Het verhaal van de dertien IJslandse Kerstmannen

• Geschiedenis
• MBO
• Studiejaar 2

De Yule Lads: IJslandse Kerstfolklore

Leerdoelen

Aan het einde van de les kun je de unieke tradities van de IJslandse Yule Lads beschrijven. Aan het einde van de les kun je het verschil uitleggen tussen de Yule Lads en andere kerstfiguren zoals Sinterklaas. Aan het einde van de les kun je de oorsprong en evolutie van de Yule Lads in de IJslandse folklore benoemen. Aan het einde van de les kun je de karakters van Grýla, Leppalúði en de Yule Cat beschrijven. Aan het einde van de les kun je de namen en karakteristieken van de dertien Yule Lads opnoemen en hun rol binnen de traditie.

Wat weet je al over de Yule Lads?

Unieke IJslandse traditie van de Yule Lads

Dertien IJslandse kerstfiguren, bezoeken huizen, cadeautjes of rotte aardappelen achterlaten.

Vergelijking met Sinterklaas

Raakvlakken met Sinterklaas, stamt uit de 17e eeuw.

Oorsprong en historische ontwikkeling van de Yule Lads

Oorspronkelijk gezien als boemannen, evolutie naar vriendelijker imago.

De eerste vermelding van de Yule Lads is te vinden in het 17e-eeuwse gedicht van Grýla. Grýla was in oudere verhalen als trol verschenen, maar was nog niet eerder in verband gebracht met Kerstmis. Ze wordt beschreven als een afzichtelijk wezen dat de moeder is van de gigantische Yule Lads, een bedreiging voor kinderen.

In het begin varieerden het aantal en de afbeelding van de Yule Lads sterk, afhankelijk van de locatie. Ze werden gebruikt om kinderen bang te maken voor goed gedrag, vergelijkbaar met de boeman. De koning van Denemarken maakte bezwaar tegen het gebruik ervan als tuchtinstrument.[3]

Aan het einde van de 18e eeuw worden er in een gedicht dertien van hen genoemd. Halverwege de 19e eeuw liet auteur Jón Árnason zich inspireren door de gebroeders Grimm en begon hij volksverhalen te verzamelen. Zijn collectie uit 1862 is de eerste vermelding van de namen van de Yule Lads.

In 1932 werd het gedicht "Yule Lads" gepubliceerd als onderdeel van het populaire poëzieboek Christmas is Coming (Jólin koma) van de IJslandse dichter Jóhannes úr Kötlum. Het gedicht was populair en legde vast wat nu wordt beschouwd als de canonieke 13 Yule Lads

Grýla en Leppalúði

Ogress Grýla, luie man Leppalúði, ouders van de Yule Lads.

De Yule Cat

Monsterlijke kat die kinderen bedreigt zonder nieuwe kleren.

De dertien Yule Lads en hun individuele eigenschappen

Elke Yule Lad heeft een specifieke naam en karakteristiek.

Definitielijst

Yule Lads: 

Een groep van dertien figuren uit de IJslandse folklore die cadeautjes of rotte aardappelen achterlaten in de schoenen van kinderen rond kersttijd. 

Grýla:

Een ogress uit de IJslandse folklore, moeder van de Yule Lads, bekend om het koken van stoute kinderen. 

Leppalúði: 

De luie echtgenoot van Grýla, vader van de Yule Lads. 

Yule Cat: 

Een monsterlijke kat die kinderen bedreigt die geen nieuwe kleren hebben gekregen voor kerstavond.

Jólasveinar: 

De IJslandse term voor de Yule Lads.

De dertien Yule Lads en hun individuele eigenschappen

Stekkjarstaur (Schaapskooi Kluit)

 valt schapen lastig, maar wordt gehinderd door zijn stijve poten. 

Komt aan op 12 december en vertrekt 25 december

De dertien Yule Lads en hun individuele eigenschappen

Giljagaur (Gully Gawk) 

Verbergt zich in geulen, wachtend op een kans om de koeienstal binnen te sluipen en melk te stelen. 

Komt  aan op 13 december en vertrekt op 26 december

De dertien Yule Lads en hun individuele eigenschappen

Stúfur (Stomp)

 Abnormaal kort. Steelt pannen voor het voedsel dat tot op de bodem en de randen gebakken is. 

Komt aan. op 14 december en vertrekt  op 27 december

De dertien Yule Lads en hun individuele eigenschappen

Þvörusleikir( Spoon Licker)

 Steelt houten lepels die worden gebruikt bij het koken. Extreem mager door ondervoeding. 15 december 28 december

De dertien Yule Lads en hun individuele eigenschappen

Pottaskefill (Potschraper)

Steelt potten om de restjes eruit te schrapen. 

Komt aan op 16 december en vertrekt 29 december

De dertien Yule Lads en hun individuele eigenschappen

Askasleikir( Bowl Licker)

 Verbergt zich onder bedden, wachtend op de houten voerbakken die op de vloer staan.

komt aan op  17 december en vertrekt op 30 december 

De dertien Yule Lads en hun individuele eigenschappen

Hurðaskellir (Door Slammer)

Houdt ervan om deuren dicht te slaan, vooral 's nachts, waardoor het huishouden wakker wordt. 

Komt  aan op 18 december en vertrekt op 31 december 

De dertien Yule Lads en hun individuele eigenschappen

Skyrgámur (Skyr Gobbler)

 Heeft een grote affiniteit met skyr, een regionale yoghurtstijl.

Komt aan op  19 december vertrekt  1 januari

De dertien Yule Lads en hun individuele eigenschappen

Bjúgnakrækir (Worstenveger)

Verbergt zich tussen de dakspanten en grist worstjes die gerookt worden.

Komt aan op  20 december en vertrekt op 2 januari

De dertien Yule Lads en hun individuele eigenschappen

Gluggagægir (Window Peeper)

Een snuffelaar die door ramen kijkt op zoek naar dingen om te stelen. 

Komt aan op 21 december en vertrekt op 3 januari

De dertien Yule Lads en hun individuele eigenschappen

Gáttaþefur( Doorway Sniffer)

Heeft een abnormaal grote neus en een scherp reukvermogen dat hij gebruikt om bladbrood (laufabrauð) te lokaliseren. 

Komt aan op 22 december en vertrekt op4 januari

De dertien Yule Lads en hun individuele eigenschappen

Ketkrókur( Vleeshaak)

 Gebruikt een haak om vlees te stelen. 

Komt aan op 23 december vertrekt op  5 januari 

De dertien Yule Lads en hun individuele eigenschappen

Kertasníkir (Candle Beggar)

 Volgt kinderen om hun kostbare kaarsen te stelen, gemaakt van talk en dus eetbaar. 

Komt aan op 24 december en vertrekt op 6 januari 

Wat is de Nederlandse naam van de yule lad die op 20 december aankomt en op 2 januari vertrekt

1. Potschraper
2. Stomp
3. Vleeshaaak
4. Worstenveger

Wat is de naam van de Yule lad die Verbergt zich in geulen, wachtend op een kans om de koeienstal binnen te sluipen en melk te stelen.

1. Stekkjarstaur
2. Giljagaur
3. Stúfur
4. Pottaskefill

Hoe De oudste gedichten over Grýla beschrijven haar

 Jólakötturinn

Leppalúði 

Grýla

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd.

De leerlingen voeren hier drie dingen in die ze in deze les hebben geleerd. Hiermee geven ze aan wat hun eigen leerrendement van deze les is.

Schrijf 2 dingen op waarover je meer wilt weten.

De leerlingen voeren hier twee dingen in waarover ze meer zouden willen weten. Hiermee vergroot je niet alleen betrokkenheid, maar geef je hen ook meer eigenaarschap.

Stel 1 vraag over iets dat je nog niet zo goed hebt begrepen.

De leerlingen geven hier (in vraagvorm) aan met welk onderdeel van de stof ze nog moeite. Voor de docent biedt dit niet alleen inzicht in de mate waarin de stof de leerlingen begrijpen/beheersen, maar ook een goed startpunt voor een volgende les.