Les 2 - Spanning, sfeer en interpretatie (Wagner)

• Kunstzinnige oriëntatie
• Culturele en kunstzinnige vorming
• +3
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Spanning, sfeer en interpretatie

In deze les leren leerlingen wat een leidmotief is en hoe dit terugkomt in klassieke muziek en in films. Daarnaast maken ze kennis met hoe muziek de sfeer van een filmscène kan beïnvloeden. Tot slot onderzoeken ze hoe een verhaal kunstenaars op verschillende manieren kan inspireren. En geven ze hun eigen interpretatie weer in een korte trailer.

Benodigdheden

Pen & Papier I Muziekfragmenten Les 2

Optioneel: Laptops /Smartphones om mee te filmen I de gratis app Cap Cut I Storyboard

Klik hier om naar de Beeldbieb te gaan.

Download hier de muziekfragmenten, docentenhandleiding en het werkblad van les 2.

Muziek wordt in films vaak gebruikt om een sfeer te versterken of om spanning op te bouwen. De film Jaws, 1975 gaat over een reusachtige haai die een badplaats in de Verenigde Staten terroriseert en staat bekend om zijn spanningsopbouw. 

(25 min Onderdeel A) Leidmotief en Spanningsopbouw

Muziek wordt in films vaak gebruikt om een sfeer te versterken of om spanning op te bouwen. De film Jaws, 1975 gaat over een reusachtige haai die een badplaats in de Verenigde Staten terroriseert en staat bekend om zijn spanningsopbouw. 

Bekijk met leerlingen het filmfragment op de volgende slide  uit Jaws en bespreek daarna de vragen op slide 4-6

• Hoe weten we dat de haai gaat aanvallen?
• Zien we de haai ook echt in beeld?
• Wat maakt deze scène zo spannend?

Wat maakt deze

scène uit Jaws zo spannend?

Wat maakt deze scene zo spannend?

De spanning wordt opgebouwd door de muziek, de close up’s en het licht. Het is erg donker en door de close up’s zien we niet goed wat de mannen precies doen. Maar in deze scène is het geluid en de muziek wat voor de echte spanningsopbouw zorgt. Eerst hoor je geen muziek, behalve het zacht fluiten en praten van de spelers. Je hoort zacht op de achtergrond muziek wat bestaat uit lange tonen die samen een dissonant akkoord vormen (je hoort de tonen als het ware tegen elkaar aan schuren, het wringt) Wanneer de pier vanaf het water (perspectief van de haai) wordt gefilmd, horen we heel zacht muziek. De muziek wordt langzaam voller wanneer de sheriff informatie over haaien bekijkt. Op 1:51 hoor je plots het motief van de haai. Je hoort het motief in de lage strijkinstrumenten en deze wordt in een sneller tempo gespeeld. Dit motief blijf je horen terwijl de hoge strijkers en blazers eroverheen spelen. Plots wordt de muziek weer zachter, het gevaar lijkt even geweken. Op 2:32 zwelt de muziek opeens weer aan en hoor je in de laagte weer het snelle motief. De akkoorden zijn dissonant, de muziek gaat sneller en je hoort het volledige symfonieorkest spelen waardoor de spanning hoorbaar is.

Zien we de haai
ook echt in beeld?

1. Nee
2. Ja

Zien we de haai ook echt in beeld? 

Nee, we zien in de scène de haai niet in beeld.

Wat hoor je in de muziek dat je tóch weet dat de haai gaat aanvallen?

Hoe weten we dat de haai gaat aanvallen?

De muziek wordt steeds sterker en we horen een bepaald aantal tonen die telkens terugkomen. In de muziek wordt het motief van de haai steeds herhaald, dit zorgt ervoor dat de spanning opbouwt. Het motief van de haai bestaat uit slechts 2 noten (paaa-da). Je hoort dat het motief door steeds meer instrumenten gespeeld wordt en dus ook automatisch sterker wordt.

Bekijk de scène nu een keertje zonder geluid, stel de leerlingen de volgende vragen (slide 9 en 10):

• Heeft dit hetzelfde effect? Waarom wel/niet?
• Welk fragment heeft hun voorkeur?

Heeft dit hetzelfde effect?

Waarom wel/niet?

Heeft dit hetzelfde effect? 

Waarom wel/niet?

Kijk je liever het fragment met
geluid of juist zonder?
Waarom wel/niet?

Met geluid

Zonder geluid

Kijk je liever het fragment met

geluid of juist zonder? 

Vraag leerlingen ook naar waarom ze een bepaalde voorkeur hebben. 

De haai zelf is in Jaws eigenlijk bijna niet te zien. Maar zijn aanwezigheid is de hele film duidelijk voelbaar. Deze wordt aangekondigd door een speciaal muziekstuk.

Luister naar het muziekthema van de haai. Hoe hoor je dat de muziek de spanning opbouwt?

Leidmotief Haai

De haai zelf is in Jaws eigenlijk bijna niet te zien. Maar zijn aanwezigheid is de hele film duidelijk voelbaar. Deze wordt aangekondigd door een speciaal muziekstuk. Luister ongeveer 1 minuut en stel leerlingen de vraag op slide 12.

Hoe hoor je dat de muziek de spanning opbouwt? 

Hoe hoor je dat de muziek de spanning opbouwt? 

De dynamiek wordt steeds sterker (dus de muziek wordt harder), er is een opbouw in de bezetting – er spelen steeds meer instrumenten mee, er spelen instrumenten mee in het onder octaaf, waardoor het motief nog meer aanwezig is/diepe klank/dreigender. Het motief wordt steeds herhaald.

John Williams is de filmcomponist van Jaws. Naast Jaws componeerde hij ook de muziek voor heel veel andere films zoals Star Wars, Harry Potter, Indiana Jones, Schindler's List, War Horse, The Book Thief en nog heel veel meer.Hij is ontzettend goed in het inzetten van muziek als spanningsopbouw en maakt graag gebruik van leidmotieven.

John Williams is de filmcomponist van Jaws. Naast Jaws componeerde hij ook de muziek voor heel veel andere films zoals Star Wars, Harry Potter, Indiana Jones, Schindler's List, War Horse, The Book Thief en nog heel veel meer.

Hij is ontzettend goed in het inzetten van muziek als spanningsopbouw en maakt graag gebruik van leidmotieven. 

Bekijk de volgende scene uit Star Wars Episode VI. Hier horen we het leidmotief van Darth Vader.  Wat valt je op aan de muziek?

 Een leidmotief is een specifiek stukje muziek dat wordt gekoppeld aan een personage (zoals de haai uit Jaws), voorwerp of gevoel. Zo krijgt de kijker extra informatie en wordt het makkelijker om het verhaal te volgen. Maar door het leidmotief op een bepaalde manier te spelen kan je als kijker ook informatie krijgen over hoe het personage zich voelt of over het karakter van het personage. 

Een klassiek voorbeeld van een leidmotief in films zie je terug in de Star Wars films en series. John Williams componeert een zeer duidelijk terugkerende melodie voor Darth Vader, de slechterik, die de “The Imperial March”wordt genoemd.

Een leidmotief is een specifiek stukje muziek dat wordt gekoppeld aan een personage (zoals de haai uit Jaws), voorwerp of gevoel. Zo krijgt de kijker extra informatie en wordt het makkelijker om het verhaal te volgen. Maar door het leidmotief op een bepaalde manier te spelen kan je als kijker ook informatie krijgen over hoe het personage zich voelt of over het karakter van het personage. 

Een klassiek voorbeeld van een leidmotief in films zie je terug in de Star Wars films en series. John Williams componeert een zeer duidelijk terugkerende melodie voor Darth Vader, de slechterik, die de “The Imperial March” wordt genoemd.

Bekijk met leerlingen het filmfragment op slide 15 en bespreek de vragen op slide 16 - 18.

Wat voor gevoel roept de
muziek uit het Star Wars fragment
bij je op?

Wat voor gevoel roept de muziek bij je op? 

Welke instrumenten hoor je in het fragment uit Star Wars? 

Welke instrumenten hoor je? 

Je hoort een symfonieorkest spelen. Het typische leidmotief wordt gespeeld door de koperblazers (o.a. trompet en trombone). Op de achtergrond hoor je een snel motief gespeeld door de strijkers en het slagwerk. Accenten zitten vooral in het hoge hout (fluit, klarinet, hobo).

Wat vertelt de muziek over het karakter van Darth Vader? 

Wat vertelt de muziek over het karakter van Darth Vader?

De muziek klinkt heel dreigend. Maar ook statisch en bijna als muziek waar soldaten vroeger op marcheerden. Door het hoge tempo klinkt dit leidmotief bijna oorlogszuchtig. Je weet meteen: dit is de slechterik en met hem moet je niet sollen. 

Een stukje van dit leidmotief heeft John Williams trouwens gebruikt in de thema’s van Luke Skywalker en Princess Leia als hint: zij blijken uiteindelijk Darth Vaders kinderen te zijn.

Leidmotieven komen oospronkelijk uit de klassieke muziek en werden vooral veel gebruikt in de opera. Richard Wagner (1813 -- 1883)was de eerste die leidmotieven ging gebruiken in zijn opera's en muziek.

Zijn bekendste werk is de Der Ring Des Nibelungen (vier opera’s van samen bijna 17 uur). In deze opera’s komen meer dan 400 leidmotieven voor omdat het verhaal zo lang was dat je anders de draad kwijtraakte. De leidmotieven waren gekoppeld aan personages, voorwerpen, natuurverschijnselen of een bepaalde emotie. 

Leidmotief Natuur

(15 min Onderdeel B) Leidmotief puzzel

Leidmotieven komen oorspronkelijk uit de klassieke muziek en werden vooral veel gebruikt in de opera. Richard Wagner (1813 -- 1883) is een wereldberoemde componist van klassieke muziek. Net als John Williams is hij bekend geworden door zijn gebruik van leidmotieven. Wagner was namelijk de eerste die leidmotieven ging gebruiken in zijn opera’s. Zijn bekendste werk is de enorme operacyclus Der Ring Des Nibelungen (vier opera’s van samen bijna 17 uur). In deze opera’s komen meer dan vierhonderd leidmotieven voor en dat was ook echte noodzaak, omdat het verhaal zo lang was dat je anders de draad kwijtraakte. De leidmotieven waren gekoppeld aan personages, voorwerpen, natuurverschijnselen of een bepaalde emotie.

Laat leerlingen het volgende voorbeeld van het begin de wereld/natuur horen uit Der Ring des Nibelungen zodat ze een beeld krijgen van een leidmotief in klassieke muziek (0.09 min.)

In deze les richten we verder onze pijlen op de opera Tristan und Isolde (1865) van Wagner.

In een gevecht raakt Tristan gewond en hij komt bij Isolde Goudhaar die hem geneest. Koning Marke wil trouwen en zijn neef Tristan gaat Isolde voor hem halen. Haar moeder maakt een liefdesdrank die bedoeld is voor Isolde en de koning, maar deze wordt per ongeluk door Tristan en Isolde gedronken waardoor zij verliefd op elkaar raken…

In deze les richten we verder onze pijlen op de opera Tristan und Isolde (1865) van Wagner. 

In een gevecht raakt Tristan gewond en hij komt bij Isolde Goudhaar die hem geneest. Koning Marke wil trouwen en zijn neef Tristan gaat Isolde voor hem halen. Haar moeder maakt een liefdesdrank die bedoeld is voor Isolde en de koning, maar deze wordt per ongeluk door Tristan en Isolde gedronken waardoor zij verliefd op elkaar raken…

Laat leerlingen in tweetallen naar vier fragmenten van leidmotieven luisteren uit de opera Tristan und Isolde (slide 21). Je kan deze fragmenten hier terug vinden, samen met  een werkblad.  Leerlingen vullen op het werkblad in welk leidmotief bij welk van de vier omschrijvingen hoort en schrijven op waarom. Bespreek vervolgens klassikaal de antwoorden.

De Liefdesdrank

Door een vergissing drinken Tristan en Isolde een liefdesdrank waardoor ze verliefd worden op elkaar. Deze liefdesdrank heeft zijn eigen leidmotief. 

Tristan als Held

Tristan is in het begin van het verhaal de grote held. Hij heeft verschillende gevechten gewonnen en is een goede ridder. Een edelman met een hoge status. 

Marke’s verdriet

Wanneer Tristan wordt betrapt door Koning Marke en zijn mannen, zingt de koning over de pijn die hij voelt omdat zijn neef twee gezichten blijkt te hebben. De koning uit zijn verdriet en pijn. 

Verlangen

Tristan en Isolde verlangen er naar om bij elkaar te zijn maar hun liefde is gedoemd. Isolde is voorbestemd om te trouwen met Koning Marke, de neef van Tristan. 

Leidmotieven Puzzel

De Liefdesdrank

Tristan als held

Marke’s verdriet 

Verlangen

Luister naar de vier verschillende leidmotieven en lees de korte omschrijving (onder de foto's als hotspot). Welk leidmotief hoort bij welke omschrijving?

Verlangen

Tristan en Isolde verlangen er naar om bij elkaar te zijn maar hun liefde is gedoemd. Isolde is voorbestemd om te trouwen met Koning Marke, de neef van Tristan.

Marke’s verdriet

Wanneer Tristan wordt betrapt door Koning Marke en zijn mannen, zingt de koning over de pijn die hij voelt omdat zijn neef twee gezichten blijkt te hebben. De koning uit zijn verdriet en pijn.

De Liefdesdrank

Door een vergissing drinken Tristan en Isolde een liefdesdrank waardoor ze verliefd worden op elkaar. Deze liefdesdrank heeft zijn eigen leidmotief.

Tristan als Held

Tristan is in het begin van de opera de grote held. Hij heeft verschillende gevechten gewonnen en is een goede ridder. Een edelman met een hoge status.

Bekijk de trailer van Seattle Opera en van de film. Beide gaan over Tristan und Isolde. Wat valt je op? 

Soms gebruiken filmmakers en componisten een verhaal als inspiratie. Zo is Tristan en Isolde een verhaal uit de Arthur cyclus en de eerste versie is waarschijnlijk geschreven in de zevende of achtste eeuw. In 1865 gebruikt Richard Wagner deze legende als inspiratie voor zijn opera. En in 2006 heeft Kevin Reynolds hetzelfde verhaal als basis gebruikt voor de film Tristan & Isolde.

(50 min Onderdeel C)Tristan und Isolde

Liever een les van 60 minuten? Laat leerlingen dan alleen de trailers bekijken en de vragen bespreken en geef het maken van de trailer eventueel op als huiswerk.

Soms gebruiken filmmakers en componisten een verhaal als inspiratie. Zo is Tristan en Isolde een verhaal uit de Arthur cyclus en de eerste versie is waarschijnlijk geschreven in de zevende of achtste eeuw. In 1865 gebruikt Richard Wagner deze legende als inspiratie voor zijn opera. En in 2006 heeft Kevin Reynolds hetzelfde verhaal als basis gebruikt voor de film Tristan & Isolde. Laat leerlingen nu de volgende twee trailers bekijken (slide 23 en 24):

1. Seattle Opera, 2022

2. Tristan en Isolde, 2006

Bespreek daarna samen de vragen op slide 25 - 27. 

Waarom zijn de fragmenten

zo verschillend? 

Waarom zijn de fragmenten zo verschillend? 

Welk fragment spreekt je
het meeste aan en waarom?

Welk fragment spreekt je het meeste aan en waarom?

Mag een maker de vrijheid nemen
om een verhaal van iemand anders
naar zijn/haar hand te zetten? Waarom wel/niet?

ja

nee

1. Maak in drietallen een eigen trailer voor het verhaal van Tristan en Isolde.  De trailer mag max. 1 min. duren. 
2. Bedenk eerst samen wat jullie willen laten zien door een storyboard te maken. 
3. Let goed op de muziek die je gebruikt. Deze moet passen bij de sfeer en spanning van de trailer. 

Aan de slag!

Je hebt twee verschillende versie van Tristan en Isolde bekeken. Maar hoe ziet jouw versie er uit? Maak in drietallen een trailer van max. 1 min. waarin je verbeeld hoe jullie Tristan en Isolde zouden verfilmen. Je kan voor extra inspiratie een samenvatting van het verhaal lezen. 

Een storyboard is een verzameling uitgetekende shots van scènes uit een filmscript zoals de regisseur wil dat ze eruitzien. Ze zijn bedoeld om de acteurs en de crew te helpen een beeld te krijgen van hoe de scène eruit moet komen te zien.

Wat vertelt jouw trailer?

Laat leerlingen vervolgens in groepjes van drie met de gratis app Cap Cut een korte trailer van 30 seconden opnemen waarin ze hun eigen interpretatie van het Tristan en Isolde verhaal verwerken. Ze kunnen voor extra inspiratie de korte samenvatting van de film of opera doorlezen. Geef hen mee om rekening te houden met de muziek die ze kiezen. Deze moet passen bij de sfeer en spanningsopbouw van wat we zien.

Tip: Leerlingen kunnen de site https://www.pexels.com/nl-nl/ gebruiken om gratis rechtenvrij beeldmateriaal te zoeken wat ze voor hun trailer kunnen gebruiken. Zo hoeven ze niet zelf beeldmateriaal te filmen. 

Wat heb je deze
les geleerd?

Afsluiting (5 min)

Bekijk samen een aantal trailers of bespreek de volgende vragen: 

• Wat heb je deze les geleerd?
• Denk je dat je nu een leidmotief kan herkennen?

Denk je dat je nu een leidmotief kan herkennen?

😒🙁😐🙂😃