12.2 Het zit in de familie

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Voorkennis 12.1

Het kunnen oprollen van je tong is een dominante eigenschap (R). Mensen die dit niet kunnen zijn dus homozygoot recessief.

1.  Welke genotype heeft iemand die homozygoot recessief is?

2. Een man die zijn tong wel kan oprollen krijgt een kind samen met een vrouw die dit niet kan. Beide ouders zijn homozygoot. Maak het bijbehorende kruisingsschema. 

3. Hoe groot is de kans dat het kind wel kan tongrollen? 

Leerdoelen

Je kunt uitleggen hoe aandoeningen overerven.

Je kunt eigenschappen in een stamboom weergeven.

Je kunt uitleggen wat het belang is van stamboomonderzoek. 

Een erfelijke aandoening krijgen

Wordt veroorzaakt door fouten in de genen. Meestal zijn er meerdere genen betrokken. 

Monogeen: als een aandoening veroorzaakt wordt door een fout op één gen.

Recessieve overerving

Komt pas tot uiting als je van beide ouders een recessief gen erft. 

Persoon die heterozygoot is -> gezond, maar drager 

Vader, moeder, jongetje met oranje shirt en gele shirt zijn dragers. 

Oefenen

PKU is een stofwisselingsziekte die recessief wordt overgeërfd. 

Beide ouders zijn heterozygoot. 

a. Wat zijn de genotypen van de ouders?

b. Zijn de ouders gezond of ziek? En zijn de ouders drager? ja/nee 

c. Maak een kruisingsschema en bereken de kans dat de ouders een kind krijgen met PKU. 

Dominante overerving

Wordt veroorzaakt door een dominant allel. 

Komt tot uiting als je het dominante allel hebt (heterozygoot of homozygoot dominant)

Geen dragers!

Oefenen

De ziekte van Huntington is een dominant-overervende ziekte waarbij bepaalde delen van de hersenen worden aangetast door uitval van hersencellen. Moeder is homozygoot recessief en vader is heterozygoot.

a. Wat zijn de genotypen van de ouders?

b. Zijn de ouders gezond of ziek? 

c. Maak een kruisingsschema en bereken de kans dat de ouders een kind krijgen met de ziekte van Huntington. 

x-chromosomale overerving

= geslachsgebonden recessieve overerving

Het gen voor de aandoening ligt op het x-chromosoom en is recessief. 

Oefenen

Kleurenblindheid erft x-chromosomaal over en is recessief. 

Een vader met kleurenblindheid en een moeder die heterozygoot dominant is, krijgen samen een kind. 

a. Wat is het genotype van beide ouders?

b. Maak een kruisingsschema en bereken de kans dat deze ouders een kleurenblinde zoon krijgen. 

Stambomen

D.m.v. een stamboom kun je er vaak achter komen of een eigenschap recessief of dominant is en dus berekenen hoe groot de kans is om een aandoening/eigenschap te erven

2 gezonde ouders met een ziek kind  -> aandoening is recessief en de ouders zijn drager (heterozygoot)

Oefenen

In de afbeelding is een stamboom de overerving van albinisme bij een gezin weergegeven. De ouders uit dit gezin krijgen krijgen een vierde kind (?). Hoe groot is de kans dat dit kind albinisme heeft? Maak een kruisingsschema.

Stamboom-onderzoek

Onderzoek naar erfelijke aandoeningen in de familie. 

Wordt vaak gedaan wanneer er ernstige aandoeningen in de familie zijn. 

Doel: vroegtijdig behandelen 

Stellingen

1. Zou jij willen weten of je kindje een erfelijke aandoening heeft of niet?

2. Zou jij het willen weten als je een verhoogde kans hebt op bijvoorbeeld erfelijke borst- of darmkanker?

Maken

Eerste 8 minuten in stilte

Zelf bestuderen/doorlezen: 12.2

Maken: opdrachten 12.2

Klaar? Nakijken -> antwoorden staan op itslearning, daarna maken samenvatting of testjezelf (H11 + 12.1 en 12.2)