FIG Jaar 2 - Les Metacinema

• Film
• MBO
• Studiejaar 2

              

              META

               CINEMA

INTRO

Metacinema is cinema over cinema, film die commentaar geeft op films en het maken en bekijken ervan. Een metafilm is een film die de aandacht vestigt op het feit dat je naar een film kijkt. Met andere woorden, de film is zelfbewust en verwijst naar zichzelf.

Deze zelfreflecterende films kunnen gaan over filmmakers die een film maken of bevat een personage dat erkent dat ze een personage in een film is, bv. door de vierde wand te doorbreken. 

Deze films doen precies het tegenovergestelde van wat de meeste films doen. In plaats van dat het maakproces zo onzichtbaar mogelijk is en de kijker helemaal wordt meegezogen in het verhaal, confronteren ze het publiek met de kunstmatigheid van film. Metacinema stelt vragen over filmmaken, film kijken en films in het algemeen.

Films over de filmwereld

De filmindustrie en vooral Hollywood kijkt graag naar zichzelf en is dus enthousiast over films die over henzelf - de filmindustrie/Hollywood - gaan. Deze films kunnen gaan over bijvoorbeeld een schrijver die een scenario probeert te schrijven of een filmmaker die een film maakt. Films die gaan over het maken van films bestaan al sinds het begin van film. Het eerste voorbeeld komt al uit 1914. In de film A Film Johnnie verstoort Charlie Chaplin de opnames op een filmset. In de jaren 30 en 40 toonden backstage-musicals en -komedies zoals Hellzapoppin' (1941) het medium film. 

Hellzapoppin' gaat niet alleen over de filmindustrie maar confronteert de kijker op nog andere manieren met de kunstmatigheid van film.
Welke andere manieren gebruikt de film?

Singin' in the Rain

Hollywood staat vooral bekend om de grote filmsterren, al sinds begin vorige eeuw worden acteurs en actrices gekoesterd door de industrie en het publiek. Maar in sommige films worden de sterren juist ook onder de loep genomen en bekritiseerd. 

De film Singin 'in the Rain (1952) speelt zich niet alleen volledig af in de wereld van de Hollywood-filmsets en studiocultuur, maar vertelt vooral hoe de industrie en sommige sterren moeite hadden met  de overgang van stille films naar de geluidsfilm ('talkies'). Daarnaast zien we ook het divagedrag van sommige sterren.

Daarnaast verwijst de film vaak naar The Jazz Singer (1927), de eerste film met gesproken/gezongen synchroon geluid geproduceerd in Hollywood.

Welke problemen die industrie en acteurs/actrices hadden met de overgang van stille film naar de talkies worden in dit fragment getoond?

The Player

The Player (1992) is een film van Robert Altman waarin de filmwereld neergezet wordt als een wereld waarin het verdienen van geld belangrijker is dan kwaliteit. Tientallen regisseurs en acteurs uit Hollywood komen erin voor met kleine rolletjes als zichzelf (cameo's). Daarnaast bevat The Player  verwijzingen naar andere films en inside jokes. De openingsscene is legendarisch: een long take van bijna 8 minuten op de parkeerplaats bij de filmindustrie en heen en weer gaat tussen gesprekken  over film. 

Noem (minimaal) één onderwerp uit de filmindustrie of uit films waar de personages in dit fragment commentaar op leveren.

Intertekstualiteit

Vaker dan je je waarschijnlijk bewust bent wordt je in een film verwezen naar een andere film, een bepaald persoon, enz. Dit noemen we intertekstualiteit. Intertekstualiteit kan met tekst maar ook met beeld..

Er zijn verschillende manieren waarop een film kan verwijzen naar iets anders.

- Een film kan letterlijk iets citeren (zelfde tekst gebruiken),

- Een film kan naar zichzelf verwijzen, dit zie je vaak in een serie films,

- Er kan gebruikt worden van associatie door bijvoorbeeld een acteur te gebruiken die bekend is van een andere film,

- Een filmmaker kan naar een andere filmmaker of stijl verwijzen, door dezelfde technieken en stijlkenmerken te gebruiken.

Quentin Tarantino

Quentin Tarantino staat bekend om zijn verwijzingen naar andere films, filmmakers en stijlen. Een duidelijk voorbeeld is zijn film Kill Bill, waarin hij duidelijk de stijl van Chinese Kung Fu films kopieert en zelfs hoofdpersoon The Bride (Uma Thurman) een zelfde geel pak laat dragen als de Kung Fu ster Bruce Lee in de film Game of Death. Tarantino heeft veel scenes in zijn films "gestolen" uit andere films. Maar ook zijn keuze voor acteurs is typerend, waarmee hij verwijst naar oudere films of het archetype dat zo'n acteur geworden is. En dan verwijst hij in zijn films ook nog eens naar zijn eigen films. Allemaal kruisverwijzingen dus. 

Wil je meer weten over Quentin Tarantino en zijn stijl, kijk dan de docu QT8: The First Eight.

Parodieën

De parodie is de bekendste en meest voorkomende vorm van metafilms en intertekstualiteit. Parodiefilms vormen een genre dat verwijst naar de filmindustrie en andere films en genres. Door grappen te maken over een bepaalde film of filmgenre, zijn parodieën zelfbewust en reflecteren op het medium. Daarvoor moet je het genre en de films wel kennen. 

Voorbeelden zijn Blazin Saddles (parodie op Westerns), Scary Movie (parodie op horrorfilms), Shaun of the Dead  (parodie op zombiefilms). 

Scream

Scream is een serie parodie-slasherfilms van Wes Craven. De film volgt Sidney Prescott, een middelbare scholier in Woodsboro, die het doelwit wordt van een mysterieuze moordenaar met een Ghostfacemasker. 

De film combineert komedie en 'whodunit' met het geweld van het slasher-genre om de clichés van horrorfilms als Halloween (1978), Friday the 13th (1980) en Craven's eigen A Nightmare on Elm Street (1984) te parodieren. 

Scream was de eerste film die personages bevatte die op de hoogte waren van echte horrorfilms en openlijk de clichés bespraken waar de film(gebeurtenissen) vervolgens mee speelde.

Welke clichés in horrorfilms vertelt Randy in de eerste Scream-film als 3 regels om te overleven?

Spaceballs

Spaceballs is een komediefilm uit 1987. De film is een persiflage op populaire sciencefiction-series en -films zoals Star Trek, Planet of the Apes en Alien, maar parodieert vooral Star Wars. 

Tijdens een scène in het bijzonder duikt de schurk van het verhaal, Dark Helmet, daadwerkelijk op in een VHS-kopie van de film om de helden te vinden. 

Na het doorspoelen van de openingscredits en een paar gênante vroege blunders, stopt hij op de scène waarin hij zich bevindt - terwijl hij zichzelf bekijkt terwijl hij zichzelf op de band bekijkt.

Omschrijf waarom deze scène uit Spaceballs een goed voorbeeld van Metacinema is?

Be Kind Rewind

Be Kind Rewind laat zien dat het mogelijk is om andere films na te maken, zonder per se een parodiefilm te zijn en daarbij ook nog verrassend origineel te zijn. In de film gaan videotheekeigenaren bekende Hollywoodfilms namaken omdat de originelen gewist zijn. 

Als jij een bekende film zou mogen namaken met een of meer van je klasgenoten, welke film zou dat dan zijn? En waarom deze film?

Kunstmatigheid film

Metacinema laat de kijker de kunstmatigheid van film te laten zien. Dit kan door een personage dat zich bewust laat zien als zijnde acteur, bijvoorbeeld door tegen de camera te spreken en/of commentaar te leveren op het maakproces van de film. Dit zagen we al in Hellzapoppin'  en Spaceballs, maar er zijn in de filmgeschiedenis vele films die dit toepassen. 

,

Kiss Kiss Bang Bang

Kiss Kiss Bang Bang is een film uit 2005 van regisseur Shane Black met Robert Downey Jr., Michelle Monaghan en Val Kilmer.

Weet je nog wat de eerste fictiefilm was die de vierde wand doorbrak?

1. A Trip to the Moon
2. The Jazz Singer
3. The Great Train Robbery
4. The Wizard of Oz

Stranger than Fiction

In de film Stranger than Fiction (2006) hoort Harold Crick een stem die zijn leven als een voice-over vertelt terwijl het gebeurt. De stem vertelt dat Harold binnenkort zal sterven en hij probeert dat einde op de een of andere manier te voorkomen.

Op welke manier reflecteert deze film op cinema?

Funny Games

Funny Games (1997) is een psychologische thriller van Michael Haneke waarin twee jongens een gezin gijzelen en martelen met sadistische spelletjes in hun vakantiehuis. De film speelt met de grens tussen fictie en realiteit. Paul doorbreekt bijvoorbeeld de vierde muur regelmatig als hij tegen het publiek spreekt over hun verwachtingen, terwijl Peter opmerkingen maakt over suspense in traditionele cinema. 

WAARSCHUWING: Fragment begint met best een heftig shot waarin iemand neergeschoten wordt. 

Regisseur Haneke wilde met Funny Games kritiek leveren op geweld in films en het kijkgedrag van het publiek.
Wat vind je daarvan? En wat bereikt of bedoelt hij volgens jou met dit fragment?

De vierde muur

Het concept van de vierde muur komt uit het theater, waar de drie muren van het podium worden aangevuld met een vierde, denkbeeldige muur die tussen de acteurs en het publiek is geplaatst. Deze scheiding/muur tussen acteurs en publiek impliceert dat de personages zich niet bewust zijn van het feit dat het fictieve personages zijn in een werk en dat het publiek ze observeert zonder dat de personages dat weten. Met andere woorden, om die vierde muur te laten bestaan, moeten de acteurs doen alsof het publiek (en bij film/tv: de camera) er niet is. 

Doorbreken vierde muur

Het doorbreken van die vierde muur betekent het tegenovergestelde van de filmillusie: een personage erkent zijn fictionaliteit door tegen het publiek en/of de camera te spreken. Wanneer het verkeerd gedaan wordt dan doorbreek je de illusie en trek je de kijker uit het verhaal. Maar als het goed gedaan wordt, kan het de film versterken. 

Het doorbreken van de vierde muur kan om verschillende redenen worden gedaan. Het kan bijvoorbeeld dienen om verbinding te maken met het publiek en meer betrokkenheid met het publiek te creëren, het neemt de kijker mee in de gedachten van een personage (en daarmee de relatie tussen personage en kijker versterken), voor de humor of extra informatie  door (grappig) commentaar op de situatie te geven. Met andere woorden, het doorbreken van de vierde muur kan extra informatie overbrengen en emoties bij de kijker oproepen.

Erg bekend is de tienerkomedie Ferris Buellers Day Off (1986) waarin Ferris telkens tegen de kijker praat. Andere bekende voorbeelden zijn Annie Hall (1977) en Deadpool (2016).

Welke functie(s) heeft het doorbreken van de vierde wand in dit fragment van Ferris Buellers Day Off?

House of Cards

In House of Cards neemt Frank Underwood de kijker mee naar zijn wereld van bedrog. Het is een slimme truc om Franks verachtelijke personage nog best charmant te laten worden. Frank is openhartig, grappig en psychotisch. Andere personages reageren niet als hij tegen de camera spreekt. Het is de kijker alleen... met Frank. 

Wat is het effect van het doorbreken van de vierde wand in House of Cards? Wat is de functie?

Frank deelt alleen met de kijker. Dat maakt wat hij deelt privé, intiem. Een geheim. De kijker is zijn vertrouwelinge. 

Daarbij ontstaat er een diepere band met Frank ondanks de twijfelachtige daden die hij van tijd tot tijd verricht.

Fleabag

Fleabag is een Britse comedy-drama televisieserie die van 2016 tot 2019 werd uitgezonden op de BBC. Het volgt een sarcastische 33-jarige vrouw, genaamd Fleabag, die in Londen woont en dealt met familie, liefde en het verlies van haar beste vriendin Boo. 

Door constant oogcontact te maken met de camera en rechtstreeks met de kijker te praten, breekt het hoofdpersonage, genaamd Fleabag, bijna continu de vierde muur.

De kijker krijgt een inkijkje in haar gedachten en gevoelens en krigt daardoor een diepere band met Fleabag.

Wat is het effect van telkens de vierde wand doorbreken? Welke functie heeft het?

The Office

The Office is een Britse serie over enkele mensen die op het kantoor van papierbedrijf Wernham-Hogg werken waar een documentaire over gemaakt wordt. Daarmee is de serie een mockumentary, een fake-documentaire. David Brent (Ricky Gervais) is de baas van het kantoor. Hij vindt zichzelf ongelooflijk, grappig en muzikaal, maar eigenlijk is hij verschrikkelijk onaangenaam en hatelijk tegen iedereen.

Ricky Gervais doorbreekt hier telkens de vierde wand. Welke functie heeft dat?

De serie is een mockumentary, een fake-documentaire. Door telkens naar de camera te kijken, lijkt het alsof David Brent contact maakt met de cameraman (en het publiek) om zo bevestiging te krijgen van hoe grappig hij is. Maar als kijker wordt je ook telkens bewust dat het allemaal fictief is. 

We zijn bijna bij het einde...

Nog één vraag!

Wat willen makers door het maken van metacinema/metafilms?