12.1 Erfelijke eigenschappen doorgeven

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Deze les

• Wat weet je nog?
• Uitleg over 12.1 deel 1
• Oefenen met de opdrachten

Herhaling 11.4

1. Zet op volgorde van groot naar klein: kern, cel, chromosoom, genoom, gen, allel

2. Leg uit wat het verschil is tussen een gen en allel. 

3. Wat is fenotype en wat is genotype?

Leerdoelen 12.1

• Je kunt uitleggen wat homozygoot en wat heterozygoot betekent.
• Je kunt uitleggen wat dominant en recessief is.
• Je kunt uitleggen hoe eigenschappen overerven.
• Je kunt voorspellen welke eigenschappen nakomelingen kunnen hebben.

DNA, gen en allel

Van groot naar klein:

Chromosoom: draden van DNA in de celkern

Gen: stukje DNA dat codeert (informatie geeft) voor één erfelijke eigenschap (bijv. haarkleur)

Allel: variant van een gen (bijv. allel voor bruin haar)

Terugblik H11 

Een stukje DNA met de informatie voor één eigenschap heet een gen.

 Een gen kan verschillende varianten hebben (allel). 

Allel

Gen bestaat uit 2 allelen, want chromosomen komen voor in paren.

Allelen kunnen verschillen per chromosoom

Bijvoorbeeld: Gen voor haarkleur

Allel 1: blond, allel 2: bruin

Homozygoot = twee gelijke allelen van een gen.

Heterozygoot = twee verschillende allelen van een gen.

Bedenk:

Welke kleur ogen zal het kind krijgen?

Zijn fenotype is bruine oogkleur. Het genotype is bruin / bruin.

Dominant of recessief

Als iemand heterozygoot voor een eigenschap is, komt de   dominante eigenschap tot uiting (in het fenotype).

Een allel is dus dominant of recessief:

Dominant = overheersend allel.

Recessief = onderdrukte allel.

Het bruine allel voor oogkleur is dominant. Het blauwe allel voor oogkleur is recessief.

Genotypen noteren

Dominante allel: hoofdletter

Recessieve allel: kleine letter

Homozygoot dominant: AA

Homozygoot recessief: aa

Heterozygoot: Aa

Dus welke oogkleur krijgt het kind?

bb

BB

En hoe schrijven we dat genotype op?

Kruisingsschema maken

Met behulp van een kruisingsschema kun je bepalen hoe de nakomelingen (kinderen) eruit kunnen komen te zien. 

Filmpje voor extra uitleg/herhaling: https://www.youtube.com/watch?v=H2V0tLVnWmM 

Stappenplan kruisingsschema maken

1.  Noteer  van beide ouders de fenotypen.

2. Noteer van beide ouders de genotypen.

3. Bepaal welke allelen kunnen voorkomen in de geslachtscellen (voortplantingscellen). 

4. Vul de mogelijke opties in in het kruisingsschema (mannen horizontaal, vrouwen verticaal). 

Bekijk het filmpje: https://www.youtube.com/watch?v=H2V0tLVnWmM  

Maak opdracht 14

Maken

Eerste 8 minuten in stilte

Zelf bestuderen/doorlezen: 12.1

Af op: 

Maken: 1 t/m 18 

Volgende les gaan we hier ook mee oefenen!

Samen oefenen

Bij mensen is een bruine oogkleur dominant over blauwe ogen.

Welk(e) genotype(n) hoort/horen bij iemand met bruine ogen?

Samen oefenen

Een man met bruine ogen (AA) heeft een vrouw met blauwe ogen (aa).

 

Welke mogelijke zaadcellen en eicellen kunnen er worden gemaakt?

Samen oefenen

Een man met bruine ogen (AA) heeft een vrouw met blauwe ogen (aa).

a. Welke mogelijke genotypen kunnen de nakomelingen hebben? 

b. Hoeveel procent kans is er dat er een kind geboren wordt dat homozygoot recessief is?

Controle leerdoel

Je kunt voorspellen welke eigenschappen nakomelingen kunnen hebben.

Twee ouders zijn heterozygoot voor de bruine oogkleur. Bruine ogen is dominant over blauwe ogen.

Hoe groot is de kans op een zoon met blauwe ogen heeft? 

Les 2 Kruisingsschema's

• Voorkennis met LessonUp (in tweetallen, gebruik papier!)
• Zelfstandig werken aan 12.1

• Bespreken opdracht 16 t/m 18

Vul in:
Als de beide chromosomen van een paar dezelfde informatie bezitten, dan is de persoon (.......) voor het gen.

1. Homozygoot
2. Heterozygoot
3. Dominant
4. Recessief

Vul in:
Bij iemand die heterozygoot is voor een gen zie je in het uiterlijk maar één aanleg terug.
De aanleg die je wel ziet noem je .......1....., de aanleg die je niet ziet is ......2.......

1. 1=Dominant 2=Homozygoot
2. 1=Recessief 2=Dominant
3. 1=Dominant 2=Recessief
4. 1=Homozygoot 2=Dominant

Eigenschap haarkleur. Bruin is dominant over blond. Sleep onderstaande vakken in het juiste sleepdoel.

Homozygoot Dominant

Heterozygoot

Homozygoot Recessief

Aa

AA

aa

Allelen bruin/bruin

Allelen bruin/blond

Allelen blond/blond

Waarvoor gebruik je een kruisingsschema?

1. Om uit te zoeken hoe de nakomelingen van twee ouders eruit zien.
2. Om uit te zoeken welke eigenschappen er in geslachtscellen zitten.
3. Om uit de genotypen van de ouders de genotypen van de kinderen te bepalen.
4. Om uit te zoeken welke eigenschap dominant en welke eigenschap recessief is.

Een ouderpaar (P-generatie) verwacht een kind (F1-generatie).
Beide ouders kunnen tongrollen.
Beide zijn voor die eigenschap heterozygoot.
Hoe groot is de kans dat het kind genotype Aa=heterozygoot heeft?

1. 75%
2. 50%
3. 25%
4. 0%

Bij beren wordt de vachtkleur bepaald door twee verschillende allelen. Het allel voor bruine vacht (B) is dominant over het allel voor zwarte vacht (b).
Een heterozygote beer kruist met een zwarte beer.

Hoe groot is de kans dat de nakomelingen zwart zijn?

1. 25%
2. 50%
3. 75%
4. 100%

Een ouderpaar verwacht een kind. Beide ouders kunnen tongrollen.
Beide zijn voor die eigenschap heterozygoot.
Hoe groot is de kans dat het kind kan tongrollen?

1. 75%
2. 50%
3. 25%
4. 0%

Bij cavia's komen genen voor die we aanduiden met R en r. De aanwezigheid van het gen R geeft vlekken op de vacht.
Twee cavia's, Snuf en Snuitje, krijgen jongen. Deze jongen hebben de genotypen RR, Rr en rr.
Wat zijn de genotypen van Snuf en Snuitje?

1. RR en Rr
2. RR en rr
3. Rr en Rr
4. Rr en rr

Sommige planten zijn niet in staat bladgroen te vormen. Dit zogenaamde albinisme berust op de aanwezigheid van een recessief allel. Bij een tabaksplant die heterozygoot is voor deze eigenschap treedt zelfbestuiving op. Er ontstaan 600 zaden. Na kieming ontstaan hieruit kiemplanten.

Hoeveel van deze kiemplanten zullen naar verwachting albino zijn?

1. 0
2. 150
3. 300
4. 600

Maken van 12.1

Eerste 8 minuten in stilte

Zelf bestuderen/doorlezen: 12.1

Af op: 

Maken: 1 t/m 18

Volgende les bespreken we 16 t/m 18