Interpunctie deel 2

• NT2
• Beroepsopleiding

Uitleg

In deze les krijg je de lastigere en minder gebruikte leestekens:

- puntkomma

- haakjes

- streepjes

; Puntkomma

De puntkomma is een vrij lastig leesteken. Het houdt het midden tussen een punt en een komma. Een punt is soms te sterk, een komma te zwak. Voor die gevallen hebben we de puntkomma. De puntkomma komt tussen mededelingen en we gebruiken deze bij opsommingen. Vooral in het eerste geval is het lastig te bepalen of er een punt, komma of puntkomma nodig is.

Voorbeelden mededelingen

Neem maar een borrel; je hebt het verdiend.

De directeur gaf toelichting bij de nieuwe maatregelen; het personeel kon vragen stellen.

Ik ga nu naar huis om het eten klaar te maken en onkruid te wieden in de moestuin; daarna kan ik nog even naar de film.

Bij een komma zou je een langere pauze moeten horen en voor een komma gaat de zinsmelodie een beetje omhoog. Als een punt te sterk is en de pauze korter moet zijn dan bij een komma, gebruiken we een puntkomma.

Twijfel?

Twijfel je? Gebruik dan een komma of een punt. In 9 van de 10 gevallen is dat beter dan een puntkomma.

Opsommingen

Een horizontale opsomming (een opsomming binnen een zin) gebruik je in principe komma's. Alleen als de delen van de opsomming erg lang zijn, kun je een puntkomma gebruiken.

Bij verticale opsommingen (elk onderdeel op een nieuwe regel) gebruiken we puntkomma's als de delen van de opsomming geen hele zinnen zijn maar losse woorden of delen van zinnen. Alleen het laatste onderdeel krijgt een punt. Elk deel van de opsomming begint met een kleine letter (tenzij het een naam of iets dergelijks is).

Voorbeeld opsommingen

Horizontale opsomming:

Bekende taalorganisaties zijn onder meer: de Nederlandse taalunie, die voor drie overheden het taalbeleid uitvoert; de Taaltelefoon, die in Vlaanderen taaladvies geeft; en het Genootschap Onze Taal, een Nederlandse vereniging van taalliefhebbers.

Hier gebruiken we ; omdat in de opsomming zelf ook komma's worden gebruikt, als we een komma zouden gebruiken wordt de opsomming niet duidelijk.

Voorbeeld opsommingen

Verticale opsomming:

Bij het organiseren van een kinderfeestje is het nuttig om te weten:

- hoeveel kinderen er komen;

- wat een en ander mag kosten;

- wat de kinderen leuk vinden.

We gebruiken ; omdat de opsomming niet uit hele zinnen bestaat (geen pv en ond.). Elk onderdeel begint met een kleine letter en alleen aan het eind komt een punt (een vraagteken of uitroepteken mag ook).

Uitzondering opsomming

Als de onderdelen uit één woord of een klein groepje woorden bestaan, kunnen de leestekens ook helemaal weggelaten worden.

De volgende verzekeringen zijn onmisbaar:

- ziektekostenverzekering

- inboedel- en opstalverzekering

- aansprakelijkheidsverzekering

Je mág hier wel ; en . gebruiken als je wilt!

() en [] Haakjes

Er zijn twee soorten haakjes: ronde haakjes () en vierkante haken []. Met ronde haakjes kan extra informatie aan een zin worden toegevoegd. Het moet in principe kunnen worden weggelaten zonder dat de zin onjuist wordt. Vierkante haken worden ook wel 'teksthaken' genoemd. Ze komen eigenlijk alleen voor binnen citaten. 

[] Vierkante haken

De minister liet weten "geen enkele reden [te zien] om aan de uitkomst van het onderzoek te twijfelen". 

Dat wat tussen "" staat is een citaat. Het deel 'te zien' zal de minister ook gezegd hebben maar misschien in de zin daarvoor omdat hij een andere zinsconstructie gebruikte. Om de zin toch kloppend te maken voor de lezer, vullen we 'te zien' in tussen [].

[sic]

[sic] kun je gebruiken als er in een geschreven citaat een spellings- of taalfout staat:

In het spellingboek stond: "Er zijn maar enkele spellingregels verandert [sic] in 2005."

Sic is Latijn en betekent: Sic erat scriptum (zo geschreven)

Ander gebruik van []

- Het weergeven van de uitspraak: [skepties]

- Om aan te geven dat op die plaats nog een ander woord moet worden ingevuld: Sla het bestand als volgt op: [naam werkgroep] - informatie.doc

- Toetscombinaties: [Ctrl + PgDn]

() Ronde haakjes

• Bij een toelichting of aanvulling: Ik ben geboren in Zonnemaire (Zeeland).
• Bij een alternatief: We zoeken een nieuwe medewerk(st)er.
• Telefoonnummers: (070) 125 76 89
• Rondom drie puntjes om aan te geven dat een deel van een citaat is weggelaten: De premier zei: "Dit kabinet zal zich (...) aan al zijn beloftes houden."

Als de haakjes helemaal aan het begin van een zin staan, komt de beginhoofdletter binnen de haakjes: (Groot)ouders helpen vaak op school.

- _ / \ | Streepjes

Er zijn verschillende soorten streepjes: - _ / \ en | (allemaal leestekens!)

We gebruiken vooral vaak -. Dit streepje gebruiken we op verschillende manieren en heeft daarom verschillende namen.

- Gedachtestreepje

Het gedachtestreepje wordt gebruikt om een opmerking of aanvulling binnen een zin te markeren, of om een nieuwe, onverwachte zinswending te markeren:

Ik zwem graag in zee - behalve als het vriest.

- Opsommingen

Streepjes worden ook gebruikt in puntsgewijze opsommingen. Er kunnen ook 'bolletjes' worden gebruikt. Een ander alternatief zijn cijfers of letters. Cijfers en letters gebruik je alleen als de volgorde van belang is. Of als je verderop in de tekst terugverwijst naar één van de onderdelen.

- Koppelteken 1/2

• In samengestelde woorden waarin klinkerbotsing optreedt: auto-olie
• In samenstellingen met een afkorting zonder punten: dvd-speler, NIZO-medewerker
• In de meeste samenstellingen met een woordgroep: doe-het-zelf-zaak
• Om gelijkwaardigheid of een bijzondere bepaling uit te drukken: zwart-wit
• Na een aantal voorvoegsels: ex-premier
•  Als verbindingsstreepje in namen: Marie-Louise

- Koppelteken 2/2

• Voor het woord 'ie': heeft-ie
• In de betekenis 'tegen': Vitesse - PSV
• In de betekenis 'van... naar': De spoorlijn Brussel-Luik
• In de betekenis 'tussen': 30-45 jaar
• In aanduidingen van kabinetten, commissies e.d.: kabinet-Lubbers 

- Weglatingsstreepje

Bij samentrekkingen gebruiken we het streepje:

land- en tuinbouw

dames- en herenkleding

- Afbreekteken

Als een woord aan het einde van de zin wordt afgebroken, gebruiken we ook een streepje. Let op dat je altijd afbreekt op de lettergreep.

- Bij getallen

• In de betekenis 'tot' of 'tot en met': geopend van 10.00 - 17.00 uur
• Telefoonnummers: 070-123 56 78
• Geldbedragen: €15,- 

/ Slash

• In de betekenis 'of': hij/zij m/v
• Vaste combinaties: en/of
• Afkortingen: t/m (tot en met)
• Tussen symbolen: km/h (kilometer per uur)
• Breuken: 2/3 
• Datum: 3/4/20
• Vaste constructies: 24/7 (24 uur per dag, 7 dagen per week)
• Bij internetadressen: www.hallo.nl/voorbeeld

\ Backslash

De backslash wordt heel weinig gebruikt in teksten. Eigenlijk wordt hij alleen gebruikt om een diskdrive-aanduiding aan te geven:

C:\\Mijn documenten\Werkteksten\Leestekens.doc

_ Underscore

De underscore is gangbaar in webadressen of bestandsnamen ter vervanging van de spatie:

http://nl.wikipedia.org/wiki/Liggend_streepje

| Verticale streep

De verticale streep wordt weleens als een soort scheidingsteken gebruikt in bedrijfsnamen of logo's op briefpapier en in andere vormgegeven teksten:

Gier | Stam en Partners