9.3 de Huid VWO 2 - 2024

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Wat gaan we doen vandaag?

1. Herhalingscheck paragraaf 9.2.
2. Biologisch momentje van de dag
3. Nieuwe uitleg 9.3.
4. Check HW online opdrachten paragraaf 9.1 en 9.2 nu echt af?
   
5. UV-practicum / werken aan 9.3

4 korte checkvragen!

Meerkeuze

Het lichaam scheidt stoffen uit via:

1. De lever
2. De nieren
3. De lever en nieren
4. De lever, nieren en longen

Noem een voorbeeld van een stof die in de lever samen met gal wordt uitgescheiden.

1. aminozuren
2. ureum
3. bilirubine
4. ijzer

Waar wordt glucose opgeslagen wanneer je dit tijdelijk niet nodig hebt?

1. alvleesklier
2. lever
3. alvleesklier en lever
4. lever en spieren

Wat doet de lever NIET?

1. De lever slaat glucose op
2. De lever zorgt dat gifstoffen je lichaam verlaten
3. De lever breekt gifstoffen af
4. De lever zet aminozuren om in eiwitten

Het ‘biologische momentje’ van de dag…

Vitiligo:

• Het is een chronische huidaandoening die in Nederland
    voorkomt bij 2% van de bevolking.
• De huid verliest pigment. De pigmentcellen gaan kapot
    en maken geen melanine meer aan.
  
• Hierdoor ontstaan melkwitte vlekken op hun huid
    of zelfs witte lokken in het haar.
  
• Vitiligo varieert in grootte en in vorm.
  
• Michael Jackson.
  

De huid algemeen:

•  Grootste orgaan. De grens tussen inwendig/uitwendig.
•  Bescherming:
     - ziekteverwekkers.
     - Uv-straling → pigment.
     - uitdroging. 
     - hitte en kou →   constante lichaamstemp.
  
•  Beschadigingen → litteken (extra collageen = eiwit).
  
     Extra weefsel aangemaakt
•  Transplanteerbaar.  (o.a weefselkweek)
  
•  Vitamine D.
  

Onderdelen huid:

• Verschillende gespecialiseerde cellen.
• 3 huidlagen K&K.
   - Opperhuid 
      (hoornlaag: slijt af, kiemlaag: celdeling)
   - Lederhuid
   - Onderhuidse bindweefsel 
    Zie bron 2 blz. 86!!!
• Kiemlaag celdeling. ± 28 dagen.
  

En wat als je een wondje hebt? Herhaling/zelfstudie:
zie bron 5 blz. 87

1. Bloedvatwand beschadigd, 
2. Vernauwing bloedvat (minder bloedverlies).
3. Propvorming - bloedplaatjes klonteren samen. 
4. Bloedplaatjes knappen kapot - trombokinase komt vrij.
5. Trombokinase triggert fibrinogeen om netwerk fibrinedraden te maken.
   
6. In het netwerk blijven rode bloedcellen hangen. 
7. Extra witte bloedcellen ruimen bacteriën op.
   
8. Afsluitende bloedprop wordt gevormd.
   

Bescherming kou – hitte: zelfstudie

• Warmer dan 37°C - afkoelen:
   - Bloedvaten verwijden.
   - Transpireren/zweten.
• Kouder dan 37°C - opwarmen:
   - Bloedvaten vernauwen.
   - Kippenvel
   - Rillen
   - Vet onderhuidse bindweefsel.
•  Lichaamstemp. constant. d.m.v. Regelkring + Hypothalamus.
  
• Bron 3 blz. 86 KK!
  

Ik smeer mij in tegen de zon...

1. Altijd
2. Nooit
3. Soms
4. Alleen op vakantie

Bescherming UV-straling:

•  Beschermd door dampkring.
•  3 soorten:
   - UV-C: sterkst, bereikt aarde niet.
   - UV-B: Hoofdveroorzaker zonnebrand/huidkanker.
   - UV-A: Minder sterk dan UV-B.

Pigment:

• Kiemlaag → aanmaak pigment (melanine).
  
•  Absorbeert UV-straling →
     voorkomt schade onderliggend weefsel.
  
•  Veel UV-straling → beschadiging huidcellen = verbranding.
  
•  Ernstige beschadiging → afsterven huidcellen = vervellen.
  
  
  
•  Tot je 16e extra gevoelig voor huidkanker:
     – hoornlaag nog niet goed ontwikkeld
     – grotere kans beschadiging kiemlaag.

Vervolg van de les: Gevoelig onderwerp

We gaan nu het onderdeel kanker behandelen.

Heb je een goede reden om hier niet bij te zijn, dan mag je nu gaan. 

Huidkanker (melanoom):

•  Extra celdeling in de opperhuid (kiemlaag).
  
  
  
•  Gezwelvorming.
  
  
  
•  Agressieve en moeilijk behandelbare vorm van kanker.
  
  
  
• Bron 8 blz. 88 KK.

Wat is
kanker eigenlijk,
biologisch gezien?

Celdeling vs overmatige celdeling:

•  Opsplitsen normale cel in 2/meer cellen.
     Nodig voor groei + herstel (kankercel is beschadigde ‘normale’ cel).
•  Cel geeft groeifactoren (eiwitten) af: stimuleren, controleren of remmen:
     - grootte v/d celgroei,
     - vorm,
     - verloop celdeling.
•  (kanker)Cel ‘snapt’ stopsein niet door beschadiging DNA (mutatie).
  
•  Gevolg: verkeerde celdeling. Witte bloedcellen in actie – cel gaat dood.
  
•  Witte bloedcel dood kankercel niet → gezwel of tumor.
  
  
  
•  De delende (tumor) cellen hebben vaak hun normale vorm en functie verloren.

Kwaadaardig - kanker

Verschijnselen:

  1. Ongecontroleerde celdeling, stoppen niet.

  2. Infiltratie = richten schade aan in omliggend weefsel.

  3. Uitzaaiing = verspreiden via lymfevaten, bloed en lichaamsholten.

Kanker kan erfelijk zijn, puur toeval of komen door een bepaalde leefstijl.

Goedaardig:

• Geen infiltratie of uitzaaiingen.
  
  
  
• Soms gevaarlijk/dodelijk door grootte, locatie of verdrukking omliggende weefsels/organen.
  
  
• Kunnen kwaadaardig worden.

Behandeling:

Effectiviteit behandeling o.a. afhankelijk van:

  - plaats,

  - type,

  - mate van uitzaaiing,

  - groeisnelheid.

Wel of niet erfelijk:

• Niet erfelijk:
  

- Mutatie alleen in beschadigde lichaamscellen, dus niet in geslachtscellen.

Daarom worden mutaties niet doorgegeven aan een volgende generatie. Dergelijke mutaties in genen zijn dus niet erfelijk.

• Kans of erfelijk (5%):
  

- Mutatie in een geslachtscel. Bij bevruchting zal in alle lichaamscellen van het embryo een mutatie te vinden zijn die de gevoeligheid voor kanker verhoogt = verhoogd risico op het ontstaan van kanker.

Een dergelijke mutatie kan dan weer worden doorgegeven aan de volgende generatie.

Hoe kan een virus een rol hierin spelen?

HPV: ter info

• Virussen kunnen ook zorgen voor mutaties van cellen en daardoor kanker veroorzaken.
  
• Het humaan papillomavirus (HPV) veroorzaakt baarmoederhalskanker. HPV kan ook andere vormen van kanker veroorzaken 
    zoals kanker bij de anus, penis, vagina, schaamlippen en in de mond- en keelholte.
• 80-90% van de mensen raakt eens in zijn of haar leven besmet met HPV. Meestal ruimt je lichaam het virus binnen twee jaar
    op.
• HPV wordt overgedragen door contact tussen de slijmvliezen van de penis, vagina of anus. Het virus kan ook op de onderbuik
    en billen zitten en tijdens het vrijen via de huid, vingers of mond worden overgedragen.
• Een condoom beschermt om HPV te voorkomen niet voldoende.
  
• HPV vaccinatie voor jongens en meisje (beste voordat je seksueel actief wordt)
  
• Vanaf 2022 krijgen jongens en meisjes in het jaar dat ze 10 worden een uitnodiging om twee keer een vaccinatie tegen HPV
    te halen. De tweede vaccinatie krijgen ze een half jaar na de eerste.
  
• Iedereen die 15 jaar of ouder is, heeft drie vaccinaties nodig om zich goed tegen HPV te beschermen. 

Einde deze les.

Zijn er nog vragen?

- Practicum UV / Werken aan opdrachten 9.3.