bs 5.3 en 7

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

kanker

ontstaat door mutatie in de genen die de celdeling regelen.

 Leg uit dat bij mensen het geslacht wordt bepaald door de geslachtschromosomen.

 Leg uit dat door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat.

Wat is een chromosoom?

leercheck

bs 5.3 (en 5.8)

je leert de begrippen

gen-allel

homozygoot/heterozygoot

dominant/recessief

mutatie

       vingerafdruk

basenparen:

A-T     T-A

G-C    C-G

een gen

Een gen is een stukje DNA

voor één erfelijke eigenschap. 

de code wordt bepaald door 

de volgorde van de basenparen

DNA

• In celkern
• Code bestaat uit vier letters (A, T, C, G)
• Basenparen: A-T, C-G
• Voor elke eigenschap (gen) duizenden basenparen
• Wordt opgerold tot chromosomen

DNA-sequentie

• Volgorde van de basenparen
• DNA-sequentie bevat informatie over vormen van een eiwit

eiwitten

De kleur, vorm en werking van je lichaam wordt geregeld door eiwitten.

Genen bevatten informatie voor het maken van eiwitten.

Hiervoor moet een stukje DNA worden gekopieerd

Dit kopietje heet RNA en is het 'recept' voor een eiwit.

Eiwitsynthese

• Transcriptie: DNA in celkern  afgelezen en gekopieerd naar RNA
• RNA brengt informatie naar ribosoom
• Ribosoom vertaald informatie RNA naar eiwit

gen - allel

Je hebt een gen voor oogkleur (= een aanwijsbare plaats op je DNA die iets zegt over je oogkleur)

Je hebt verschillende variaties in oogkleur (bijv. bruin of blauw)

Zo'n variatie noem je een allel 

homozygoot vs heterozygoot

Twee dezelfde allelen voor één eigenschap: Homozygoot

 Twee verschillende allelen voor één eigenschap: Heterozygoot

Dominant - Recessief

Dominant: overheersende eigenschap (sterk)

Recessief: onderdanige eigenschap (zwak)

Als moeder een dominant allel geeft en vader een recessief allel geeft voor een  eigenschap,

dan zie je de eigenschap van moeder in het fenotype (het uiterlijk)

Dominant of Recessief?

• B=allel voor bruine ogen
• b=allel voor blauwe ogen

 kruisingsschema

 kruisingsschema

b

b

B

B

 kruisingsschema

Bb

b

B

B

b

Bb

Bb

Bb

Ouders: P

P = BB X bb

1e generatie: F1

F1 = Bb

2e generatie: F2

F2 = ?

 kruisingsschema

BB

b

B

b

B

Bb

Bb

bb

Albinisme

Albinisme

Mutaties

• Mutaties betekenen veranderingen in het genenpakket
• In een lichaamscel heeft een mutatie geen grote gevolgen
• In een geslachtscel geeft deze de mutatie verder aan de nakomeling
• Is een mutatie zichtbaar in het fenotype dan spreek je van mutant

Mutagene invloeden

Stralingen

• radioactieve straling
• röntgenstraling
• ultraviolette straling
  

Chemische stoffen

• stoffen in sigarettenrook
• asbest
  

tumor, gezwel, kanker

langzame groei 

ingekapseld, afgerond

snelle groei uitzaaiingen

 Wat is het verschil tussen een gen en een allel?

Kan een mutatie de oorzaak zijn van een erfelijke aandoening? Leg je antwoord uit.

Wat betekent het wanneer een persoon heterozygoot is voor een bepaald gen?

leercheck

Uit welke stof bestaan chromosomen?

1. DNA
2. Genen
3. Mutaties
4. Draden

Een mutatie is een verandering in het fenotype, veroorzaakt door milieufactoren.

1. juist
2. onjuist

Wat veroorzaakt kanker?

1. nicotine
2. koolstofmonoxide
3. teer
4. rook

Als in een lichaamscel een mutatie plaatsvindt, heeft dit meestal geen gevolgen.

1. juist
2. onjuist

Een vrouw is zwanger. Tijdens de zwangerschap ontstaat in de vagina een mutatie.
Kan de vrouw deze mutatie aan haar kind doorgeven?

1. ja
2. nee
3. alleen als het kind een meisje wordt
4. alleen het een dominant gen is

Waarom heeft een mutatie in een lichaamscel vaak geen gevolgen?

1. omdat een lichaamscel zich niet verder deelt
2. omdat het genotype van de overige cellen niet verandert
3. omdat niet het volledige genotype van de cel is veranderd

FH is een erfelijke ziekte die het gevolg is van een mutatie in een bepaald gen. FH-patiënten hebben meestal van een van beide ouders het gemuteerde gen geerfd en zijn heterozygoot. De kans om van beide ouders een gemuteerd gen te erven, is zeer klein. De kinderen sterven zeer jong. Peter is heterozygoot voor het FH-gen. Hana heeft de ziekte niet en is homozygoot recessief.
Hoe groot is de kans dat ene kind van Peter en Hana de ziekte FH krijgt?

1. 25%
2. 50%
3. 75%
4. 100%

opdrachten

Maak de opdrachten van het oefenblad.

Doe het eerst voor jezelf.
Kijk daarna samen na. 
Ben je klaar, maak de opdrachten van bs 5.7

(+ test jezelf 5.3)

Huiswerk volgende week:

SO erfelijkheid. (bs 5.3+5.7)