BS 5.2 Populaties

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Thema 5 Ecologie

Basisstof 2

Populaties

Leerdoelen

• Je kunt binnen een ecosysteem vormen van concurrentie en van cooperatie onderscheiden
• Je kunt de dynamiek en het evenwicht in een ecosysteem beschrijven.

Definitie populatie

• Een verzameling individuen van één soort in een bepaald gebied die met elkaar kunnen voortplanten. 

• Relaties tussen soortgenoten gaan altijd om voedsel en/of voortplanting. Hierbij kan samengewerkt worden (coöperatie) of zijn de individuen concurrenten. 

• Een territorium is zorgen voor een gebied met voedsel en plek om voort te planten.

Relaties

• Concurrentie
• Coöperatie
• Symbiose
  - Mutualisme +/+
  - Commensalisme +/0
  - Parasitisme +/-

Concurrentie

Competitie, strijd

Bij sterke concurrentie grote selectiedruk. De best aangepaste aan het milieu hebben dus grootste overlevingskans.

Gevolg: kleinere genetische variatie 

Voorbeeld: jachtluipaarden in Afrika

Coöperatie (binnen de soort)

Bescherming
Verdediging
Paarvorming
Voedsel

Symbiose

Symbiose = langdurig samenleven van individuen van verschillende soorten

Parasitisme

Commensalisme: Boomalg

commensalisme

Een organisme heeft voordeel en het andere organisme heeft geen voordeel en geen nadeel dit noem je commensalisme

Mutualisme is een vorm van symbiose, waarbij allebei de soorten voordeel hebben van de relatie. Een win win situatie dus.

Voorbeelden van mutualisme

Mutualisme: Korstmos

0

Symbiose

• Mutualisme: + / +
  
• Commensalisme: + / 0
  
• Parasitisme: - / +
  
  Geen symbiose:
• Competitie - / -
  
• Predatie - / +
  

Veranderingen in populatiedichtheid

Vaak ontstaat er een biologisch evenwicht als de populatiedichtheid om een bepaalde waarde blijft schommelen. Dit is een vorm van zelfregulatie binnen een ecosysteem. 

Dynamische populatiedichtheid

Factoren die populatiedichtheid beïnvloeden

Dichtheidsafhankelijke factoren leiden tot zelfregulatie in een ecosysteem

Veranderingen in populatiedichtheid

Dichtheidsonafhankelijke factoren zijn bijvoorbeeld een strenge vorst of een bosbrand.

Het is natuurlijk ook mogelijk dat een gunstig klimaat zorgt voor een enorme toename van individuen binnen de populatie

Bijensterfte ten gevolge van strenge vorst

Sprinkhanenplaag door gunstige omstandigheden

Populatiegrootte

Dichtheidsafhankelijke en dichtheidsonafhankelijke factoren beïnvloeden geboortecijfer, sterftecijfer en migratie binnen populatie

Veranderingen populatiedichtheid

Worden geanalyseerd door de bepaling van 4 grootheden:

- Geboortecijfer (aantal geboorten per jaar per 1000 individuen)

- Sterftecijfer (aantal sterfgevallen per jaar per 1000 individuen)

- Emigratie

- Immigratie

Bepalen populatiegrootte

De grootte van een populatie wordt weergegeven als populatiedichtheid (= het gemiddelde aantal individuen per oppervlakte-eenheid of volume-eenheid)

Manieren om de populatiegrootte te bepalen:

• kwadrantmethode
• merken en terugvangen

Kwadrantmethode

Draagkracht van een ecosysteem =

De maximale populatiegrootte die over een langere tijd in dat ecosysteem kunnen worden gehandhaafd.

relatie populatiegrootte - draagkracht

• populatiegrootte boven draagkracht (bv. voedsel) leidt tot hoger sterftecijfer (onder kwetsbare dieren) óf lager geboortecijfer (vb. van zelfregulatie)

Exponentiele groei

Geen beperkende factoren

Vaak verrassend

Geeft J-curve

bv:

Epidemie (ebola, corona)

Invasieve exoten

Je krijgt een J-curve bij exponentiële groei en een S-curve bij een begrensde groei.

Populatiegroei J-curve

Overschrijding van de draagkracht en herstel

De dikke rode lijn is de exponetiële groei

Lijn 1: Herstel tot de aanvankelijke draagkracht
van het ecosysteem (bron is snel aangevuld)

Lijn 2: Herstel naar een nieuwe, lagere
draagkracht (de bron is deels uitgeput).

Lijn 3: Geen herstel, bron is op

fasen

1. Exponentiele groei (J-curve)
2. Stabilisatie (S-curve)
3. biologisch evenwicht

In welke fase zit de menselijke populatie?

Populatiegroei

• J-curve: exponentiële groei, invasieve exoten met onbeperkte hulpbronnen
• Draagkracht
• s-curve: schommelingen rond biologisch evenwicht

Deze grafieken moet je kunnen uitleggen: wat gebeurt er?

Leerdoelen

• Je kunt binnen een ecosysteem vormen van concurrentie en van cooperatie onderscheiden
• Je kunt de dynamiek en het evenwicht in een ecosysteem beschrijven.

Aan de slag

Maken opdr. 18-31

begrippenlijst maken