspoort.

Veilige seks

• Niet zoenen als iemand wondjes/ blaasjes heeft. 
• Condoom of beflapje bij orale seks.
• Condoom bij vaginale/ anale seks. 
• Seksspeeltjes delen: condoom en goed schoonmaken. 

Soa’s zijn seksueel overdraagbare aandoeningen. Het zijn infectieziekten waarbij de ziekteverwekker via seksueel contact kan worden overgedragen. Veel soa’s zijn goed te behandelen, maar sommige hebben ernstige gevolgen als ze niet op tijd worden behandeld.

Soa’s worden overgedragen door contact tussen bloed, sperma, vaginaal vocht en contact met de slijmvliezen. Sommige soa’s kunnen ook door huidcontact worden overgedragen. Als je seksueel contact zonder bescherming hebt, heet dat onveilig vrijen. Door veilig te vrijen is de kans op een soa kleiner.

Als je veilig wilt vrijen, kun je het volgende doen:

• Je hebt met één vaste partner seksueel contact. Je partner heeft ook alleen seksueel contact met jou. Jullie hebben allebei geen soa (jullie zijn getest) en jullie wassen eerst je handen met zeep.

• Zoenen is meestal redelijk veilig, maar als iemand wondjes of blaasjes bij de mond heeft, dan kun je beter niet zoenen.

• Als je orale seks hebt (beffen en pijpen) gebruik je een condoom of beflapje (zie afbeelding 45 en 46).

• Bij vaginale seks gebruik je een condoom.

• Gebruik bij anale seks (penis of vingers in de anus) een daarvoor geschikt condoom met extra veel glijmiddel.

• Bij scharen (twee vagina’s wrijven tegen elkaar) gebruik je een beflapje of opengeknipt condoom tussen de vagina’s.

• Als je seksspeeltjes met elkaar deelt, maak je ze tussendoor goed schoon en gebruik je een condoom.

Seksueel overdraagbare aandoeningen

• Ziekteverwekker overgedragen via seksueel contact.
• Overgedragen door contact tussen bloed, sperma, vaginaal vocht, slijmvliezen of huidcontact. 

Soa’s zijn seksueel overdraagbare aandoeningen. Het zijn infectieziekten waarbij de ziekteverwekker via seksueel contact kan worden overgedragen. Veel soa’s zijn goed te behandelen, maar sommige hebben ernstige gevolgen als ze niet op tijd worden behandeld.

Soa’s worden overgedragen door contact tussen bloed, sperma, vaginaal vocht en contact met de slijmvliezen. Sommige soa’s kunnen ook door huidcontact worden overgedragen. Als je seksueel contact zonder bescherming hebt, heet dat onveilig vrijen. Door veilig te vrijen is de kans op een soa kleiner.

Chlamaydia

• Oorzaak: bacterie (Chlamydia trachomatis).
• Vaak geen klachten. 
• Meer afscheiding, branderig gevoel (man/vrouw)
  of buikpijn/ koorts (vrouw). 
• Behandeling: antibiotica. 
  
  

Mogelijke gevolgen geen behandeling:

• Vrouw: ontstekingen in bekken + onvruchtbaarheid. 
• Man: bijbalontsteking. 

Gonorroe

• Oorzaak: bacterie (Neisseria gonorrhea).
• Vaak geen klachten bij vrouwen. 
• Meer afscheiding/ bloed ('druiper'), branderig gevoel (man/vrouw).
• Behandeling: antibiotica. 
  
  

Mogelijke gevolgen geen behandeling:

• Vrouw: ontstekingen in bekken + onvruchtbaarheid. 
• Man: bijbalontsteking. 

Gonorroe

Bron: NU.nl

In 2023 waren er ruim 13.800 gonorroe-diagnoses bij de CSG's. Dat is een stijging van 31% vergeleken met 2022. Hoewel gonorroe nog steeds het meest voorkomt bij mannen die seks hebben met mannen, valt vooral de stijging bij jonge vrouwen en jonge heteroseksuele mannen op. Het gaat dan vooral om mensen met een hoog opleidingsniveau, zonder migratieachtergrond. In 2023 nam het aantal gonorroediagnoses bij vrouwen toe met 78% ten opzichte van 2022 (van 1.458 naar 2.598) en bij heteroseksuele mannen met 51% (van 666 naar 1.007).

Herpes genitalis

• Oorzaak: virus (herpes simplex).
• Aanvallen van blaasjes en zweertjes rond mond,
  geslachtsdelen en anus (man/vrouw).
• Behandeling: is er niet. 
  
  
• Geen gevolgen voor gezondheid, wel erg besmettelijk. 

HIV/ AIDS

• Oorzaak: virus (human immunodeficiency virus).
• Overdraagbaar via bloed, slijmvliezen, vaginaal vocht, sperma. 
• Eerst wat griepverschijnselen, dan lange tijd geen klachten: seropositief. 
• Zonder behandeling: AIDS. 
• Virus valt immuunsysteem aan. 
• HIV-remmers remmen ziekteverschijnselen. 
• PrEP: HIV-infectie voorkomen.  

Aidsdoden sinds begin van de epidemie: 42,3 miljoen 

Als je wordt besmet met hiv (human immunodeficiency virus), kun je wat griepverschijnselen krijgen, maar dat hoeft niet. Vervolgens zijn er langere tijd, tot wel enkele jaren, geen klachten. Iemand is dan seropositief. Wanneer iemand met hiv niet wordt behandeld, kan dat leiden tot aids. Het virus valt dan de cellen van het immuunsysteem aan, waardoor het immuunsysteem het lichaam niet meer kan beschermen tegen ziekteverwekkers. Gelukkig is het in Nederland mogelijk om met medicatie hiv te remmen, zodat de levensverwachting van hiv-patiënten nu net zo hoog is als die van mensen zonder hiv. Hiv-remmers zorgen er ook voor dat het virus niet meer overdraagbaar is. PrEP zijn pillen die je kunt slikken om een infectie met hiv te voorkomen. Wanneer je misschien toch in contact bent gekomen met het hiv-virus, kun je met een PrEP-kuur een hiv-infectie voorkomen.

Andere soa's

• Zie tabel 3 voor overzicht veelvoorkomende soa's. 
• Ook hepatitis B, syfilis en HPV (genitale wratten). 

Maak nu opdracht 79 t/m 86

Klaar?

• Maak ook alvast opdracht  87 en 88 van B5

Extra uitleg?

Kijk de video op de volgende slide. 

Leerdoel soa-spel

1. Je kunt uitleggen wat het gevolg is van onveilig seksueel gedrag op het verspreiden van soa's. 

Lesafsluiter B6

1. J Je kunt beschrijven wat de gevolgen zijn van infecties met SOA's en aangeven hoe je deze infecties kunt voorkomen.

Je kunt de werking van methoden van anticonceptie beschrijven en de voor- en nadelen van verschillende methoden benoemen.
 

biologiepagina.nl

Wat was je score?

biologiepagina.nl

Wat was je score?