Themales 17 april DNA/Erfelijkheid

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

 DNA/Erfelijkheid

Themales 17 april

Planning

DNA

11:45 - 12:00: Wat is het verschil tussen DNA en RNA?

                            Hoe zorgt geslachtelijke voortplanting voor variatie/recombinatie?

Genetica

12:00 - 12:10 Algemene genetica

12:10 - 12:20 Stambomen

12:20 - 12:30 Oefenen met opgaven

12:30 - 12:45 Bijzondere vormen van erfelijkheid

DNA

Focus ligt op:

• Je weet hoe je van DNA (genotype) naar eigenschap (fenotype) komt.
• Je weet wat er bij de eiwitsynthese gebeurt
• Hoe mutaties invloed hebben op de genetische code en dus op het eiwit (en dus op fenotype).

DNA bevat de bouwinstructie voor eiwitten

Chromosomen zitten in de celkern en zijn opgebouwd uit DNA.

Binas 71C

DNA

• Chromosomen bestaan voor een groot deel uit DNA.
• DNA=informatie voor al je erfelijke eigenschappen.
• Een gen is een stukje DNA.
• Cellen gebruiken alleen de genen die ze nodig hebben.

Uitlegvideo hierna voor het grote overzicht toegevoegd.

DNA

DNA bevat heel veel instructies

Ribosomen gebruiken deze instructies om eiwitten te maken.

Instructie voor een eiwit = een gen.

DNA

De code in het DNA bestaat uit 4 letters: A, C, T en G (basen).

Deze worden door fosfaatgroepen met elkaar verbonden: BINAS 71C

Zo vormen ze een lange keten.

Welke basen horen bij elkaar?

Bekijk de bouw: waarom logisch?

DNA

Om een stabiel molecuul te hebben bestaat DNA uit 2 ketens. 

De ene bevat de code. De ander de gespiegelde versie. 

Als de ene de code bevat:

AAG TTC CTA

Transcriptie

DNA blijft altijd in de celkern. 

Er moet dus een kopie gemaakt worden voor het ribosoom: RNA.

Dit noemen we transcriptie.

RNA is herkenbaar door:

• enkele streng
• U ipv T
• Ribose ipv Desoxiribose (een suiker)

De streng hieronder is dus in RNA:

AAG TTC CTA

Translatie

Een ribosoom gebruikt het mRNA om een eiwit te maken. 

De ribosoom matcht 3 basen aan 1 aminozuur.

Vervolgens koppelt hij alle aminozuren in de aangegeven volgorde aan elkaar.

De RNA streng hieronder, 

welke aminozuren horen hierbij? (BINAS 71G)

AAG UUC CUA

Variatie

Bij evolutie is variatie belangrijk.

Variatie in eigenschappen ontstaat door:

• mutaties
• recombinatie

Mutaties

Mutaties

Mutaties zijn verandering in het DNA. 

We kennen twee soorten mutaties:

• puntmutaties
• chromosoom of genoommutaties

Puntmutaties is verandering van één base.

Chromosoom of genoommutaties zijn grotere mutaties.

Variatie

Variatie ontstaat bij geslachtelijke voortplanting twee keer:

• bij vormen geslachtscellen
• bij bevruchting

Meiose

Meiose:

• Vorming geslachtscellen
  
• Halvering chromosomen
  
• Nakomelingen nieuw genotype

Verschil met mitose:

Mitose heeft maar 1 deling, alle cellen zijn gelijk, mitose vindt overal in je lichaam plaats.

Erfelijkheid

Erven

Ouders geven eigenschappen door aan kinderen.

Toch ben je geen kopie van je vader of je moeder. Hoe zit dat? 

Je eigenschappen worden door je genotype en je omgeving bepaald.

Genotype

Je genotype is je erfelijke informatie.

Deze informatie is geordend op chromosomen.

Deze chromosomen zitten in elke celkern.

Je hebt van elk chromosoom er 2: 

één van je vader, één van je moeder.

Genotype

Als we kijken hoe een eigenschap overerft kijken we alleen naar dat stukje van je genotype. 

Dit stukje DNA noemen we een gen. 

Een gen is een stuk van het DNA dat een eigenschap bepaalt. 

Genotype

De manier waarop we dit simpel opschrijven is dus als volgt: 

1. Schrijf het fenotype van de ouders op
2. Schrijf het genotype van de ouders op
3. Bepaal de mogelijke inhoud van de geslachtscellen (gameten).
4. Bepaal genotype en fenotype F1 (1e generatie = het kind)
5. Gebruik hiervoor indien nodig een kruisingsvierkant.

Zo dus bijvoorbeeld

Stambomen

Overzicht eigenschappen van meerdere generaties, meestal erfelijke aandoening.

Let op:

• verschil man-vrouw
• dominant/recessief?
• X-chromosomaal of niet?

Een stamboom

Een stamboom

Dominant-recessief:

Zoek twee dezelfde ouders met kind met andere eigenschap, dan eigenschap kind is recessief.

X-chromosomaal:

Zoek dominante man: dochters moeten zelfde fenotype hebben. 

niet vindbaar? dan:

Zoek recessieve vrouw: zonen moeten zelfde fenotype hebben.

CO-DOMINANTIE - GA GB

(of INTERMEDIAIR)

Multiple allelen

Co-dominant en 

Dominant-recessief

Notatie:

IA, IB, i

I A I A	Bloedgroep A
I A i	Bloedgroep A
I B I B	Bloedgroep B
I B i	Bloedgroep B
I A I B	Bloedgroep AB
ii	Bloedgroep O

Letale allelen: co-dominante overerving

Wel staart: W^z

Geen staart: W^o

Letaal: W^oW^o

Kat zonder staart: W^zW^o

Kat met staart: W^zW^z

Kat dood: W^oW^o