5.6 Leven langs de limes RZ

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

Het Romeinse Rijk

5.6 Leven langs de Limes

OP TAFEL: IPAD DICHT, schrift + pen

Deze les: 

• Klassenlijst
• Huiswerk gemaakt? 
• Bespreken planning PW
• terugblik vorige week met Ipad
• Nieuwe korte paragraaf ==> aantekeningen
• maken huiswerkopdrachten 

Via welke routes verspreidde het Christendom zich door het Romeinse Rijk?

1. via handelsroutes
2. via de kerken
3. Door de keizers
4. via het onderwijs

Welke keizer zorgde ervoor dat het Christendom niet meer verboden was?

1. Augustus
2. Nero
3. Constantijn
4. Theodosius

Wanneer was alleen het Christendom toegestaan in het Romeinse Rijk?

1. Toen Nero de Christenen vervolgde
2. Toen Jezus stierf aan het kruis
3. Toen het een staatsgodsdienst werd
4. Toen Constantijn Christen werd.

Lesdoelen: 

• Je kunt voorbeelden geven van de uitwisseling van de Grieks-Romeinse en de Germaanse cultuur.
• Je kunt uitleggen hoe de Bataafse Opstand tegen de Romeinen verliep.
  
• Je kunt het belang van de Romeinse wegen uitleggen.

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Wat weet jij eigenlijk
van de Romeinse tijd in Nederland?

Limes = Romeinse grenzen

Op deze oude Romeinse wegenkaart, de Peutinger kaart, staan de legerplaatsen en wegen langs de (Oude) Rijn. De afstand tussen de plaatsen wordt in leugae (= Gallische mijlen) aangegeven.

Grenzen van het Romeinse Rijk

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Bij Nijmegen (Noviamagus) en Xanten (Castra Vetera) lagen castra. Een castra is een groot fort, meestal voor een legioen. Dit was een leger van ongeveer 6000 soldaten.

Bij Utrecht (Trajectum) lag een castellum. Een castellum is een klein fort, meestal voor een cohort. Dit was een leger van ongeveer 600 soldaten.

De wachttoren die je bij de vorige slide zag, stond bij Vechten (Fectio)

De Tubanten (Tubanti) waren Germanen die in het oosten van het huidige Nederland woonden. De naam kom je tegenwoordig in dit gebied nog regelmatig tegen: de naam Twente is er van afgeleid, net als de naam van de regionale krant Tubantia.

De Bataven woonden in het gebied rond de grote rivieren. Dit gebied heet tegenwoordig de Betuwe, en vermoedelijk komt de naam van de Bataven

Castra Noviomagus

• Nijmegen
• Legerkamp
• Noviomagus betekent namelijk 'Nieuwmarkt' = handel 
• Ambachtslieden en handelaren kwamen af op de aanwezige soldaten

Maquette van het Romeinse legerkamp bij Nijmegen, vanuit het noorden (onderaan de kaart).

Even oriënteren: ten oosten (links) van het legerkamp ligt het forum (een markt met een overdekte markthal). Langs het forum loopt de centrale hoofdweg (via principalis) en via de oostelijke hoofdpoort kom je het legerkamp (castra) binnen.

De weg loopt dwars door het kamp. Midden in het kamp, direct aan de weg, ligt het hoofdkwartier, de principia. Hier verblijft de commandant, is een rechtszaal en worden de veldtekens en legersymbolen (zoals de legioensadelaar) bewaard.

Direct buiten het kamp (rechts) ligt een herberg, de mansio. Langs driekwart van de houten muur (palissade) om het kamp is een gracht gegraven. Aan de noordkant (rand hoge stuwwal) en het gedeelte tussen de hoofdpoort en de heuvelrand is geen gracht nodig.

Ten zuidwesten (rechtsboven) van het kamp ligt het amfitheater, waar o.a. gladiatorvoorstellingen worden gehouden. De meeste legerkampen worden volgens dezelfde structuur gebouwd.

Maquette uit Museum Valkhof, Nijmegen.

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Reconstructie van Castra Noviomagus (Nijmegen)

Legioen langs de limes

• Legioen = 6.400 man sterk (op papier)

aangevuld door bondgenoten = een medestander/iemand die je helpt

• Bondgenoten; meestal overwonnen volken, werden door hulp en het geven van goederen door de Romeinen met rust gelaten

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Reconstructie van het castellum Leiden-Roomburg

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Reconstructie van het mini-castellum bij Den Haag 

Bataven

• De Bataven of Batavieren waren een Germaanse stam, die in het huidige gebied van Nederland leefden rond de start jaartelling
• De Bataven golden in de Romeinse tijd als elitetroepen en waren bondgenoten.

Bataafse opstand

• snelle carrière Germaanse strijders  
• In 69 n.C. Bataafse opstand door burgeroorlogen in het Rijk
• geleid door Bataafse legerleider Julius Civilis 
• Julius Civilis veroverde een aantal kampen, maar werd door het tiende legioen toch verslagen

 Romanisering

• De Romeinen leerden van de Bataafse opstand en zetten de hulptroepen niet meer in om hun eigen streek te verdedigen.
• Soldaten werden nooit meer in hun eigen woongebied ingezet. 
• Het verspreiden van de Romeinse cultuur in de door de Romeinen veroverde gebieden ging door en werd de overheersende cultuur = Romanisering

Leven behouden

• Romanisering door leven als thuis in italië te behouden
• Villa's, thermen = badhuizen ontstaan langs de limes 

Boten en wegen langs de limes

• Militaire transporten over de rivier = wapens e.d.
•  "Alle wegen leiden naar Rome" 
•  Viae = door Romeinse leger aangelegde wegen

Lesdoelen: 

• Je kunt voorbeelden geven van de uitwisseling van de Grieks-Romeinse en de Germaanse cultuur.
• Je kunt uitleggen hoe de Bataafse Opstand tegen de Romeinen verliep.
  
• Je kunt het belang van de Romeinse wegen uitleggen.

HUISWERK: 

5.6 Leven langs de Limes

Maken: Vraag 1 t/m 7 en vraag 10 (a, b en c) 

Bibliografie:

NTR.Schooltv. (2014, 5 november). Julius Civilis (afl. 7): Welkom bij de Romeinen. Schooltv.nl. Geraadpleegd op: 8 februari 2025, van https://schooltv.nl/video-item/welkom-bij-de-romeinen-welkom-bij-de-romeinen

Vodix B.V.. (z.d.). 5.6 Leven langs de Limes: De Romeinen in Nederland. Tijdvoorgeschiedenis.nl. Geraadpleegd op: 8 februari 2025, van https://www.tijdvoorgeschiedenis.nl/student.php?action=digitaal_werkboek_opgaven&dw_id=162

WieWatWanneer. (2017, 23 maart). Wat is Romanisering?. YouTube.nl. 

Geraadpleegd op: 8 februari 2025, van https://www.youtube.com/watch?v=WUNmRw4lJM8

create.kahoot.it