B5 gedrag + dierentuin 2025

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo b, k
• Leerjaar 1

B5 gedrag

leerdoelen

- Je kunt beschrijven hoe een bewuste reactie ontstaat.

- Je kunt beschrijven wat gedrag is. 

- Je kunt benoemen waardoor gedrag wordt bepaald.

Hoe komt het dat
mensen 'iets doen'

Geef een voorbeeld van
'gedrag'

Geef een voorbeeld van gedrag.

Welk gedrag
vind jij 'niet normaal'?

Wat is gedrag? 

Met gedrag worden alle waarneembare activiteiten van een mens of dier bedoeld. Het is alles wat een mens of dier doet. Het zijn bewegingen, houdingen en gezichtsuitdrukkingen.

Gedragingen komen vaak tot stand door de werking van spieren en soms door de werking van klieren. Denk bijvoorbeeld aan het kwijlen van een hond op het moment dat hij voedsel ruikt of ziet.

Gedrag kan ons heel veel vertellen over de mensen om ons heen, maar ook over dieren. Daarnaast is gedrag gewoon prachtig om te zien. 

Elk organisme heeft zijn eigen, vaak herkenbare handelingen. 

Door onderzoek leren we over gedrag.

Wat is gedrag?

1. Alles wat een mens of dier doet
2. lopen, iets pakken, lachen
3. spieren die werken
4. planten die water opnemen

Van prikkel tot reactie 

1. Prikkel    Verandering in omgeving               oog - bonbon
2. Adequate prikkel voor gezichtszintuig
3. Impuls (elektrische seintje) vanaf gezichtszintuig via zenuwen naar de hersenen
4. Hersenen verwerken impuls  = waarnemen
5. Hersenen versturen impuls naar spier/klier
6. Respons van een spier / klier

Prikkel en respons 

Een reactie op een prikkel is een respons. Je kan verschillende prikkels binnen krijgen, bijv. honger, geur, geluid.

Hierop ga je reageren dat noemen we dan een respons.

Hierna ga je een filmpje bekijken over een hond. Deze hond laat meerdere responsen zien. 

Hierna vraag ik welke responsen je hebt gezien. 

welke responsen heb je gezien.

Wat is een prikkel?

1. invloed uit de omgeving op een organisme
2. reactie van een mens of dier op iets
3. een zintuig
4. een zenuw

Een prikkel kan ervoor zorgen dat er een (reactie) respons komt

1. ja
2. nee

Inwendige en uitwendige prikkel

Gedrag wordt veroorzaakt door inwendige prikkels en uitwendige prikkels.
Voorbeelden van inwendige prikkels zijn: honger en dorst, hormonen, erfelijke factoren en opgedane ervaringen.

Een voorbeeld van een uitwendige prikkel is de rode vlek op de snavel van een meeuw. Een jonge meeuw pikt naar de rode vlek. Het pikken van het jong is ook een prikkel, het motiveert de ouder voedsel te braken.

Als een inwendige prikkel niet of niet voldoende aanwezig, dan komt het betreffende gedrag niet tot stand. Bijvoorbeeld: als een leeuw geen honger heeft, valt hij geen prooi aan. 

Voorbeeld van een
uitwendige prikkel
(1 of meer antw. goed)

1. Geluid en licht
2. Honger en dorst
3. Hoofdpijn
4. Pijn in de buik

Begrijp je hoe dit 

gedrag ontstaat?            

Een prikkel is een verandering in de omgeving, hier reageren dieren en mensen op.

Uitwendige prikkel > iets zien bijv. de hond ziet de voerbak 
Inwendige prikkel   > de hond heeft honger

Respons (reactie): de hond loopt naar de voederbak en eet

Gedrag ontstaat doordat mensen en dieren reageren op inwendige en uitwendige prikkels. 

Alle reacties op prikkels vormen het gedrag.

Ook als de hond niet was gaan eten was dit  ook een reactie (respons)  en dus gedrag geweest. 

Kun je 'praten' met je lichaam?                      

Aan de gezichtsuitdrukkingen van de mens kun je

zes emoties herkennen.

• Vreugde
• Verdriet
• Verbazing
• Woede
• Afschuw
• Angst

Je laat met je lichaam zien hoe je je voelt --> Lichaamstaal

Dit is non-verbaal communiceren

(zonder woorden te zeggen of te schrijven)

aangeboren en aangeleerd gedrag 

Jonge katjes voeden zich door te zuigen aan de tepel van de moeder. Ze kunnen dit meteen na de geboorte, dit is aangeboren gedrag.

Veel gedrag van mensen en dieren gebeurt door het te leren. Dit is aangeleerd gedrag. Een peuter leert om op de wc te plassen.

Wat is aangeboren gedrag?

1. Gedrag dat alleen bij mensen voorkomt.
2. Gedrag dat alleen bij dieren voorkomt.
3. Gedrag dat alleen aangeleerd kan worden.
4. Gedrag dat aangeboren is en niet aangeleerd hoeft te worden.

Wat zijn voorbeelden van aangeboren gedrag bij dieren?

1. Honden die kunnen apporteren.
2. Katten die muizen vangen.
3. Jonge eendjes die direct na geboorte naar hun moeder toe zwemmen.
4. Spinnen die een web kunnen maken zonder dit geleerd te hebben.

Is taal aangeboren gedrag?

1. Taal is geen gedrag.
2. Ja, taal is aangeboren gedrag.
3. Taal kan zowel aangeboren als aangeleerd zijn.
4. Nee, taal is aangeleerd gedrag.

gedrag van mensen 

Het gedrag van mensen is anders dan het gedrag van dieren. Mensen denken na over hun gedrag. Ze beoordelen het gedrag van anderen. 

Normen en waarden

Normen en Waarden

exit ticket: wat is gedrag?

Exit ticket: Wat is een bewuste reactie?

1. Een reactie die je niet verwacht
2. Een reactie waarbij je bewust nadenkt
3. Een reactie die vanzelf gaat
4. Een reactie die je niet kunt controleren

Dierentuin 

Dinsdag 15 april naar de dierentuin. Vertrekken om 8.15 vanaf de parkeerplaats.

In de bus mag geen tas, deze gaan onderin de bus. Het is dus niet toegestaan om te eten en te drinken in de bus. Ook zijn boxen met muziek niet toegestaan. Je mag zelf muziek luisteren.

Wat doen we in de dierentuin

Je werkt samen in tweetallen. Ik maak deze tweetallen. 

Je gaat met een docent / mentor naar een gedeelte van de dierentuin. Daar ga je in de ochtend opdrachten maken. Je doet een onderzoekje naar diergedrag. 

ZORG voor een goed werkende camera. 

oefenen ethogram 

Ethogram en protocol

Ethogram en protocol

Gedrag bestuderen

Om onderzoek te doen naar gedrag van dieren en mensen maken onderzoekers gebruik van ethogrammen en protocollen. 

 Onderzoeksvraag en hypothese

Elk onderzoek begint met een vraag: de onderzoeksvraag.

De onderzoeksvraag is de vraag die je gaat beantwoorden met je onderzoek. De onderzoeksvraag moet passen bij het werkplan.

Met de resultaten van het onderzoek kan je de onderzoeksvraag beantwoorden.

Onderzoeksvraag en hypothese

Een voorbeeld van een onderzoeksvraag is:

Waar liggen de tastzintuigen dichter bij elkaar: in de wijsvinger of in de onderarm?

 Onderzoeksvraag en hypothese

Voor je een onderzoek gaat doen, schrijf je op wat je denkt.

De hypothese is jouw voorlopige antwoord op de onderzoeksvraag.

 Onderzoeksvraag en hypothese

Een voorbeeld van een hypothese is:

Ik denk dat de tastzintuigen in de wijsvinger dichter bij elkaar liggen.

Onderzoeksvraag en hypothese

Met behulp van de resultaten van het onderzoek beantwoord je de onderzoeksvraag.

Jouw antwoord op de onderzoeksvraag is de conclusie van het onderzoek.

Je weet dan of je hypothese juist was.

Wat is de conclusie?

Conclusie is het antwoord op de onderzoeksvraag, door het bekijken van de resultaten. 

Ethogram

Als je gedrag gaat bestuderen maak je eerst een ethogram

In een ethogram beschrijf je alle gedragselementen die je kunt bedenken en geef je ze een code

we gaan nu meteen starten met het oefenen hiervan.

Protocol

Tijdens het bestuderen van gedrag maak je gebruik van een protocol. 

In een protocol noteer je om de zoveel seconden welk gedragselement je ziet. Je gebruikt voor het noteren de afkortingen die je hebt bedacht in je ethogram.

Maak nu zelf een ethogram 

Wat voor soorten gedrag zag je bij de hond?

Maak hier een ethogram bij. 

Bedenk de afkortingen zoals  'zitten= zit'

Nu gaan we de video nog een keer bekijken. Nu vul je de protocol in met behulp van je eigen ethogram

Nu weet je hoe het werkt

zodat je dit goed kunt gebruiken in de dierentuin. 

Gedrag beschrijven

Ethogram 

Lijst van alle soorten gedrag die bij een dier voorkomen.

Protocol

Lijst van waargenomen gedragingen bij een dier.

exit ticket: Hoe maak je een ethogram?

Wat zijn de twee fouten bij
deze ethogram?

Wat is een protocol?