Surrealisme in film
1 / 19
Lesduur is: 15 minOnderdelen in deze les
Slide 1 - Video
Welkom in de les 'Surrealisme in film' uit de lessenreeks Filmgeschiedenis door Eye Filmmuseum.
Kijkvragen: Wie heeft deze film al gezien? Wat valt op aan deze scènes?
Slide 2 - Tekstslide
Het thema van deze les is Surrealisme in films.
Slide 3 - Tekstslide
Vraag ter introductie: Herkennen leerlingen de stroming Surrealisme, bijvoorbeeld vanuit de beeldende kunstgeschiedenis?
Surrealisme ontstond in de jaren 20 van de vorige eeuw. Het ontstond als tegen reactie tegen de gruwelijkheden van de Eerste Wereldoorlog en het groeiende kapitalisme en conservatisme.
Surrealisten proberen in hun kunst het onderbewuste van de mens uit te drukken. Bijvoorbeeld door automatisch te tekenen, zonder na te denken. Dit maakt dat veel surrealistische kunst een droomwereld afbeeldt.
Film maakte al vanaf het begin van de stroming deel uit van het surrealisme, omdat je er veel vrijheid bij hebt en de kijker mee kan nemen in een droomwereld.
De eerste surrealistische film is The Seashell and the Clergyman (1928). Hier gaan we een stukje uit kijken. Als introducerende kijkvraag: Wat valt op aan deze film?
Slide 4 - Video
Als introducerende kijkvragen:
1. Wat valt op aan deze film?
2. Wat vinden de leerlingen ervan?
Slide 5 - Tekstslide
Als introducerende kijkvragen:
1. Wat valt op aan deze film (qua verhaal/filmstijl)?
2. Wat vinden de leerlingen ervan?
(eigen antwoorden)
Slide 6 - Tekstslide
Zoals jullie al in het eerste voorbeeld hebben gezien, hebben surrealistische films niet een narratief dat je meestal in films ziet. Zoals in dromen, tonen personages onmacht of een gebrek aan wil, geven zich volledig over aan de droomstaat waarin ze zich bevinden.
Daarnaast volgen de narratieven in surrealistische films geen logica of chronologie, net als in dromen. De films zijn dan ook niet op één manier te interpreteren.
Personages worden geleid door sterke gevoelens van verlangen, liefde en seksuele begeerte. Dit noemden de surrealistisch amour fou (NL: waanzinnige liefde).
Wel zit er in surrealistische films vaak een vorm van maatschappijkritiek. Traditionele instellingen in de samenleving, zoals religie, familie of huwelijk, worden aangevallen en belachelijk gemaakt. Het doel van deze films is dus niet alleen vermaak, maar is politiek of sociaal geëngageerd.
Slide 7 - Video
Kijkvraag: Welke typisch surrealistische verhaal kenmerken zie je terug in Un Chien Andalou (1929) van Luis Buñuel?
Slide 8 - Tekstslide
Kijkvraag: Welke typisch surrealistische verhaal kenmerken zag je terug in dit clipje?
Antwoord:
Niet duidelijk wat het doel van de personages is, weinig chronologie of logica, amour fou (het overdreven kussen aan gevallen man), maatschappijkritiek (man in vrouwenkleding)
Slide 9 - Tekstslide
Surrealistische films hebben ook herkenbare visuele stijlkenmerken. Zoals al eerder verteld, spelen de films zich af in droomachtige werelden, waarin de realiteit vervreemd is. Herkenbare alledaagse objecten worden vervormd of in onherkenbare context geplaatst, waardoor ze hun betekenis verliezen of juist ergens symbool voor staan.
Veel surrealistische films maken gebruik van schokkende beelden die voor de jaren 20 nog nooit in films laten zien waren. Films waren dus meer dan puur entertainment, filmmakers wilden kijkers een andere ervaring geven dan ze gewend waren.
Cameraperspectieven zoals het vogelvlucht-, kikkerperspectief, close-up beelden en draaiende beelden werden veel gebruikt en afgewisseld. Dit droeg bij aan het vervreemde gevoel dat surrealistische films wilden opwekken.
Slide 10 - Video
Kijkvragen:
1. Welke visuele stijlkenmerken herken je in Destino (2003)?
2. En welke kenmerken van een surrealistisch verhaal zijn te herkennen?
Slide 11 - Tekstslide
Kijkvragen:
1. Welke visuele stijlkenmerken herken je in Destino (2003)?2. En welke kenmerken van een surrealistisch verhaal zijn te herkennen?
Antwoord:
Stijlkenmerken: droomachtige omgeving, herkenbare objecten die vervormen of in een vreemde context staan, veel verschillende perspectieven, veel close-ups, mieren die uit hand kruipen zijn geinspireerd op Un Chien Andalou
Verhaal: Geen chronologie of logica, liefde, geen duidelijk doel
Slide 12 - Tekstslide
De surrealist Man Ray is vooral bekend als fotograaf. Hij ontwikkelde de techniek rayogramme. Bij deze techniek worden objecten op lichtgevoelig papier geplaatst en het daarna meteen blootgesteld aan licht. Bij het maken van deze foto's wordt dus geen camera gebruikt. Deze techniek past bij het surrealisme omdat het 'automatisch' is, de maker kan tijdens het maken niet veel invloed uitoefenen op het precieze eindresultaat.
Hij heeft deze techniek ook toegepast in zijn films, zoals de volgende clip uit Le Retour à la Raison (1923) laat zien.
Slide 13 - Video
In dit stukje uit de film Le Retour a la Raison (1923) van Man Ray herken je vast een aantal schots die als Rayogramme zijn opgenomen.
Extra kijkvraag: wat zijn andere surrealistische aspecten aan deze film?
Antw: geen verhaal of chronologie, geen doel, herkenbare objecten maar ze hebben geen betekenis
Slide 14 - Tekstslide
Surrealisme als filmstroming duurde tot ongeveer 1950. Hierna werden er weinig puur surrealistische films gemaakt, maar er zijn heel veel latere films die surrealistische elementen gebruiken.
Hier zie je een aantal voorbeelden, die allemaal die droomachtige staat vol van symboliek vertonen die bij het surrealisme hoort.
Voorbeelden:
Being John Malkovic (1999), 8 1/2 (1963), Food (1992), Poor Things (2023), The Color of Pomegranates (1969), Paprika (2006), Brazil (1985)Slide 15 - Tekstslide
De filmmaker David Lynch staat bekend om het naast elkaar plaatsen van surrealistische of grimmige elementen met alledaagse, herkenbare omgevingen, en zijn film hebben vaak een droomachtige sfeer van mysterie of dreiging. De term 'Lynchian' wordt daarom ook wel gebruikt om surrealistische films te omschrijven. Hij haalt duidelijk inspiratie uit eerdere surrealistische filmmakers, zoals Maya Deren. De volgende video laat dat duidelijk zien, waarin haar film Meshes of the Afternoon (1943) vergeleken wordt met verschillende films van Lynch.
Slide 16 - Video
Dit filmpje laat de paralellen tussen de film Meshes of the Afternoon (1943) van Maya Deren en de film van David Lynch zien.
Slide 17 - Tekstslide
Het surrealisme heeft niet alleen op de filmwereld een duidelijke stempel gedrukt. Ook in de filmtaal van muziekvideo's worden surrealistische elementen ingezet om de muziek op artistieke en symbolische wijze te ondersteunen. Hier een aantal voorbeelden. Jullie gaan een stukje uit de muziek video van het nummer 911 (2020) van Lady Gaga kijken, hierin wordt duidelijk gerefereerd aan meerdere surrealistische films en kunstenaars.
Slide 18 - Video
Kijkvragen:
1. Welke aspecten die we vandaag besproken hebben zag je terug in deze clip?
2. Waarom hebben ze voor deze surrealistische stijl gekozen denk je?
3. Herken je specifieke referenties uit andere films of de schilderkunst?
Slide 19 - Tekstslide
1. Welke aspecten die we vandaag besproken hebben zag je terug in deze clip?
Antwoord): Camera perspectieven, geen logica, chronologie of doel, herkenbare objecten in vreemde context, symboliek
2. Waarom hebben ze voor deze surrealistische stijl gekozen denk je?
Antwoord:
Aan het einde van de muziekvideo wordt duidelijk dat Lady Gaga de scène's droomde, ze was bewusteloos na een ongeluk.
3. Herken je specifieke referenties uit andere films of de schilderkunst?
Antwoord (voorbeeld): De schilderkunst van Dali, The Colour of Pomegranates (1969), 8 1/2 (1963)
