Gedrag cyclus 1 havo-p/M 2526

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Naslagwerk met betrekking tot gedrag:

*https://library.oapen.org/bitstream/handle/20.500.12657/34982/1/341438.pdf

*https://edepot.wur.nl/524810

*https://www.nvog.nl/wp-content/uploads/2022/10/NTOG_2022_4_web.pdf?rs_file_key=4395191346699607dc1d55399554250#page=29

Gedrag

Gedrag:

• alle waarneembare activiteiten van mens of dier.
• opgebouwd uit opeenvolgende handelingen.
• essentieel voor overleven van individu en van soort.

Gedrag: van prikkel tot handeling

• Gedrag bestaat uit handelingen (gedragselementen)
• Handelingen met een gemeenschappelijk doel = gedragssysteem

• Voorbeelden: voedingsgedrag, voortplantingsgedrag
• Gedragssystemen kunnen gedragsketens vormen (vaste volgorde van handelingen)
• Spieren en klieren spelen een rol bij gedrag
• Reactie op prikkels via zenuwstelsel → respons

Prikkels en motivatie

Prikkels: intern (honger, dorst) of extern (geur, licht, geluid)

Zintuigen registreren externe prikkels

Receptoren meten interne prikkels (voedingstoestand, temperatuur, etc.)

Homeostase: interne prikkels leiden tot gedrag om evenwicht te herstellen

Prikkels en motivatie

Motivatie bepaalt of gedrag wordt uitgevoerd

Voorbeelden: voedingsdrang, vluchtdrang, voortplantingsdrang

Combinatie van interne en externe prikkels bepaalt gedrag

Adequaat gedrag = goed aangepast aan de omstandigheden

Is (adequate) gedrag erfelijk?

Adequate gedrag wordt doorgegeven aan nakomelingen

 - via erfelijke eigenschappen (genen) 

 - door leerprocessen 

Door natuurlijke selectie zal de frequentie van gunstig gedrag in de populatie toenemen.

Periodieke invloeden

Gedrag beïnvloed door hormonen en omgevingsfactoren

Geslachtshormonen beïnvloeden voortplantingsgedrag

Seizoensveranderingen beïnvloeden gedrag (bijv. daglengte en temperatuur bij vogels)

Periodieke invloeden = regelmatige schommelingen in prikkels

Onderzoek naar gedrag

Ethologie = de studie van het gedrag van mensen of dieren.

• gedrag van de mens kunnen verklaren.
• erachter te komen of een dier ziek is.

Onderzoek is objectief!

Onderzoek naar gedrag is objectief en bevat geen interpretaties.

Onderzoek is objectief!

Onderzoek naar gedrag is objectief en bevat geen interpretaties.

Dus niet: twee zoenende vissen

Maar wel: een vis, die met zijn bek tegen de bek van een andere vis zit.

Ethogram en protocol

Om gedrag te onderzoeken worden ethogrammen en protocollen gebruikt om alle handelingen te noteren.

ethogram

afkortingen van alle handelingen

protocol

scoren van frequentie van deze handelingen

Belangrijke begrippen

• Prikkel
• Sleutelprikkel
  
• Supranormale prikkel
  
• Motivatie
  

Belangrijke begrippen

• Prikkel

        signaal van buitenaf of binnenuit het organisme.  

• Sleutelprikkel
  

         prikkel dat altijd hetzelfde gedrag opwekt (van buitenaf).

• Supranormale prikkel
  

        prikkel dat altijd een sterker gedrag opwekt dan een                         sleutelprikkel (van buitenaf).

• Motivatie
  

        de wil om bepaald gedrag te vertonen (altijd van binnenuit).

Belangrijke leerprocessen

• Inprenting
• Gewenning
  
• Conditionering
  
• Inzicht
  
• Imitatie
• Proefondervindelijk leren / trial and error

Inprenting

Inprenting

leren van gedrag in de eerste levensfase (gevoelige periode)

Inprenting

Imitatie

nadoen van soortgenoten

Inprenting

Conditioneren

leren door belonen of straffen

Inprenting

Gewenning

afleren van reactie doordat de prikkel wordt herhaald

Inprenting

Trial and error

leren door toevallige ontdekkingen

Sociaal gedrag

• Gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar.

• Het gedrag van het ene individu is een prikkel voor  een ander individu.

voorbeelden sociaal gedrag

• baltsgedrag
• terrirtoriumgedrag
• dreiggedrag
• imponeergedrag
• broedzorggedrag
• voedingsgedrag
• verzorgingsgedrag

Uitwendige prikkels

Inwendige prikkels

licht

kou

dorst

geur

geluid

honger

spierpijn

hormonen

Een sleutelprikkel:

1. Leidt altijd naar hetzelfde gedrag.
2. Leidt naar meerdere mogelijkheden qua gedrag.
3. Leidt naar aangeleerd gedrag.
4. Leidt naar aangeboren gedrag.

Wat is een adequate prikkel?

Een adequate prikkel:

1. Invloed van buitenaf voor een bepaald zintuig
2. Hetzelfde als een impuls
3. Een signaal van zintuig naar hersenen
4. Meerdere prikkels bij elkaar

Aangeboren

Aangeleerd

Manieren

Zwemmen

Lachen

Huilen

Liegen

Lezen

Duimzuigen

Wat wordt bedoeld met inprenting?

1. Alleen aan de leren in een korte periode
2. Goede ervaring waardoor goed gedrag ontstaat
3. Slechte ervaring waardoor verkeerd gedrag ontstaat
4. Gedrag dat ontstaan is door angst

Wat is imiteren?

1. leren door herhalen
2. leren door na te bootsen
3. leren door te spelen
4. Geen van de drie

Wat is conditioneren?

1. Leren door vallen en opstaan
2. Leren door een verband te leggen tussen gedrag en gevolg daarvan
3. Leren door andere dieren na te doen
4. Leren door waarden en normen te gebruiken

Wat is sociaal gedrag?

1. een leeuw die een gnoe opeet
2. een kat die sist naar een hond
3. een leeuw die vecht met een andere leeuw
4. een man die zijn hond leert pootjes geven

Wat is geen voorbeeld van sociaal gedrag?

1. vlooien bij apen
2. mens laat hond uit
3. katten vechten met elkaar
4. twee eenden baltsen