Historische literatuur H5.1 1500-1800

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Literatuurgeschiedenis H5.1

1500  - 1800

Centrale beeld middeleeuwen

In de middeleeuwen staat God centraal. Het leven op aarde bestaat voor de meeste mensen uit armoede en overleven, daarom richten de mensen hun blik vooral op het leven na de dood. 

Leven op aarde

In de 16de/17de eeuw richten mensen hun blik steeds meer op het leven op aarde. 

Door ontdekkingen gaan de mensen anders over de wereld denken: 

- de aarde is rond en niet plat, de aarde draait om de zon (Copernicus)

- de ontdekking van Amerika (Columbus)

- de boekdrukkunst zorgt voor snelle verspreiding van al dit nieuws

De idee over de mens

In de middeleeuwen was de mens anoniem onderdeel van de gemeenschap

Nu begon men de mens steeds meer als uniek individu te zien die zich diende te ontwikkelen

18de eeuw

De eeuw waarin op wetenschappelijk, medisch en natuurkundig gebied grote vooruitgang werd geboekt. 

Het verzamelen en doorgeven van kennis nam een grote vlucht. 

Daarom werd deze eeuw ook wel de eeuw van de verlichting genoemd.

Geloofsstrijd

In de middeleeuwen nam de macht en vooral het machtsmisbruik schandalige vormen aan. 

Er barst een geloofsstrijd uit. 

Luther wordt uit de kerk verbannen en begon daarop zijn eigen kerk, de Lutherse

Willem van Oranje

Willem van Oranje (1533-1584)

Opgegroeid in een Lutherse familie in een gebied dat we nu Duitsland noemen.  Hij erfde enkele gebieden in de Nederlanden als kind, die gebieden behoorden op dat moment aan de Spaanse koning. Willem moest aan het hof van Karel V 'heropgevoed' worden tot goed katholiek.

Onder de opvolger van Karel V, Filips II waaide er een veel strengere wind. Filips' meedogenloze vervolging van protestanten spelen een belangrijke rol die leidt tot de opstand van 1568 tot 1648: de Tachtigjarige Oorlog. Willem van Oranje bevindt zich in een moeilijke positie, nu lees je het volkslied toch even anders! 

Gouden eeuw

Ondanks de vele conflicten, ontstaat er in de 16de en 17de eeuw ook veel welvaart. Nederlanders domineerden na verloop van tijd de wereldzeeën. Dit leidde tot kennis van nieuwe culturen, maar vooral tot bloeiende handel in kruiden, suiker, koffie, tabak èn slaven. 

In de handelssteden ontstond een rijke burgerij met volop tijd en geld voor kunst en literatuur.

De eerste wikipedia

In de 18de eeuw ontstonden encyclopedieën. Je kon er van alles in opzoeken. Grote aandacht voor ambachten en beroepen: volk i.p.v. hogere standen staat centraal

Planetarium

Typisch 'product' van de verlichting: men dacht dat planeten op elkaar zouden botsen en de aarde uit haar baan zou worden geslingerd. Eise Eisinga bouwt in zijn huis in Franeker een planetarium (model van het zonnestelsel) om de burger zijn opgedane kennis door te geven.

Literatuurgeschiedenis H5.1

Literatuur: renaissance en verlichting

Renaissance 

Renaissance betekent 'wedergeboorte', er ontstaat nieuwe belangstelling voor de cultuur uit de klassieke oudheid. 

Kunst uit de oudheid werd geëvenaard of zelfs verbeterd

Kunst in de renaissance

Toneelstukken, liederen en gedichten bevatten een opvoedkundige boodschap: 'ter leering ende vermaeck'. 

Daarnaast veel kluchten en komedies

Toneel

Toneelstukken voor het gewone volk werden buiten opgevoerd en waren vaak onderdeel van markten, met name komedies en kluchten werden daar opgevoerd.

In schouwburgen hadden de rijke mensen zitplaatsen, de rest van de toeschouwers stond. Daar werden de tragedies en komedies opgevoerd. 

Men zat niet muisstil te luisteren zoals nu: praten, roken, luidkeels reageren was heel gewoon! 

Liederen

Liedjes zijn van alle tijden: geloof, liefde, het gewone leven... alles werd bezongen. 

Nieuw waren de geuzenliederen: heldendaden, spot- en strijdliederen werden gezongen om de moed erin te houden!

Reisverhalen

Met al dat gereis, kwam er ook spannende verhalen zoals het Journaal van Bontekoe. Mensen lazen dit uit nieuwsgierigheid naar de nieuwe wereld èn voor de schrijver een ideaal middel om maatschappijkritiek te geven. 

Sonnet

Een nieuw genre in deze tijd was het sonnet: 

een gedicht van 14 regels, verdeeld over vier strofen (twee van vier regels en twee van drie regels). 

Onderwerp was meestal een mooie dame op wie de dichter verliefd was.

Kinderboeken

De wijze lessen dropen in deze periode vanaf: er moest zo vroeg mogelijk opgevoed worden, zodat de kinderen goede en verstandige mensen werden!