P2 - Samenvattingen H3 & 4

H3 vroegrenaissance
inleiding
Renaissance = wedergeboorte          verworvenheden klassieke oudheid

                       


begint voor 1400 in Italië (vroegrenaissance), pas in 16e eeuw in Europa
Santa Maria del Foire - Filippo Brunelleschi
Italiaanse humanisten: "Na verval van Middeleeuwen een nieuwe gouden eeuw"
Bourgondische rijk - kunstenaars blijven zich op gotische (Middeleeuwen) principes baseren. 
toetsvraag
Je kunt zeker een toetsvraag verwachten over het humanisme. Een voorbeeldvraag zou kunnen zijn:
 
  1. Leg uit welke aspecten bijdroegen aan de ontwikkeling van het Humanisme (2pt) en verklaar het gedachtegoed van het humanisme. 
  2. De humanisten zien de de Renaissance als de de wedergeboorte. Leg de term 'wedergeboorte' uit. (2pt) 
1 / 22
volgende
Slide 1: Tekstslide
KunstMiddelbare schoolhavoLeerjaar 4

In deze les zitten 22 slides, met tekstslides.

time-iconLesduur is: 60 min

Onderdelen in deze les

H3 vroegrenaissance
inleiding
Renaissance = wedergeboorte          verworvenheden klassieke oudheid

                       


begint voor 1400 in Italië (vroegrenaissance), pas in 16e eeuw in Europa
Santa Maria del Foire - Filippo Brunelleschi
Italiaanse humanisten: "Na verval van Middeleeuwen een nieuwe gouden eeuw"
Bourgondische rijk - kunstenaars blijven zich op gotische (Middeleeuwen) principes baseren. 
toetsvraag
Je kunt zeker een toetsvraag verwachten over het humanisme. Een voorbeeldvraag zou kunnen zijn:
 
  1. Leg uit welke aspecten bijdroegen aan de ontwikkeling van het Humanisme (2pt) en verklaar het gedachtegoed van het humanisme. 
  2. De humanisten zien de de Renaissance als de de wedergeboorte. Leg de term 'wedergeboorte' uit. (2pt) 

Slide 1 - Tekstslide

3.1 Klassieke voorbeelden
markeert overgang ME naar Renaissance
Brunelleschi - architect koepel
bestudeert architectuur oudheid / Vitruvius
toetsvraag
Dit is een mogelijke toetsvraag: Verklaar de invloed van de Romeinse architectuur op:
- de bouw van de Santa Maria del Foire;
- de architectuur in de Renessaince. 
lijnperspectief
toetsvraag
Leg uit wat lijnperspectief is(1pt) en ....  
'Nuper rosarum flores' bij inweiding koepel
Guillaume Dufay - Vlaamse polyfonie
toetsvraag
Polyfonie kun je terugvinden bij de aspecten van muziek (melodie pag. 148). Hierover kun je zeker een toetsvraag verwachten. Denk hierbij aan een vraag waarbij je een muziekfragment te horen krijgt en moet aangeven of het een unisono of polyfoon is. 

Slide 2 - Tekstslide

3.1 Klassieke voorbeelden
Pazzikapel
toetsvraag
Centraalbouw is een belangrijke thema v.w.b. de architectuur in de Renaissance. Een mogelijke toetsvraag is:

[afbeelding]. Dit gebouw is gemaakt volgens de principes van de centraalbouw. Leg uit waaraan je dit kunt zien (1pt) en dat deze principes gebasseerd zijn op de klassieke oudheid (1pt). 
centraalbouw = gericht op het middelpunt / vanuit daar symmetrisch
Vitruvius: logisch en wiskundig = evenwicht
Brunnelleschi: goddelijke harmonie

Slide 3 - Tekstslide

3.2 Vlaanderen
Laat-gotiek
hoffeesten voor etaleren van macht
Filips de Goede - inkomst in Gent; macht in handen
belangrijkste stad na Parijs in Bourgondië
Noord-Frankrijk, Vlaanderen, Zuid-Nederland. 
tableaux vivant = burgers als levend standbeeld langs route
Aanbidding van het lam Gods - Jan en Hubert van Eyck
onderhuids protest
toetsvraag
Er zal op de toets zeker aandacht worden besteed aan het verschil tussen Bourgondië en Italië in de 15e eeuw. 

Slide 4 - Tekstslide

H3 vroegrenaissance
herhaling inleiding
Renaissance = wedergeboorte          verworvenheden klassieke oudheid

                       


begint voor 1400 in Italië (vroegrenaissance), pas in 16e eeuw in Europa
-                                         kunstenaars blijven zich op gotische (Middeleeuwen) principes baseren. 
Bourgondische rijk

Slide 5 - Tekstslide

H3 vroegrenaissance
Humanisme
Humanisme
toetsvraag
Het humanisme is een heel belangrijk kenmerk van de Renaissance. Dit gedachtegoed vindt je terug in de politiek, de kunst en de wetenschap. Je kunt een aantal toetsvragen verwachten op de volgende manieren:

1. reproductief: Vat het gedachtegoed van het humanisme samen. 
2. toepassing: In de Renaissance zijn veel bibliotheken gebouwd. Leg uit dat de bouw van bibliotheken past binnen het gedachtegoed van het humanisme. 
3. inzicht: 
mens (geschapen naar Gods beeld) als maat voor alle dingen
recht op vrijheid en nastreven van geluk in hier en nu
intellectuele, literaire en wetenschappelijke beweging: alle kennis baseren op literatuur en cultuur van klassieke oudheid
kennis is macht
opgeslagen bij vorsten en machthebbers - geld en connecties
delen met humanisten in ruil voor opvoeding en onderwijs aan het hof

Slide 6 - Tekstslide

H3 vroegrenaissance
Vlaamse polyfonie
Bourg. hof = muziek belangrijke rol             componisten uit Vlaand. grote bekendheid vooral Italië
toetsvraag
Je kunt een toetsvraag verwachten over polyfonie. Dat kan op drie manieren. 

1. Je krijgt een stuk / lied te horen waarbij je moet aangeven of er sprake is van polyfonie
2. Iets lastiger is het als je ook moet toelichten uit welke tijd je verwacht dat dit stuk komt (bijv. Middeleeuwen of Renaissance) en daarbij het begrip polyfonie moet gebruiken. 
3. De laatste vraag kan gaan over de ontwikkeling van de polyfonie, waarbij je een beschrijving van het ontstaan moet geven en gebruik moet maken van begrippen als cantus firmus en tenere
1. Guillaume Dufay            




2. Johannes Ockeghem 




3. Josquin des Préz
polyfonie

cantus firmus: bestaande melodie basis voor meerstemmige muziek
                          
 
- cantus firmus - tenere / tenor (vasthouden)
- muziek inwijding dom Florence
- als eerste van gregoriaanse zang naar               wereldlijke liederen.
- cantus firmus minder herkenbaar
- L'Homme armé - uitgangspunt voor mis
- complexe vervlechting stemmen
- alle stemmen gelijkwaardig
- meer emotie uit tekst in muziek
- daardoor minder ingewikkeld en 'bedacht'
 
visitekaartje Vlaamse school

blijft daarna gebruikelijk in muziek
toetsvraag
Geef aan waarom juist de Vlaamse componisten veel bekenheid genieten in Europa en met name in Italie tijdens de periode van de vroegrenaissance. 

Slide 7 - Tekstslide

H3 vroegrenaissance
De'Medici
Familie De'Medici      '     'mecenas' (geldschieter / beschermheer) kunstenaars en wetenschap
in Florence democratisch bestuur / achter schermen vaak families zoals De'Medici
in 15e eeuw groeit politieke macht, wordt vaak bevochten
bouwprojecten en kunst stimuleren
Palazzo Medici Riccardi             één van eerste Renaissancegebouwen
ruwe blokken           onneembare vesting
  • Romeinse voorbeelden
  • bescheidenheid typerend vijftiende eeuw
toetsvraag
Er is een grote kans dat je een toetsvraag krijgt waarbij je de politieke en democratische positie van de familie De'Medici moet linken aan de wetenschappelijke en kunstzinnige ontwikkelingen in de vroegrenaissance. 
toetsvraag
Mogelijke toetsvraag:

De architectuur in de Renaissance greep - zoals in veel kunstvormen gebeurde - terug op de klassieke oudheid. Bekijk de afbeelding. Noem twee vormgevingsaspecten waarin je dit kunt zien. 

Slide 8 - Tekstslide

H3 vroegrenaissance
De'Medici
David (Donnatello)
symbool voor strijdvaardigheid en zelfbewust
eerste vrijstaande naaktbeeld sinds oudheid
verwijzing naar familie De'Medici
toetsvraag
Het beeld 'David' symboliseert onder andere de eigenschap 'zelfbewustheid'. Geef aan waarom deze eigenschap past binnen het gedachtengoed van de Renaissance. 
privekapel in pallazo Medici
  • zeer gedetailleerde fresco
  • personages lijken op leden familie
  • familie gaat volk voor in aanbidding van Christus
La Primavera - Botticelli
  • voor huwelijk (niet religieus doel) = voorheen ondenkbaar
  • tuin erg gedetailleerd           renaissance: schepping verdient om wetenschappelijk bestudeerd te worden
  • betekenis is meer dan je letterlijk ziet             kennis van klassieke oudheid is nodig om symboliek te interpreteren. 

Slide 9 - Tekstslide

H3 vroegrenaissance
Weten en meten
Hof van Urbino / veel van de hofhouding is bezig met verzamelen, catalogiseren, bestuderen en kopieren van collectie handschriften
toetsvraag
Een toetsvraag die hier logisch zou zijn is: 

Bekijk de afbeelding van Federico van Metefeltro (hertog van Urbino) en zijn zoon. Hij laat zich hier afbeelden als humanist. Noem twee aspecten uit de voorstelling die dit laten zien. 
hertog: rijke aanvoerder eigen huurleger
Lijnperspectief
wetten vastgelegd in drie boeken door Piero della Francesca (schilder)
ontwikkeld door Brunelleschi
meetkundige methode van tekenen om ruimtelijk inzicht te suggereren 
horizontale evenwijdige lijnen komen samen in een vluchtpunt. 
oogpunt van de kijker!

Slide 10 - Tekstslide

H3 vroegrenaissance
lijnperspectief
Bij de lijnperspectief speelt de horizon een grote rol. Op de horizon liggen namelijk verdwijnpunten (ook vluchtpunten genoemd) van horizontale lijnen.

Slide 11 - Tekstslide

H3 vroegrenaissance
samenvatting
Renaissance = wedergeboorte klassieke verworvenheden / rond 1400 in Florence
teruggrijpen op principes klassieke oudheid
na 1500 boven Alpen - Bourgondische rijk 
Gothiek
centraalbouw
lijnperspectief
1400-1500
ontwikkeling kunst en wetenschap
'mecenas' (De'Medici)
kennis is macht
humanisme
beeldtaal Romeinen en Grieken wordt ideaal
waardering voor kunstenaar / talent
polyfonie
hoffeesten

Slide 12 - Tekstslide

H4 Hofcultuur
inleiding
Paus in Rome
toetsvraag
mogelijke toetsvraag

1500 nieuw zwaartepunt Renaissance
regeert als vorst = macht etaleren
verzet groeit = reformatie
einde 16e eeuw einde renaissance, start Barok
kunst = groots, meeslepend: publiek overdonderen en verleiden
contrareformatie = beweging van K-kerk om verzet te breken. 
1500-1700 (zestiende en zeventiende eeuw)

Slide 13 - Tekstslide

4.1 Italiaanse hoven
inleiding
na 1500 kunst van sober / evenwichtig naar uitbundig en grootschalig
humanisme: aangebroken mogelijkheden benutten
homo universalis: de trotse mens die alles kan
roekeloze projecten
boekdrukkunst = verspreiding renaissance naar rest van Europa / Italië blijft centrum
David - Michelangelo 

Florence, 5 meter, één blok marmer, politieke lading - Florance zonder De'Medici
  • schoolvoorbeeld homo universalis
  • beeldhouwer, schilder, architect, ingenieur, dichter
  • De'Medici / toegang bibliotheek / humanisten
  • vertrekt naar Rome - paus             symbool renaissance
toetsvraag
De kans dat je een verband moet aangeven door middel van beeldaspecten is erg groot. Met dit beeld zou je dit type vraag goed kunnen oefenen. Een voorbeeldvraag met het beeld David zou kunnen zijn:

De renaissance is een wedergeboorte van verworvenheden vanuit de klassieke oudheid. Noem twee asoecten van de vormgeving waaraan je kunt zien dat dit beeld past bij de Renaissance. 

Slide 14 - Tekstslide

4.1 Italiaanse hoven
Inleiding
1. bestuderen van kopieën van klassieke beelden
2. anatomie: studie van menselijk lichaam (verhoudingen, spieren, etc.)
toetsvraag
Je kunt een toetsvraag verwachten waarbij je moet aangeven waarom het logisch is dat de moresca met professionele dansers aan het hof een logische ontwikkeling is binnen de renaissance. 

Je kunt hier een verbinding maken met 4.1 Homo Universalis. In de Renaissance wordt telaent en kennis steeds meer gewaardeerd. Een dans die vooral wordt gedanst door professionale hofdansers past prima in die gedachten. 
humanisme: mens is het evenbeeld van God
doel: verhaal en betekenis overbrengen (zie voorbeeld David)

Slide 15 - Tekstslide

H4 hofcultuur
homo universalis
positie kunstenaars: ambachtslieden
toetsvraag
mogelijke toetsvraag
veelzijdig talent en kennis worden gewaardeerd
humanistisch ideaal: homo universalis
1. literatuur, geschiedenis, kunst
2. goed soldaat
3. gratie en temperament
4. niets mag moeite kosten: sprezzatura
Giorgio Vasari
- eerste kunsthistoricus
- 'renaissance'
- regels en voorbeelden     uit klassieke oudheid
- zoektocht naar                  perfectie
- Michelangelo
- Leonardo Da Vinci

ontwerpen van wapens / waterleidingen / decors
schilder / beeldhouwer
uitvindingen en theorieën - anatomische studies
kunst = intellectuele aangelegenheid
schilderkunst = ultieme wetenschap

Slide 16 - Tekstslide

H4 hofcultuur
homo quadratus
renaissance: mens maat van alle dingen
toetsvraag
mogelijke toetsvraag

menselijk lichaam = afspiegeling goddelijke orde
Brunnelecchi: centraalbouw
Vitruvius: 'Architectura'
ideale gebouw = verhoudingen menselijk lichaam 
Leonardo da Vinci: homo quadratus
mens als schepping van god = wiskundige constructie
klassieke oudheid verbinden met christelijke leer
geen illusraties: slordig / discussies
Andrea Pallidio
- boeken / veel invloed
- woonhuis centraal /             oertype
- Villa Almerico Capra:
1. portaal / koepel - Pantheon
2. vierkanten / cirkels -
wiskundige orde Vitruvius

Slide 17 - Tekstslide

H4 hofcultuur
Stravaganza
welvarende families            uiterlijk vertoon
toetsvraag
Je kunt een toetsvraag verwachten waarbij je moet aangeven waarom het logisch is dat de moresca met professionele dansers aan het hof een logische ontwikkeling is binnen de renaissance. 

Je kunt hier een verbinding maken met 4.1 Homo Universalis. In de Renaissance wordt telaent en kennis steeds meer gewaardeerd. Een dans die vooral wordt gedanst door professionale hofdansers past prima in die gedachten. 
De'Medici - 1512 terug in Florence macht groeit
1. verbinden aan vorstenhuizen
2. leveren van pauzen
trend: paleis buiten de stad met renaissancetuin
Grotto Grande - Buontalenti
Corridor - Vasari 
1. paleizen
2. tuinen
3. feesten (stravaganza)
1. natuur
2. beelden

Slide 18 - Tekstslide

H4 hofcultuur
Stravaganza
stravaganza = uitbundig feest / verschillende soorten kunstdisciplines              imponeren van gasten  
toetsvraag
Je kunt een toetsvraag verwachten waarbij je moet aangeven waarom het logisch is dat de moresca met professionele dansers aan het hof een logische ontwikkeling is binnen de renaissance. 

Je kunt hier een verbinding maken met 4.1 Homo Universalis. In de Renaissance wordt telaent en kennis steeds meer gewaardeerd. Een dans die vooral wordt gedanst door professionale hofdansers past prima in die gedachten. 
huwelijksfeest Ferdinand de'Medici & Christina van Lotharingen
weken feest / optochten / toneelstukken / spektakel / levensechte decors = dramma per musica
La Pellegrina (komedie) / onderbroken door intermedi
- onderbreking van toneelstuk / inhoud los van toneelstuk
- spektakel (zie boek voor voorbeelden
- belangrijke rol in ontstaan van de opera en theaterdans

Slide 19 - Tekstslide

H4 hofcultuur
Vlaamse maestro's
Vlaamse componisten veel talent
toetsvraag
mogelijke toetsvraag
rond 1500 in Venetië eerste muziekdrukken
12 jaar naar Italië
componist
in adelstand verheven
Italiaanse hoven
Orlando di Lasso
1. muziekstijlen beïnvloeden elkaar vaker en sneller
2. meer bewerkingen van bestaande stukken (vaak instrumentaal)
3. muziek wordt overal gespeeld, niet alleen aan hof
componisten financieel minder afhankelijk
madrigalen = liederen in de landstaal
aandacht voor tekstexpressie 
inhoud tekst bepaalt de muziek

Slide 20 - Tekstslide

H4 hofcultuur
De eerste opera's
eerste opera's
klassiek theater nabootsen
- taal (Italiaans) zoals madrigalen
- polyfonie           één zangstem
- basso continuo = melodie en bas worden weergegeven
- gezongen monologen afwisselen met intermedi, koorzang en aria's
aanleiding
alleen gezongen teksten
volledige integratie theater en muziek
kenmerken
Monteverdi - L'Orfeo
emoties tot uitdrukking
prima practica: tekst ondergeschikt aan regels. 

secunda practica: muziek om betekenis tekst te versterken           instrumenten 

derde bedrijf:  relatie tussen tekst en muziek goed te horen. 
toetsvraag
mogelijke toetsvraag:
toelichten wat het verschil is in de uitvoering van een prima practica en een secunda practica

Slide 21 - Tekstslide

H4 hofcultuur
De eerste opera's
Venetiaanse opera = doorontwikkeling voor breder publiek
in 50 jaar tijd 17 operahuizen
1. personages meer menselijke trekken
2. geen koren meer (kosten)
3. eenvoudigere muzikale intermezzo's 
4. meer aria's            emotie

Slide 22 - Tekstslide