Een portret zonder gezicht?

• Kunstzinnige oriëntatie
• Basisschool
• Groep 5-8

Introductie

Een les over een gestolen en weer teruggevonden kunstwerk, met als belangrijke vraag: kan een schilderij van een gebouw ook een soort 'portret' zijn?

Instructies

Algemeen leerdoel

Naar aanleiding van het gestolen en teruggevonden schilderij van het kerkje in Nuenen, verkennen de leerlingen de mogelijkheid om een portret te tekenen (of schilderen) – zonder daarbij de persoon zelf af te beelden.

Kerndoelen

1, 53, 54, 55, 56

Tijdsindeling

Introductie / uitleg: ca. 10 minuten

Tekenen: ca. 25 minuten

Nabespreken en opruimen: ca. 10 minuten

Vooraf

- Bepalen in welke techniek de leerlingen gaan werken: tekenen of schilderen. Voor schilderen is meer tijd nodig: ca. 45 minuten.

- Klaarleggen materialen.

Materialen

Afhankelijk van de keuze van de techniek.

Tekenen:

- Tekenpapier

- Potloden of houtskool

Schilderen:

- Schilderpapier

- Verschillende kleuren verf

- Mengbordjes of lege eierdozen

- Kwasten

- Doekjes om kwasten schoon te vegen

- Potten water

Differentiatie

- Breid de les uit met een schrijfopdracht, waarin de leerlingen uitleggen wie ze hebben geportretteerd, en waarom. Geef ze daarbij een maximum aantal woorden, zodat de tekst kan dienen als een ‘tekstbordje’ bij het gemaakte werk. In het Van Gogh Museum hebben de meeste tekstbordjes 50 tot 70 woorden.

Achtergrondinformatie

Na 14 jaar werden twee verloren gewaande schilderijen van Vincent van Gogh weer teruggevonden. De schilderijen waren in 2002 gestolen uit het Van Gogh Museum. Eén van deze werken was Het uitgaan van de Hervormde Kerk te Nuenen uit 1884. Van Gogh schilderde het kerkje waar zijn vader dominee was als cadeau voor zijn moeder. Die had haar been gebroken en kon daardoor het huis niet uit. Na het overlijden van zijn vader in 1885 paste Van Gogh het schilderij aan.

Lees voor meer informatie over de gestolen werken het verhaal op de website van het Van Gogh Museum. Of bekijk de les Twee gestolen schilderijen....

Dit schilderij van het kerkje in Nuenen is wereldberoemd.

Weet jij waarom?

Tijdens deze les kunnen de leerlingen actief meedoen via de LessonUp app of website met een smartphone, tablet of laptop.

Vertel: Dit schilderij van het kerkje in Nuenen is wereldberoemd geworden. Wie weet er waarom dat is?

Ga vervolgens naar de volgende slide. Daar staan de antwoorden.

Het uitgaan van de Hervormde Kerk te Nuenen, 1885/85

Het is geschilderd door Vincent van Gogh.

Het werd gestolen uit het Van Gogh Museum in 2002. In 2016 werd het gelukkig weer teruggevonden. Dat was toen groot nieuws.

Bekijk vervolgens de antwoorden in de hotspots op de afbeelding. 

Laat een aantal kinderen beschrijven wat ze allemaal op de afbeelding zien.

Wat vinden ze van het schilderij? En waarom?

Vertel: Dit is de kunstenaar die het schilderij maakte, Vincent van Gogh. Hij leefde in de 19de eeuw en is vooral beroemd door zijn schilderijen in heldere, frisse kleuren - zoals die op dit zelfportret.

Vertel: Die heldere kleuren zie je ook op één van zijn bekendste schilderijen: Zonnebloemen. Net als het zelfportret schilderde Vincent dit toen hij in Frankrijk woonde.

Schilderde Vincent het kerkje ook in Frankrijk, of was dat in ...?

1. Ja, dat was in Frankrijk.
2. Nee, dat was in Engeland.
3. Nee, dat was in Nederland.
4. Nee, dat was in België.

Laat de leerlingen de quizvraag beantwoorden.

Antwoord: Vincent schilderde het kerkje in Nederland. Hij heeft wel in alle vier de landen gewoond en gewerkt.

(Kun je echt zien waar Vincent het schilderde? Sommige mensen wel: die herkennen de kleding van de mensen op het schilderij. Óf ze herkennen het kerkje, want dat bestaat nog steeds.)

Vertel: Vincent maakte het schilderij in het dorp Nuenen, in Noord-Brabant. En dat deed hij niet zomaar. Het is het kerkje waar zijn vader dominee was (of: waar zijn vader werkte). En hij maakte het speciaal voor zijn moeder, toen die haar been had gebroken en niet mocht lopen.

Aan zijn broer schreef hij: (zie volgende slide)

"Moe amuseert zich met kleinigheden. Ik heb het kerkje met de heg en de bomen voor haar geschilderd."

Volledig citaat: "Moe’s humeur is gelukkig, haar moeielijke positie in aanmerking genomen, zeer gelijkmatig en tevreden. En zij amuseert zich met kleinigheden. Ik heb het kerkje met de heg en de boomen geschilderd onlangs voor haar."

Vincent aan zijn broer Theo, ca. 3 februari 1884 (brief 428)

Vertel: In de brief aan zijn broer maakte Vincent ook een tekening van het schilderij. Dat zie je hier. Maar als je goed kijkt, is er iets anders dan het schilderij. Wie ziet wat dit is?

Laat de leerlingen de twee afbeeldingen vervolgens met elkaar vergelijken.

> In de briefschets is maar één figuur te zien, een boer. Op het schilderij is de boer overgeschilderd. Op zijn plek staan nu veel meer mensen, en er komen ook een heleboel mensen de kerk uit. Vincent heeft het schilderij later aangepast. En dat had een bijzondere reden.

Vertel: We denken dat hij dat heeft gedaan toen zijn vader was overleden. Sommige mensen op het schilderij dragen namelijk speciale kleding. Die trokken de mensen in Vincents tijd aan als ze rouwden (of: als ze verdrietig waren omdat er iemand dood was). Hierdoor werd het schilderij nóg belangrijker voor Vincents moeder. Het was een herinnering aan Vincents vader geworden.

Kan een schilderij van een voorwerp of een
gebouw ook een 'portret' van een persoon zijn?
Ja / nee, want ..

Vraag: Vind jij dat een schilderij van een voorwerp of gebouw ook een 'portret' van een persoon kan zijn? Vul je antwoord in en vertel waarom.

Dit is het 'portret' van Vincent: een eenvoudige stoel in de keuken. Zijn pijp ligt op de zitting en op de achtergrond staat een kist met uien.

Dit is het 'chique portret' van Vincents vriend. Het is een luxe stoel met armleuningen. Er liggen boeken op de zitting: Vincents vriend wist heel erg veel.

Vertel: Vincent maakte in Frankrijk een 'eenvoudig portret' van zichzelf, en een 'chique portret' van een vriend die bij hem in huis woonde.

Vraag: welk van deze 'portretten' is Vincent, en welk portret is dan Vincents vriend? De antwoorden staan in de 'hotspots'.

Vertel: Dit eenvoudige schilderij van een kerkje is dus niet 'zomaar een kerkje'. Maar als je het verhaal dat erbij hoort niet kent, heb je dat misschien niet meteen door. Houd dat maar even in gedachten.

Aan de slag!

• Bedenk van wie je een portret wilt maken.
• Welk voorwerp of gebouw of symbool past bij deze persoon?
• Maak daar een tekening of schilderij van.

Bespreek vervolgens de opdracht met de leerlingen. Geef aan of ze gaan tekenen of schilderen en spreek af hoeveel tijd ze daarvoor hebben.

Let op: voor schilderen is meer tijd nodig.

Van wie heb jij een portret gemaakt?
Wat heb jij getekend of geschilderd?

Vraag ter afronding een aantal leerlingen over het door hen gemaakte 'portret' te vertellen. Nodig andere leerlingen uit om (op een positieve manier) op het werk te reageren.