5.1 Leenheren en leenmannen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

5. Monniken en ridders

Tijd van monniken en ridders, 500 - 1000

Tijd van monniken en ridders (500 - 1000)

In het wit zie je een helm, zoals ridders die droegen. Op de achtergrond zie je een deel van een klooster. Ridderschap en de christelijke kerk horen bij de Tijd van monniken en ridders.

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Tijd van Grieken en Romeinen

(500 v. Chr. - 500 n. Chr.)

Tijd van Monniken en Ridders

(500-1000)

(Vroege Middeleeuwen)

Tijd van Steden en Staten

(1000-1500)

(Late Middeleeuwen)

1492: Columbus 'ontdekt' Amerika

(Einde van de Middeleeuwen)

⚓️

476: Val van het West-Romeinse Rijk

(Begin van de Middeleeuwen)

🔥

Tijd van Ontdekkers en Hervormers

(1500-1600)

Tijd van Regenten en Vorsten

(1600-1700)

Tijd van Pruiken en Revoluties

(1700-1800)

In dit hoofdstuk

5.1 Leenheren en leenmannen

5.2 Europa wordt christelijk

5.3 Machtige heren, halfvrije boeren

5.4 De opkomst van de islam

Introductie

Op een bewolkte zomerdag in 808 staat een boodschapper klaar voor vertrek op het terras voor het paleis van koning Karel de Grote in Aken. Van de koning krijgt hij een pak met brieven om naar een ver gelegen deel van zijn rijk te brengen. Rondom het tweetal staan beschermers en adviseurs van de koning. Op de achtergrond is de stenen kerk te zien die Karel in 796 heeft laten bouwen.

5.1 Leenheren en leenmannen

In deze paragraaf leer je:

• Hoe Karel de Grote een machtig koning en keizer werd over een groot rijk
• Op welke manier Karel zijn rijk bestuurde

In deze paragraaf leer je:

• Waardoor in Europa onveiligheid ontstond en welke gevolgen dit had
• Welke plaats ridders hadden in de samenleving

Het Frankische rijk

De Franken waren een Germaans volk dat na de ondergang van het West-Romeinse rijk in 476 een koninkrijk had gesticht in België en Frankrijk

In de daaropvolgende eeuwen hadden Frankische koningen hun rijk steeds verder uitgebreid

In 768 werd Karel de Grote koning van het Frankische rijk

Hij veroverde met zijn legers grote delen van Europa

Toen Karel in 814 stief, bestond zijn rijk uit een groot deel van Europa

Veroveringen door Karel de Grote vanaf 768

Bestuur

Het besturen van het enorme Frankische rijk was niet eenvoudig
De oude Romeinse wegen waren vervallen, het land was moeilijk begaanbaar en van de steden uit de Romeinse tijd was nog maar weinig over
Vanwege de lange afstanden in het rijk was het moeilijk om te overleggen en politieke zaken te regelen

Karel reisde daarom zelf rond en liet op die manier zijn gezag (macht, overwicht) zien

Op verschillende plekken liet hij paleizen bouwen om in te verblijven, zoals zijn paleis in Nijmegen. Zijn belangrijkste paleis stond in Aken

Karel de Grote in Aken in 808

Leenstelsel

Karel bestuurde zijn rijk met hulp van hertogen en graven

Dit waren hoge edelen die door Karel waren benoemd om een gebied te besturen: een hertogdom of een graafschap

Als een graaf of hertog benoemd werd sprak, sprak hij een eed van trouw uit

Hij beloofde de koning met raad en daad bij staan

De edelman was van nu leenman of vazal en de koning was zijn leenheer

Karel gaf het gezag over een gebied wel aan de leenman, maar dat gebied werd niet het bezit van de leenman

De leenman kreeg het gebied in leen

De leenman

De leenheer:

Karel de Grote

Het leen (de grond) dat de leenman 'in leen' krijgt.

De vier plichten van een leenman:

• Hij moest trouw zweren aan de koning; 
  
• Hij moest zijn gebied besturen en er recht-spreken;
  
• Hij moest jaarlijks belasting aan de koning betalen; 
  
• Als er oorlog was in het Rijk, moest hij met zijn eigen soldaten meevechten in het leger van de koning.

De leenman zweert trouw aan zijn leenheer, Karel de Grote.

Leenstelsel

1. De leenman mocht in het gebied belasting innen

2. Hij moest rechtspreken namens de koning en zorgen voor de veiligheid

3. En hij moest militairen leveren voor het leger van de koning

Als Karel in een paleis verbleef, riep hij leenmannen uit de omgeving bijeen om te overleggen, conflicten op te lossen en wetten bekend te maken

Ook stuurde hij boodschappers met brieven naar leenmannen die ver weg woonden

Dit bestuursysteem met leenheren een leenmannen heet het leenstelsel of feodalisme

Politieke verdeeldheid

Na de dood van Karel in 814 werd hij opgevolgd door een aantal zwakkere vorsten

Er ontstond verdeeldheid en het rijk viel uiteen in twee rijken: het West- en Oost-Frankische rijk

Onder de zwakke koningen veranderde de verhouding tussen leenheren en leenmannen

Hertogen en graven behandelden hun gebied steeds meer als hun eigen bezit, terwijl ze het in leen hadden

De zwakke koningen stonden toe dat het gezag over een gebied erfelijk werd

Verdeling van het Frankische rijk na de dood van Karel

Politieke verdeeldheid

De hoge edelen gingen bovendien zelf leenmannen benoemen

Deze achterleenmannen waren trouw aan hun eigen leenheer en bestuurden namens hem een kleiner gebied

Ook deze achterleenmannen gingen zich steeds minder aantrekken van hun leenheer en hun gebieden zelfstandig besturen

Door deze politieke verdeeldheid waren er veel conflicten en oorlogen tussen koningen, hoge edelen en lage edelelen

Een onveilige tijd

In de 9e en 10e eeuw werd Europa minder veilig door invallen van Vikingen

Vikingen waren Germanen uit Scandinavië die met hun boten langs de Europese kusten en rivieren kerken en stadjes aanvielen

Door de groeiende onveiligheid gingen edelen kastelen bouwen om zichzelf en hun volk te beschermen

De eerste kastelen waren van hout en later van steen

Edelen namen voetsoldaten en ridders (militairen te paard) in dienst om te zorgen voor orde en veiligheid in hun gebied

Het muiderslot

Een kasteel van hout uit de vroege middeleeuwen

Ridders

• In de middeleeuwen (500-1500) waren ridders het krachtigste onderdeel van van de legers in Europa
• De eerste ridders waren soldaten uit de legers van de edelen
• Vanaf 1100 konden alleen edelen nog ridder worden
• Zij moesten zich ridderlijk gedragen: moedig, trouw en rechtvaardig
• Vorsten organiseerden toernooien waarin ridders zich konden bewijzen

Ridders droegen een helm ter berscherming

Op hun lichaam droegen ridders een ijzeren harnas

Ridders streden te paard

Lindisfarne 793

Denengeld

Vestigen

De Vikingen vestigden zich ook in gebieden. Ze gingen wonen in bijvoorbeeld Engeland en Frankrijk. De Engelse stad York was vroeger een Vikingstad. 

Het gebied Danelaw op de kaart hiernaast, was vroeger van de Vikingen.

Normandie

In Frankrijk ligt een gebied genaamd Normandie. Dit is afgeleid van Noormannen. De Vikingen werd gevraagd om er te komen wonen en de bewoners daar te beschermen tegen andere Vikingen.

Kolonien

De Vikingen vestigden zich in gebieden waar geen mensen woonden. Ze trokken eerst naar IJsland en daarna verder naar Groenland. De Vikingen hebben zelfs een dorpje gehad in Noord-Amerika. 

De lichtgroene gebieden laten zien waar de Vikingen vroeger hebben gewoond.

Aan de slag

Wat: Lezen 5.1 (blz.88) en maken opdracht 1, 2, 3, 5, 6, 9 (online methode)