8.3 Aangeboren en aangeleerd gedrag en 8.4 Sociaal gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g, t, mavo
• Leerjaar 3

Gedrag

8.3 Aangeboren en aangeleerd gedrag

8.4 Sociaal gedrag

2e helft les: werken aan je onderzoek!

Verantwoorde behuizing

Om natuurlijk gedrag te stimuleren is er steeds meer aandacht voor verantwoorde behuizing van dieren

Rangorde in groepen

- Dieren die in groepen leven hebben een duidelijke rangorde met een dominant dier bovenaan. Bij kippen noemen we dit een pikorde

- voorkomt conflict (voedsel,         voorplanting)

- In plaats van vechten is imponeergedrag (dreigen) genoeg.

Broedzorg

Het verzorgen van eieren of jongen heet broedzorg. 

Dit verschilt per diersoort. 

Paringsgedrag

Baltsgedrag en paring

Territorium afbakenen, voedsel en jongen

veiligstellen.

- dreiggedrag: aanvalsgedrag en 

    vluchtgedrag

Territoriumgedrag

Conditionering

• conditionering: leren door straffen en belonen, koppelingen maken tussen oorzaak en gevolg
•  Pavlov

Trial and error

Trial and error wordt ook wel proefondervindelijk leren genoemd

Proberen tot het werkt, denk aan een doolhof

Inprenten

• Inprenten = Leren in een gevoelige periode.
  
  
• Vaak bij herkennen moeder zoals bij ganzen.
  

Gewenning

Na herhaling van de prikkel vertoont het dier geen gedrag meer

Basisstof 3 + 4: Aangeboren en aangeleerd gedrag + Sociaal gedrag

Wat is een supranormale prikkel?

1. Een overdrijving van een sleutelprikkel
2. Een buitenaardse prikkel
3. Een onderdrukte sleutelprikkel
4. Een misleidende prikkel

Wat is een sleutelprikkel? Noem ook een voorbeeld.

Wat is de inwendige prikkel van deze kat?

Als je gedrag beschrijf dan doe je dit altijd objectief. Wat betekent objectief?

1. Je benoemt alleen de gebeurde feiten
2. Je geeft een mening ergens over
3. Je benoemt de feiten en je koppelt hier je eigen mening aan

Wat is een ethogram?

1. Een bioloog die gedrag onderzoekt
2. Een lijst met handelingen die een dier kan vertonen
3. Een tabel met handelingen uitgezet tegen de tijd
4. Het gewicht van een prikkel

Wat is een handeling?

Hoe noem je een bioloog die gedrag onderzoekt wel?

Lesprogramma

• Huiswerk
• Leerdoelen
• Uitleg
• Vragen
• Nabespreken
• Huiswerk

Welke vragen van het huiswerk willen jullie dat ik bespreek?

Motivatie is een vorm van:

1. externe prikkel
2. sleutelprikkel
3. supranormale prikkel
4. interne prikkel

Wat was een sleutelprikkel?

1. Een prikkel waar je altijd op reageert
2. Een prikkel waar je altijd hetzelfde op reageert
3. Een prikkel waar je elke keer verschillend op reageert
4. Een prikkel waarbij jij je sleutel beet houdt

Wat is de sleutelprikkel
voor dit het voeden?

1. honger
2. liefde
3. lekker eten
4. de opengesperde bek

Welk soort prikkels stonden afgebeeld op de vorige dia?

1. Sleutelprikkels
2. Supranormale prikkels
3. Sleutelprikkels en supranormale prikkels

Leerdoelen 8.3

• Je kunt de factoren noemen waardoor gedrag wordt bepaald.
  
• Je kunt verschillende vormen van leren beschrijven.

Aangeboren en aangeleerd gedrag 

• Aangeboren gedrag 
• Aangeleerd gedrag 

Welke manieren van leren zijn er?

Manieren van leren

• Inprenting
  
• Trial and error
  
• Conditionering
  
• Gewenning
  
• Imiteren
  
• Oefenen
  
• Inzicht

Kenmerken van inprenting

Bij inprenting leren dieren alleen iets in een bepaalde korte periode van hun leven. (Gevoelige periode)

Voorbeelden van inprenting:

Herkennen van moeder 

Inprenting en gewenning

Inprenting

* iets wat alleen geleerd kan worden in een bepaalde, korte periode

* herkennen van ouders of soortgenoten

Gewenning

* afleren van reacties op bepaalde prikkels

* eenvoudige vorm van leren

Kenmerken van gewenning

We spreken van gewenning als bij een herhaaldelijke prikkel de sterkte van de reactie langzaam afneemt en uiteindelijk zelfs volledig verdwijnt.

Noem zelf een voorbeeld van gewenning.

1. inprenting
2. gewenning
3. conditionering
4. inzichtelijk leren

Wat is gewenning?

1. Leren dat je altijd moet reageren.
2. Leren dat reageren niet altijd nodig is.
3. Leren dat reactie noodzakelijk is.
4. Leren in korte gevoelige periode.

Conditioneren

Conditioneren is leren door straffen en beloning.

Conditioneren onder natuurlijke omstandigheden: 

proefondervindelijk leren (Trial and error)

Voorbeeld: 

Beer ziet een bijennest met honing en probeert de honing te eten. De beer wordt 10 keer gestoken door de wespen. De volgende keer dat de beer de bijennest ziet negeert hij het nest om te voorkomen opnieuw gestoken te worden.

Conditioneren

Conditioneren is leren door straffen en beloning.

Conditioneren door mensen:

Dressuur: het trainen van dieren om bepaalde taken uit te voeren op commando. 

Doet de dier het goed -> beloning (eten/aaiien) 

Doet de dier het fout -> straffen (geen eten / een tik / stem verheffen) 

Geconditioneerde reflex

De russische gedragsonderzoek liet zien dat een natuurlijke prikkel (voedsel) kan worden vervangen door een kunstmatige prikkel (belgeluid)

Door een kunstmatige prikkel te koppelen aan een natuurlijke prikkel kan een dier de kunstmatige prikkel gaan interpreteren als de natuurlijke prikkel. 

In voorbeeld links: 

1. Zien/ruiken van eten zorgt voor speekselafscheiding in de hond. 

2. Horen van de stemvork heeft geen effect op de hond

3. Laat bij het geven van eten een stemvork horen

4. Na enige tijd zal de hond ook speeksel afscheiden bij het horen van de stemvork alleen. 

Trail and error

Proefondervindelijk leren, leren door toevallige ontdekkingen.

Hoe noem je het leerproces waarbij een organisme leert door te doen en toevallige ontdekkingen?

1. Gewenning
2. Conditionering
3. Inprenting
4. Trail and Error

Trail and Error is:

1. Dieren leren door gedrag van soortgenoten na te bootsen
2. Dieren wordt geleerd bepaald gedrag (op commando) uit te voeren
3. Door een andere dan de oorspronkelijke prikkel wordt een bepaalde reflex veroorzaakt
4. Proefondervindelijk leren en ervaring opdoen

Leerdoelen 8.4

Je kunt verschillende typen sociaal gedrag onderscheiden.

Sociaal gedrag

De stekelbaars geeft met zijn handelingen signalen af. Dit is een vorm van communicatie. Het gedrag dat tussen soortgenoten plaatsvind noemen we sociaal gedrag.

Paringsgedrag

Paringsgedrag bestaat uit twee delen: baltsgedrag en de paring. Hierbij dient het baltsgedrag om een partner aan te trekken en de motivatie tot paring te verhogen.

Territoriumgedrag

Er zijn dieren die gedrag vertonen met als functie het afbakenen van een territorium (gebied rond de nestplaats) en het verdedigen ervan. Zo vindt er dreig-, aanvals-, en vluchtgedrag plaats.

Broedzorg

Het verzorgen van eieren en jongen.

verantwoordelijke behuizing

Dieren in gevangenschap vertonen ander gedrag dan dieren in de vrije natuur daarom is er meer aandacht voor verantwoordelijke behuizing zodat dieren vaker natuurlijk gedrag kunnen vertonen.

Wat is hieronder GEEN sociaal gedrag?

1. Twee mussen vechten om een vrouwtje
2. Twee honden paren
3. Twee zeehonden zoeken eten
4. Een hond rent achter een kat aan

Sociaal gedrag is ...

1. gedrag tussen dieren
2. gedrag tussen mensen
3. aardig gedrag
4. gedrag tussen soortgenoten

Wat is sociaal gedrag?

1. een leeuw die een gnoe opeet
2. een kat die sist naar een hond
3. een leeuw die vecht met een andere leeuw
4. een man die zijn hond leert pootjes geven

Huiswerk

Leren en maken 8.3 en 8.4