BS 2.2 het verteringsstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Thema 2 voeding en vertering

• Pak je lesboek, schrift en etui op tafel

• Je laptop heb je niet nodig tijdens deze les, dus deze blijft in je tas!

Planning voor de komende week

• Verteringsstelsel
• Organen bij het verteringsstelsel 

BS 2.2 het verteringsstelsel

leerdoelen

je kunt de werking en functie van vertering, verteringssappen en enzymen beschrijven

je kunt de delen van het gebit noemen met hun functie

je kunt de werking en functie van de darmperistaltiek beschrijven

nog even herhalen

voedingsmiddelen

Wat is het verschil tussen voedingsmiddelen en voedingsstoffen?

voedingsstoffen en voedingsvezels

Voedingsstoffen zijn; eiwitten, koolhydraten, vetten, vitaminen, en mineralen.

Voedingsvezels (in plantaardige voedingsstoffen) prikkelen de darmwand en activeren daardoor de  darmfunctie, de ontlasting wordt dan beter van structuur.

functies voedingsstoffen

• bouwstoffen: helpen met opbouwen van cellen. Zorgen  voor groei en herstel in het lichaam.
• brandstoffen: zorgen voor energie voor beweging etc. (energie komt vrij bij verbranding in de  lichaamscellen)
• reservestoffen:  zijn stoffen die opgeslagen worden en later gebruikt worden (meestal als brandstof) 
• beschermstoffen: beschermen het lichaam tegen ziektes.

voedingsstof met hun functies.

verteringsstelsel

De vertering van voedingsmiddelen begint bij de mond en eindigt bij de kont!

Doel van de vertering

•  voedingsstoffen afbreken tot kleinere voedingsstoffen (verteringsproducten) zodat deze door de darmwand heen in het bloed kunnen worden opgenomen.

eindproducten van de vertering

eiwitten worden afgebroken tot aminozuren

vetten worden afgebroken tot vetzuren

koolhydraten worden afgebroken tot glucose

Afbreken van voedsel op twee manieren:

mechanisch: het voedsel kleiner maken door te kauwen en te kneden

chemisch: voedingsstoffen omzetten met behulp van verteringssappen (enzymen).

Mond

Het voedsel komt eerst in de mond terecht. door te kauwen verdeel je het voedsel in kleine stukjes en vergroot je het oppervlak.

In de mond zitten speekselklieren die speeksel produceren dat enzymen bevat en een slijmerige vloeistof  om het eten te verteren en het voedsel makkelijker door te slikken 

Darmperistaltiek

Spieren in de darmwand kunnen achter een voedselbrok samenknijpen = darmperistaltiek

Functie: voedsel wordt gekneed en gemengd met verteringssappen

Darmperistaltiek

Verteringssappen

• Vertering gebeurt met behulp van verteringssappen.

• Die verteringssappen worden gemaakt in de verteringsklieren.

• Veel verteringssappen bevatten enzymen. 
•  de afzonderlijke enzymen werken in op één  bepaalde voedingsstof.

In de verteringssappen zitten enzymen

Enzymen maken grote voedingsstoffen klein (knippen). Iedere voedingsstof heeft zijn eigen enzym.

Een enzym:

1. bindt aan de voedingsstof
2. knipt de voedingsstof in stukken
3. laat los en kan opnieuw een zelfde voedingsstof afbreken
   

Aan de slag!

Wat?	Maak opdracht 3,7 en 8 van basisstof 2 op blz 101 t/m 103
Tijd:	10 minuten
Hoe?	Zelfstandig, in stilte
Klaar?	Ga door met opdracht 1,2,4,5 en 6 van basisstof 2 (huiswerk)

Aan de slag!

ondergewicht

ondergewicht betekent dat je te weinig weegt.  

Gevaar bij ondergewicht is, dat bepaalde lichaamsfuncties uitvallen en het lichaam eigen eiwitten (uit de bloedbaan) gaat gebruiken om aan energie te komen

overgewicht

overgewicht betekent dat je teveel weegt.

het lichaam heeft grotere kans op hart-, en vaatziektes. Ook is er een grotere kans op suikerziekte en overbelasting van gewrichten

BMI

het BMI (body mass index) kan je gebruiken om te bepalen of je ondergewicht hebt of overgewicht. 

BMI=(gewicht in kg)/(lengte in meter)^2

BMI

energie waarde.

om er achter te komen of je voldoende energie binnenkrijgt kun je energiewaarde van een voedingsmiddel bekijken. 

Ben je overdag actief, dan heb je ook meer energie nodig.

Een volwassen man moet tussen de 9200 kj en 12100 kj aan energie opnemen.

Een volwassen vrouw moet tussen de 8400 kj en 9600 kj aan energie opnemen.

De eenheid energie kan gegeven worden in kilojoule of in kcal.

1kcal = 4,2 kj

1 kcal=4,2 kilojoule

eetstoornissen

anorexia: door een verkeerd zelfbeeld (men ziet zichzelf steeds als te dik) stopt de persoon met eten en geeft ook over om af te vallen.

boulimia: deze persoon probeert wel af te vallen maar heeft enorme eetbuien. Na een eetbui probeert men door bewust over te geven de voedingsmiddelen weer kwijt te raken. 

binge eating disorder: deze persoon heeft ook enorme eetbuien maar geeft niet over. 

vegetarisch

 Mensen die vegetarisch leven kiezen bewust om geen vlees te eten. 

reden hiervoor is vaak dat deze mensen het zielig voor dieren vinden

veganistisch

veganisten eten of gebruiken naast vlees ook geen dierlijke producten.

ze zijn ervan overtuigd dat alles wat dierlijk is slecht is voor de mens en onthouden zich van alle dierlijke producten.

ontbrekende voedingsstoffen.

omdat in vlees veel eiwitten en vetten zitten hebben mensen die geen vlees eten deze vaak tekort. 

Dit heeft gevolgen voor de benodigde reservestoffen en bouwstoffen in het lichaam. 

Deze voedingstoffen moeten dan uit plantaardige voedingsmiddelen gehaald worden.

Typen vertering

-1- Mechanische vertering

Hierbij wordt dmv spieren het voedsel kleiner gemaakt en gekneed

Hierdoor groter oppervlak waarop enzymen in kunnen werken.

-2- Chemische vertering

Hierbij wordt het voedsel bewerkt dmv enzymen , zie voor uitleg enzymen de les "vertering ; hoe werken enzymen" en de les "enzymen"

vertering

Het doel van de spijsvertering is dat voedingsstoffen die in voedingsmiddelen zitten dusdanig afgebroken worden dat deze in het bloed opgenomen kunnen worden. Eenmaal opgenomen in het bloed, kunnen ze vervoerd worden naar alle cellen in het lichaam

verteringssappen.

Verteringssappen bevatten enzymen

 een enzym helpt om voedingsmiddelen af te breken tot voedingsstoffen.

enzymen versnellen de vertering (Katalysator). 

Niet elk enzym past op iedere voedingsstof. Enzymen hebben dus specifieke functie.

De verteringssappen  worden in verteringsklieren gemaakt: speekselklieren-maagsapklieren-lever-alvleesklier-darmklieren

begin vertering.

in de mondholte begint de vertering.

de tanden zorgen voor oppervlakte vergroting van het voedsel. De enzymen kunnen zo meer plekken bereiken, de vertering verloopt dan sneller.

mondholte.

vertering start in de mond.

in de mond liggen speekselklieren die een enzym genaamd Amylase uitscheiden-> 

speeksel verteert zetmeel.

tong duwt het eten de slokdarm in.

het strotklepje sluit de luchtpijp af bij het doorslikken.

maag

de maag is constant in beweging door het samentrekken van de kringspieren en lengtespieren in de wand van de maag. 

de kringspier aan het einde van de maag (maagportier) laat af en toe voedsel uit de maag naar de twaalfvingerige darm. de maag dient daarom als een tijdelijke opslag plaats. 

in de wand van de maag zitten maagsapklieren deze produceren maagsap. maagsap bestaat uit water, zoutzuur en enzymen zoals Pepsine. maagsap breekt eiwitten af.

twaalfvingerige darm

na de maag komt de voedselbrei terecht in de twaalfvingerige darm.

de lever en de alvleesklier zijn verbonden aan de twaalfvingerige darm.

na de twaalfvingerige darm komt het eten terecht in de dunne darm.

lever

De lever produceert gal.

 Gal wordt tijdelijk opgeslagen in de galblaas. 

Via de galbuis komt het gal in de twaalfvingerige darm 

Gal emulgeert de vetten uit de spijsbrei

emulgeren 

gal emulgeert vetten.

Vet lost niet op in water in plaats daarvan vormen zich grote vetdruppels. 

Gal breekt de grote vetdruppels af in kleinere druppels zodat ze beter verteerd kunnen worden.

alvleesklier

De alvleesklier produceert alvleessap dat

 eiwitten, koolhydraten en vetten afbreekt.

Lipase;  vetten 

Amylase;  koolhydraten 

Pepsine: eiwitten

darmperistaltiek

De beweging van de darmen noemen we darmperistaltiek.  Voedingsvezels bevorderen de darmperistaltiek.

De darmwand bestaat uit kringspieren en lengtespieren.

De lengtespieren ontspannen zich net voor voor het voedsel zodat er ruimte ontstaat. De kringspier spant zich vervolgens aan (knijpbeweging) achter het voedsel. Hierdoor verplaatst het voedsel naar het betreffende verteringsorgaan

dunne darm

De dunne darm is ongeveer 8 meter lang.

In de darmwand zitten darmsapklieren die darmsappen (enzym) produceren. deze verteren eiwitten, koolhydraten en vetten. 

In de darmwand zitten kring- en lengte spieren, die peristatltische bewegingen maken om de voedselbrij voort te bewegen.

de wand van de dunne darm is  sterk geplooid, waardoor het opnemen oppervlag vergroot wordt.  Deze plooien/ uitstulpingen met een dunne wand noemen we darmvlokken

In de darmvlokken zitten bloedvaten die de verteerde voedingsstoffen kunnen opnemen om deze naar de cellen van het lichaam te vervoeren.

In de dunne darm wordt water en de verteringsproducten opgenomen in het bloed.

blinde darm

De overgang van de dunne darm naar de dikke darm noemen we de blinde darm.

Bij een blinde darm ontsteking is het wormvormige aanhangsel ontstoken. De blinde darm heeft geen functie.

dikke darm

De dikke darm is 1,5 meter lang

In de dikke darm wordt vocht opgenomen, zodat de restanten van de spijsbrei zachter worden. De colibacterie zorgt hier voor opname  van vitamine K in het lichaam.

Na het passeren van de dikke darm wordt de ontlasting tijdelijk opgeslagen in de endeldarm waarna het via de anus het lichaam verlaat.

ENZYMEN

Amylase breekt koolhydraten af tot glucose

Pepsine breekt eiwitten af tot aminozuren

Lipase breekt vetten af tot vetzuren

De vetzuren worden bij de darmwand opgenomen door de lymfevaten en de glucose en de aminozuren worden bij de darmwand opgenomen door bloedvaten