Vertellers

• Nederlands
• HBO
• Studiejaar 1

Vertellers

Welke vertelsituaties zijn er?

1. Gedramatiseerde vertellers
   Auctoriale verteller
   Ik-verteller
2. Niet gedramatiseerderde vertelinstantie
   Personale vertelsituatie (enkelvoudig- en meervoudig personaal)
   Afgezwakt auctoriaal vertellen

Wanneer is er sprake van een gedramatiseerde verteller?

Wanneer de verteller een in het verhaal aanwijsbare gestalte aanneemt

Het eerste wat ik mij van W herinner…

Het was nog donker, toen in de vroege morgen van de tweeëntwintigste december 1946 in onze stad… Met het gebruik van ‘onze’ is de verteller zichtbaar en gedramatiseerd.

Kenmerken auctoriale vertelsituatie

• gedramatiseerd (dus een aanwijsbare gestalte in de tekst);
• het ‘ik’ dat over uitsluitend over anderen vertelt.
• neemt geen deel aan de handeling.
• geeft commentaar;
• heeft inzicht;
• presenteert twee werelden (de wereld waarin hij zelf beweegt en de wereld van het verhaal dat hij vertelt, waarin personages optreden. Tussen beide werelden bestaat een hiërarchische verhouding.
  
• combinatie van de eerste en derde persoon.
   
• De verteller heeft onbeperkt toegang tot de verhaalwereld, de wereld van de personages.
  De personages hebben echter geen toegang tot de wereld van de verteller.
• de verteller staat boven het verhaal en heeft alle touwtjes in handen. Heeft er onbeperkte toegang toe. Kan naar believen ingrijpen of op de gebeurtenissen vooruitlopen.
• de verteller heeft inzicht in het innerlijk, de gedachten en gevoelens van ALLE personages en wordt daarom ook ‘ALWETEND' genoemd.
• de verteller kan ervoor kiezen om de afloop nog even voor zich te houden.

Mogelijkheden van de auctoriale verteller

• presenteert twee werelden: zijn eigen wereld en de verhaalwereld;
• pretendeert de schrijver te zijn;
• vertelt in combinatie van eerste en derde persoon;
• kan ingrijpen, uitweiden, informatie achterhouden, op het verhaal vooruitlopen;
• heeft inzicht in het innerlijk van de personages;
• kan commentaar geven;
  * op het verhaal (de personages, de gebeurtenissen) 
  * op het vertellen (metavertellen, metafictie)
  * in algemene zin
• kan de lezer toespreken;
• kan een personage toespreken;
• kan optreden als gids, leidsman, ook in moreel opzicht;
• kan het kunstmatige karakter van de tekst versterken.

Kenmerken ik-vertelsituatie

• gedramatiseerd (dus een aanwijsbare gestalte in de tekst);
• vertelt over zijn of haar lotgevallen;
• vertelt over zichzelf en anderen;
• neemt deel aan de handeling;
• geeft commentaar;
• heeft beperkt inzicht;
• is een aanwijsbare gestalte in de tekst - onderscheid in:
  * vertellende ik (t.t. ik dat vertelt) en
  * belevende ik (v.t. ik over wie wordt verteld, handelen heeft plaatsgevonden vóór het moment van vertellen)
  Ik heb echt geen nare herinneringen aan de hongerwinter. 

Wat is een ik-getuige of getuige-verteller?

• Mengvorm van een verteller die tussen
  de ik-verteller en auctoriale verteller in staat;
• De verteller speelt een kleine rol in de handeling.

Welke vormen van gelaagdheid bestaan er in ik-verhalen?

• lotgevallen van belevende ik komen aan de orde (vertellende ik houdt zich op de achtergrond);
• accent ligt op de lotgevallen belevend ik, maar vertellende ik geeft kanttekeningen;
• vertellende ik vertelt ook wat hem in het heden overkomt;
• vertellende ik en belevende ik lijken met elkaar versmolten te zijn.

Welke drie vertelsituaties zijn er?

• Auctoriale vertelsituatie
• Personale vertelsituatie
• Ik-vertelsituatie

Kenmerken personale vertelinstantie

• is niet gedramatiseerd (er is geen persoon in de tekst die de rol van verteller vervult, maar een anonieme instantie die zich schuilhoudt achter het verhaal);
• de verteller heeft zich teruggetrokken en presenteert alleen wat de personages denken, voelen, zien, ervaren en meemaken (heeft wel inzicht);
• neemt geen deel aan de handeling;
• geeft geen commentaar;
• romans en verhalen in de derde persoon (hij/zij-vorm)
• enkelvoudig personaal (focalisatie door één personage)
  * er is een personale vertelsituatie waarbij de lezer slechts één personage van binnenuit leert kennen;
• meervoudig personaal (focalisatie door meer dan één personage)
  * er is sprake van een personale vertelsituatie waarbij de lezer gedachten- en gevoelswereld van verschillende personages leert kennen

Kenmerken afgezwakt auctoriaal vertellen

• is niet gedramatiseerd (er is geen ‘ik’ of wij’);
• vertelinstantie vertelt ook van ‘bovenaf’ – geeft commentaar, weet wat anderen denken, wijst vooruit…)
• neemt geen deel aan de handeling;
• geeft wel commentaar;
• tekst is in de derde persoon geschreven
• Er was eens een aardige, lange man die heel arm was en nooit veel te besteden had. Het woord 'aardige' duidt op commentaar van een auctoriale vertelinstantie. Dit komt echte relatief weinig voor. Meestal is het een dus een personale vertelsituatie.

	gedramatiseerd	neemt deel aan de handeling	commentaar	inzicht
auctoriaal	ja	nee	ja	ja
ik	ja	ja	ja	beperkt
personaal	nee	nee	nee	ja
afgezwakt auctoriaal	nee	nee	ja	ja

Schema vertelstandpunten

Verschillen tussen de 

auctoriale verteller en de ik-verteller

• ik-verteller vertelt wat hij zelf heeft beleefd of ervaren;
  hij is verteller en personage tegelijk.
• ik-verteller weet niet wat er zich in de hoofden van andere personages afspeelt en de auctoriale verteller wel.
• ik-verteller heeft geen directe kennis van gebeurtenissen die zich buiten zijn of haar aanwezigheid afspelen en de auctoriale verteller wel.
• auctoriale verteller neemt zelf niet deel aan de handeling.

Overeenkomsten tussen de 

auctoriale verteller en de ik-verteller

• verteller is gedramatiseerd (dus een aanwijsbare gestalte in de tekst);
• ik-verteller kan zich voordoen als de schrijver zelf;
• metavertellen: commentaar leveren op het vertelproces zelf;
• vertellende ik kan, net als auctoriale verteller, in het verhaal ingrijpen, op de gebeurtenissen vooruitlopen, informatie naar believen doseren en zich rechtstreeks tot de lezer richten;
• vertellende ik kan dus ook allerlei vormen van commentaar geven met betrekking tot het verhaal of in algemene zin.

Verschil tussen de 

personale vertelinstantie en de afgezwakt auctoriaal

Personale vertelinstantie kan geen commentaar geven, afgezwakt auctoriaal wel.

Verschil tussen 

personale vertelinstantie en de

auctoriale verteller / ik-verteller

Auctoriale verteller en ik-verteller kunnen commentaar leveren, ingrijpen, vooruitwijzen, lezer aanspreken. 

Personale vertelinstantie kan dit allemaal niet.

Overeenkomst tussen 

personale vertelinstantie en ik-verteller

Heeft alleen inzicht in de eigen geest.

Overeenkomst tussen

auctoriale verteller en afgezwakt auctoriale vertelinstantie

Heeft inzicht in alle personages. 

Verschil tussen

auctoriale verteller en afgezwakt auctoriale vertelinstantie

Auctoriale verteller is gedramatiseerd (een aanwijsbare gestalte in de tekst) en afgezwakt auctoriaal is 

niet gedramatiseerd (een anonieme instantie die zich schuilhoudt achter het verhaal)