Cursus tijdvakken: Tijdvak 8 (Burgers & Stoommachines) + KA's

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Tijdvak 8: Burgers en Stoommachines

KA's tijdvak 8

Kenmerkende aspecten:

• de industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële samenleving
• de moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie
• opkomst van de politiek-maatschappelijke stromingen: nationalisme, liberalisme, socialisme, confessionalisme, feminisme
• voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politiek proces
• de opkomst van emancipatiebewegingen
• discussies over de sociale kwestie

De industriële revolutie

Engeland

rond 1700

• Machtig land met een enorm groot rijk dat zich over de hele wereld uitstrekte.
• De bevolking van Engeland groeit, hierdoor is er meer kleding nodig.
• Veel kleding wordt gemaakt van katoen, dat door slaven op plantages wordt geplukt, en wol.

Het Britse Rijk omstreeks 1700

Stoommachine

rond 1764 

• De eerste werkende stoommachine van de Industriële Revolutie was die van Thomas Newcomen rond 1705
• Pas door de verbeteringen van James Watt kon de stoomachine pas echt worden ingezet

De Engelsman James Watt voerde een aantal belangrijke veranderingen door in Newcomen's stoommachine waardoor het gebruik en de inzet makkelijker werden.

Spinning Jenny

1764

• Als je sneller kunt weven, heb je ook meer draad nodig.
• Met de Spinning Jenny van James Hargreaves kon je 8 en later 16 draden tegelijk spinnen

Veranderingen door 

de stoommachine 

• Leegpompen van mijnen, waardoor je dieper de grond in kunt (grondstoffen)
• Oude energiebronnen (wind-, spier- en waterkracht) worden langzaam vervangen
• Stoommachine is overal te plaatsen, niet alleen aan het water

Doordat de vraag naar delfstoffen (ijzer en steenkool voor de machines) sterk toenam, moest er steeds dieper worden gegraven. Met stoommachines werd het grondwater weggepompt.

Industriële Revolutie

1750-1900

• Door de komst van de machines verandert de manier waarop mensen produceren: van handmatig naar machinaal
• De verandering noemen we de Industriële Revolutie

Niet alleen de manier van produceren verandert enorm: ook de komst van stoomtreinen brengt grote veranderingen in het vervoer van mensen en goederen.

Oefenvraag

Wat?	Je samenvattingsboek op blz. 20. Vraag oefenexamen 2013 tijdvak 1 - vraag 18
Hoe?	Individueel
Hoe lang?	7 minuten
En dan?	Klassikaal bespreken

Imperialisme

Humanitair: vergeet nationalisme niet uit te leggen: de landen die een kolonie hadden in Afrika, zagen zichzelf als beter en hun cultuur moest verspreid worden onder de inheemse bevolking

Vergeet nationalisme niet uit te leggen. Spotprent: Belgen zagen zichzelf als 'beter' of 'geciviliseerder'

Politieke stromingen en emancipatie

Waarom ontstaan politieke partijen?

• Katholieken voelen zich achtergesteld. Zij strijden voor emancipatie: gelijke rechten als protestanten
• Socialisten willen de sociaal zwakkeren helpen
• Protestanten: tegen de ideeën van de liberalen (of katholieken)

Verzuiling

Een maatschappij waarin iedereen 'in zijn eigen bubbel' leeft

• Katholieken
• Protestanten
• Socialisten
• Liberalen
• Deze gingen niet (of weinig) met elkaar om

Wat ging eraan vooraf?

1919: Algemeen kiesrecht wordt ingevoerd

• Mannen en vrouwen (25 jaar of ouder) mogen stemmen in de politiek

Iedereen maakte zich hard voor de eigen partij

• Zo ontstonden de politieke stromingen (liberaal, sociaal, katholiek, protestants)
• Mensen begonnen zich in grote groepen te verenigen -> verzuiling

De Katholieke geitenfokkerij

Wat/wie?	Socialisten /sociaal-democraten	Protestanten	Rooms-Katholieken	Liberalen
Rol overheid	Beschermen van de armen Actief	"Goede christenen helpen elkaar" Passief	"Goede christenen helpen elkaar" Passief	Nachtwakersstaat Passief
Progressief of conservatief	Progressief (voor verandering)	Progressief	Conservatief	Conservatief (behoudend)
Links of rechts	Links	Centrum	Centrum	Rechts
Oorsprong van ideeën	Karl Marx - Das Kapital	Bijbel (Joods-christelijke traditie)	Bijbel (Joods-christelijke traditie) Paus	Adam Smith - Wealth of Nations
Partij (toen)	SDAP: Sociaal Democratische Arbeiders Partij	ARP: Anti Revolutionaire Partij (eerste partij van Nederland)	RKSP: Rooms Katholieke Staatspartij	Liberale Unie

De sociale kwestie

Het 'arbeidersvraagstuk'

Want hebben arbeiders eigenlijk recht op goede leefomstandigheden?

Het debat over:

• Slechte woon- en werkomstandigheden (onveilig en onhygiënisch)
• Kinderarbeid
• Hongerlonen
• Werkloosheid

Het vraagstuk

1860: 500.000 kinderen werkten in fabrieken

• Bevolking van Nederland: net 5.000.000

Ca: 1860: onderzoeken door de overheid tonen aan dat de werkomstandigheden onveilig zijn

• Er komt een tegengeluid
• Liberale regeringen die tegen kinderarbeid waren (o.a Samuel van Houten: Kinderwetje van Van Houten)

Belangrijke personen op een rijtje:

• Samuel van Houten: 1874 voerde hij de Kinderwet in. Kinderen onder de 12 jaar mogen niet werken
• Ferdinand Domela Nieuwenhuis: was predikant, maar nam hier afstand van om de mensen te helpen.  Van dominee tot anarchist. Sociaal-Democratische Bond
• Pieter Jelles Troelstra: SDAP: de arbeiders moesten beschermd worden tegen kapitalisme

Even testen...

Welke uitleg past het best bij; 'monarchie'?

1. Staatsvorm waarbij de macht van de vorst is vastgelegd in de grondwet
2. Land met een gekozen president
3. Land met een koning of koningin
4. Vorm van bestuur waar het staatshoofd door de bevolking wordt gekozen

Welke uitleg past het best bij; 'afzetgebied'?

1. Gebied dat is afgezet door koloniale overheersers
2. Gebied waar goederen worden geproduceerd
3. Gebied waar de koning is afgezet
4. Gebied waar goederen worden verkocht

Bij het begrip 'constitutionele monarchie' hoort de uitleg: "een politiek systeem waarbij een land wordt bestuurd door een machtige koning"

1. Juist
2. Onjuist

Welk begrip past het best bij de uitleg: "Een stroming die ernaar streeft om godsdienstige overtuigingen binnen de politiek ten uitvoer te brengen"

1. Socialisme
2. Confessionalisme
3. Nationalisme
4. Liberalisme

Welk begrip past het best bij de uitleg: "De discussie omtrent de slechte leef- en werkomstandigheden van de arbeiders in de 19e eeuw in de steden"

1. Sociale kwestie
2. Schoolstrijd
3. Arbeidersstrijd
4. Verzuiling

Bij het begrip "socialisme" hoort de uitleg: "Een politieke ideologie die een grote vrijheid voor individuele mensen voorstaat en wil dat de overheid zich met weinig zaken bemoeit."

1. Juist
2. Onjuist

Bij het begrip "algemeen kiesrecht" hoort de uitleg: "Het recht om jezelf verkiesbaar te stellen"

1. Juist
2. Onjuist

Je mag stemmen. Jezelf verkiesbaar stellen is iets anders

Welk begrip past het best bij de uitleg: "Het uiteenvallen van verzuiling in een samenleving"

1. Secularisatie
2. Verzuiling
3. Ontzuiling
4. Globalisering

Welke uitleg past bij het begrip: "algemeen kiesrecht"?

1. Kiesrecht dat afhankelijk is van te betalen belasting
2. Het recht van alle volwassen burgers om te stemmen
3. Het recht van alle volwassen mannelijke burgers om te stemmen
4. Het recht om jezelf verkiesbaar te stellen

Welk begrip past bij de uitleg: "De grote verandering van de samenleving waarbij men overging van het handmatig naar het machinaal produceren van goederen"

1. Industriële revolutie
2. Arbeidersrevolutie
3. Agrarisch

Bij het begrip "Spoorwegstaking van 1903" hoort de uitleg: "Staking van arbeiders in 1903 omdat ze het niet eens waren met de grootschalige uitbreiding van de spoorwegen"

1. Juist
2. Onjuist

Bij het begrip "stoommachine" hoort de uitleg: "Machine die door electriciteit wordt aangedreven"

1. Juist
2. Onjuist

Bij het begrip "Parlement" hoort de uitleg: "Door de overheid gekozen vertegenwoordigers die met de regering een staat besturen"

1. Juist
2. Onjuist

Welke uitleg past het best bij het begrip: "Schoolstrijd"?

1. Wedstrijd tussen alle middelbare scholen in de jaren '20 van de 20ste eeuw om te kijken wie de beste school was
2. Politieke strijd in de 19e en 20ste eeuw over de vraag of vrouwen ook naar school mochten gaan
3. Politieke strijd in de 19e en 20ste eeuw over de financiële gelijkstelling van het openbaar en bijzonder onderwijs
4. Wedstrijd om te kijken waa de beste leerlingen van Nederland op school zaten