Literatuur: beeldspraak en stijlfiguren

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Beeldspraak en stijlfiguren

Vandaag:

Paragraaf 111 Stijlleer

• Theorie stijlfiguren en beeldspraak in literatuur

Wat houdt stijl in? 

• Korte of lange zinnen;

• Veel of weinig bijvoeglijke naamwoorden;

• Moeilijke of makkelijke woorden;

• Moderne of ouderwetse woorden;

• Veel of weinig (levendige) dialogen;

• Wel of geen opvallende stijlfiguren (herhalingen, tegenstellingen, overdrijvingen) of beeldspraak (vergelijkingen, metaforen, personificaties);

• Veel of weinig (ruimte)beschrijvingen.

Stijlleer

Ook wel stilistiek

Stijlleer

Taal als gereedschap om de inhoud zo verrassend mogelijk over te brengen

Eerder bij poëzie dan bij proza

Twee groepen:

• stijlfiguren
  
• beeldspraak
  

Stijlfiguren

Herhaling = een woord of woordgroep wordt (vrijwel) ongewijzigd herhaald.

Anafoor = een woord of woordgroep aan het begin van de zin wordt herhaald. 

Drieslag = een uitspraak die uit drie delen bestaat. 

pleonasme = een vanzelfsprekende eigenschap van een begrip wordt nog eens extra (meestal overbodig) genoemd.

tautologie = eenzelfde begrip wordt meerdere malen met synoniemen uitgedrukt. 

Antithese = Tegenstelling

Eufemisme = Verzachtende uitdrukking

Hyperbool = Overdrijving

Paradox= Schijnbare tegenstelling.

Retorische vraag = Mededeling in vorm van vraag

Woordspeling= Woord of uitdrukking in twee betekenissen gebruiken.

Stijlfiguren

Opsomming: vaak met een climax / anticlimax 

Understatement: tegenhanger van de hyperbool 

Chiasme: twee bij elkaar horende zinnen die spiegelbeeld van elkaar zijn. 

Alliteratie: beklemtoonde beginklanken zijn hetzelfde 

Assonantie: de klank van de klinkers in het midden is gelijk 

Volrijm: de laatst(e) beklemtoonde klinker is hetzelfde. 

Voorbeelden

Alliteratie: 

Heerlijk, helder, Heineken 

Kakelende kinderen 

Assonantie: 

Vele zeeën verdwenen onder de boten henen 

De stralende maan gaf een zachte gloed eraan  

Eindrijm: 

Sinterklaas kapoentje 

Gooi wat in mijn schoentje 

Voorbeelden

• Herhaling: 
  

Altijd november, altijd regen.

Altijd dit lege hart, altijd.

(J.C. Bloem)

- Anafoor: I have a dream... 

- Drieslag: veni, vedi, vici,

bloed, zweet en tranen 

geloof, hoop en liefde 

Voorbeelden

• Tautologie: 
  

Zult gij begrijpen kunnen, verstaan,

zal voor U op kunnen gaan

een groot aanschouwe, een inzien ....

- Pleonasme:

De gele zonnebloemen maken de kamer veel gezelliger.

In deze witte sneeuw heb ik een zonnebril nodig.

De grijze mist maakt de straat nog troostelozer.

Voorbeelden

• Hyperbool:
  

Mijn hart was toegevroren,

Mijn tranen vloeiden niet meer.

Toen trof mij haar gloeiende blikstraal,

En de wateren ruischten weer.

(Piet Paaltjens)

Voorbeelden

• Antithese:
  

Jong geleerd, oud gedaan. toen-nu, leven-dood, goed-kwaad

• Paradox
  

Men behoeft niet te stelen om een dief te zijn. – Jasn Greshoff

Goed schrijven is schrappen

Voorbeelden

• Retorische vraag
  

En niet te vergeten/ (hoe ooit te vergeten?)/de honger – Riekus EWakowsky

• Woordspeling
  

Hier ligt Gijs van Amerongen,/in de grond geen kwade jongen,

  C. Buddingh

Voorbeelden

- Opsomming: 

Ik heb al vele steden bezocht: Amsterdam, Londen, Miami en uiteraard Nijmegen.  (anticlimax) 

Ik houd van je tot de maan, tot de zon, tot het einde van de melkweg en verder! (climax) 

Voorbeelden

Chiasme: 

Je kunt het kind wel uit de oorlog halen, maar hoe haal je de oorlog uit het kind? 

Eufemisme :

Amy Winehouse is niet meer onder ons.

Ik zit momenteel tussen twee banen in. 

Understatement: 

(Over Elon Musk) 'Hij is een beetje rijk'. 

Aan de slag 

Maak nu opdracht 2 p. 9. 

Klaar? Ga dan verder met opdracht 3, p. 10. 

Wat is het (beoogde) effect van beeldspraak?

Beeldspraak 

Schrijvers spreken vaak met beelden. Ze gebruiken woorden en zinnen die niet letterlijk bedoeld zijn maar figuurlijk.

Je moet zelf herkennen wat de schrijver écht bedoelt. Daarvoor moet je ontdekken wat letterlijk bedoeld wordt (object) met het figuurlijke woord (beeld). 

Zo kan je zeggen 'jouw kamer is een rotzooi',  maar het beeld 'zwijnenstal' is waarschijnlijk krachtiger. 

Beeldspraak 

Beeldspraak is dus figuurlijk taalgebruik.

Twee typen:

• Vergelijking = beeld en aanduiding staan naast elkaar. 

       --> wordt verbonden met als/is/van

• Metafoor= datgene dat bedoeld wordt, is vervangen door een beeld.

De vergelijking

• Die man gedraagt zich echt als een beest! 
• De jongens leken net een een kudde dieren.  
• Die man is echt een beest! 
• Jouw kamer lijkt wel een vuilnisbuilt

Metafoor 

metafoor = alleen beeld aanwezig, het object ontbreekt. De lezer moet op basis van de context bepalen wat het object is. 

Aan de voet van de berg stond ze te wachten. 

beeld = aan de voet

object = aan de onderkant 

Voet en aan de onderkant hebben iets gemeenschappelijks (gelijkenis)! 

Metafoor 

Twee bijzondere soorten:

• Personificatie: een levenloze zaken krijgen menselijke eigenschappen toegeschreven.
  

De geur van het koren dat buiten speelt met de wind. – Guillaume van der Graft

• Synthesie: indrukken van twee verschillende zintuigen worden gecombineerd.
  

Hij lachte rood en …. – Marnix Gijsen

Cliché

Soms worden uitdrukkingen of gezegdes zo vaak gebruikt, dat het afgezaagd is geworden. Dan is het een cliché. Dichters proberen zo min mogelijk clichés te gebruiken, maar juist origineel te zijn.

Voorbeelden:

• schitteren door afwezigheid
  
• als paddenstoelen uit de grond schieten
  
• op zoek zijn naar een nieuwe uitdaging
  

Deze wijk heeft te maken met probleemjongeren.

1. paradox
2. eufemisme
3. hyperbool
4. antithese

Wat is geen cliché?

1. Als een kip zonder kop
2. Als warme broodjes over de toonbank gaan
3. De aap komt uit de mouw
4. De aap komt uit het water

Beeldspraak is altijd figuurlijk.

1. WAAR
2. NIET WAAR

'Zij is net een nachtegaal.' Welke vorm van beeldspraak is dit?

1. vergelijking
2. personificatie
3. metafoor
4. -

'De wind huilt door de bomen.' Welke vorm van beeldspraak is dit?

1. metafoor
2. personificatie
3. vergelijking
4. -

In de zin "Zij is een koele kikker"
is gebruik gemaakt van beeldspraak.

1. WAAR
2. NIET WAAR

‘Dat had je nou niet hoeven doen’. (verjaardag)

1. eufemisme
2. hyperbool
3. ironie
4. cliché

Welke vorm van beeldspraak? 'Mijn ouderlijk huis is nog steeds een veilige haven voor mij.'

1. personificatie
2. vergelijking
3. metafoor
4. -

Welke vormen van beeldspraak herken je?

Welke vormen van beeldspraak herken je in het volgende lied?

goed luisteren:-)

Pastorale - Liesbeth List en Ramses Shaffy

Noteer in je eigen woorden waar het lied over gaat.

Leg uit waarom je dat denkt.

Is er sprake van beeldspraak?

Weer goed luisteren!

Opdracht

Zoek een Nederlandstalig lied waar beeldspraak en/of stijlfiguren in voorkomen.

Kopieer de tekst

onderstreep/arceer de stijlfiguren of beeldspraak  

noteer welke variant het is.

Lever in in Classroom