5.1 - Handel en opkomst van steden

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

5.1 Handel en de opkomst van steden

Leerdoelen

• Wat zijn de oorzaken van de opkomst van steden in late middeleeuwen?
• Waarom ontstond er weer een geldeconomie?
• Waarom was een samenwerking voordelig?

Hoe zat het ook alweer met de Middeleeuwen?

• De tijd na het Romeinse Rijk (Oudheid) en vóór de Nieuwe Tijd.

• Het ligt in het midden van die twee perioden: tussenperiode

• Ongeveer tussen 500 en 1500

• Vroege Middeleeuwen: 500-1000
• Late Middeleeuwen: 1000-1500

Het tijdvak Steden & Staten duurt

1. van 500 tot 1500
2. van 500 tot 1000
3. van 1000 tot 1500
4. van 1500 tot 1600

Tijd van Grieken en Romeinen

(500 v. Chr. - 500 n. Chr.)

Tijd van Monniken en Ridders

(500-1000)

(Vroege Middeleeuwen)

Tijd van Steden en Staten

(1000-1500)

(Late Middeleeuwen)

1492: Columbus 'ontdekt' Amerika

(Einde van de Middeleeuwen)

⚓️

476: Val van het West-Romeinse Rijk

(Begin van de Middeleeuwen)

🔥

Tijd van Ontdekkers en Hervormers

(1500-1600)

Tijd van Regenten en Vorsten

(1600-1700)

Tijd van Pruiken en Revoluties

(1700-1800)

We verlaten het tijdvak van 

De monniken en ridders (500-1000)

Jaar 1000

• Verandering: handel en nijverheid bloeiden op --> steden
• Continuïteit: Meeste mensen woonden en werkten op het platteland

Hogere landbouwopbrengsten

Hoe?

- Uitvindingen in de landbouw, zoals het drieslagstelsel.

- Kloosters en domeinheren lieten grond ontginnen om geschikt te maken voor landbouw.

Ontginnen = Het voor landbouw bruikbaar maken van bossen en moerassen

Verbeteringen in de landbouw

Rond het jaar 1000

• Drieslagstelsel
  
• IJzeren ploeg
• Halsjuk

Boeren hadden voedsel over. Ambachtslieden maakten genoeg.

Wat gebeurde er met deze producten?

1. Opgekocht door handelaren en met winst verkocht.
2. Die werden weggegooid, wat moet je ermee?
3. Aan de horige gegeven, die was tenslotte eigenaar.
4. Niets, ze werden gestolen door rovers en dieven.

Steeds meer handel

• Verbeteringen in de landbouw leveren meer oogst op
  
• Overschotten worden verkocht of geruild op markten 
• Geld wordt steeds meer gebruikt als (handig) ruilmiddel
• Einde aan de aanvallen van Vikingen in West-Europa: meer veiligheid
• Handelaren komen daardoor in verschillende landen en nemen andere producten (wijn of zijde) mee.

Hogere landbouwopbrengsten

--> meer voedsel beschikbaar

--> Groeiende bevolking

--> Ruilen van overschotten op strategische plekken

--> Ontstaan dorpen en steden op die kruispunten van handel

De bevolking groeit, de opbrengst uit landbouw moet omhoog.
Hoe deden boeren dat?

1. Boeren gingen nieuwe technieken uitproberen.
2. Boeren waren verplicht om harder te werken.
3. Ze ontdekten dat van mest graan beter groeit.
4. Niet, hoe kan er nou meer groeien?

Zet de zinnen in de juiste volgorde

Boeren en ambachtslieden hadden producten over.

Handelaren kochten deze producten op om met winst te verkopen.

Handelaren reisden met deze producten naar kruispunten van wegen en rivieren, of kastelen en kloosters.

Op die plaatsen kwamen veel mensen samen om spullen te kopen en verkopen.

Zo ontstonden markten en nieuwe steden.

landbouwopbrengst stijgt

Er ontstaan markten

Verbeteringen in de landbouw

Er ontstaan steden

Boeren kunnen voedsel gaan ruilen: handel is terug

De bevolking groeit

Ruilen niet handig, ontstaan geld

• Ruilen is niet handig, waarom?
• Opnieuw gebruik van geld

Er komt meer geld in omloop

• Verandering: ontstaan geldeconomie vanaf 13e eeuw

--> Pacht voortaan betalen met geld ipv oogst.

Nadeel geldeconomie = overal een ander soort munt... moeilijk te bepalen hoeveel de munten waard zijn. 

De opbrengst uit landbouw nam toe, er was eten genoeg.
Wat was een gevolg daarvan?

1. De bevolking groeide, niet iedereen had een huis.
2. Nieuwe beroepen, want niet meer iedereen was boer.
3. Boeren werkten minder hard, er was immers eten genoeg.
4. Het voedsel lag te rotten in de opslagplaatsen.

Sleep het juiste antwoord naar de vraag:

Waarom trokken handelaren naar kruispunten van wegen en rivieren?

Waarom trokken handelaren naar kastelen en kloosters?

Omdat deze plaatsen goed bereikbaar waren.

Omdat deze goed beschermd werden.

Mensen in de stad wilden zelf de regels bepalen. Ze betaalden daar de landheer geld voor.

Hoe noem je deze rechten?

1. Het wetboek van strafrecht.
2. Stadsrechten.
3. Recht van overpad.
4. Betaalde rechten.

Zet de ontwikkelingen in de juiste volgorde in de tijd

1

2

3

4

Meer voedsel en een grotere bevolking 

Handel onstaat bij kruispunten, kloosters en kastelen

Het ontstaan van het drieslagstelsel en ontginnen van woeste gronden 

Er ontstaan dorpen en de samenleving verandert 

Aan de slag

Lees 5.1

Maak daarna de volgende opdrachten:

4 tm 16 van MEMO