les 2: platentektoniek + vulkanen

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Deze les

• je weet de kenmerken en type uitbarsting van de 4 vulkaansoorten
• je kan per eruptietype de viscositeit van de magma uitleggen
• je kan vanaf een kaart beredeneren welk type vulkaan waar ontstaat

filmpje platen-tektoniek

uitleg met aantekeningenblad 

4 soorten vulkanen

toepassen oefenen vulkanen

weektaak + afsluiting

De aardplaten bewegen

Ridge push en slab pull veroorzaken de plaatbeweging

Magma komt bij de midoceanische rug omhoog. Hierdoor wordt daar de aardkorst omhoog geduwd. De zwaartekracht trekt vervolgens aan die aardkorst. Hierdoor glijdt de aardkorst naar beneden en duwt de rest van de aardkorst (die niet bij de midoceanische rug ligt) voor zich uit.

uit elkaar

naar elkaar toe

langs elkaar

4 soorten vulkanen

Effusieve uitbarsting

Explosieve uitbarsting

• Spleetvulkaan
• Schildvulkaan

• Stratovulkaan
• Calderavulkaan

uitleg

Een effusieve uitbarsting is een vulkaanuitbarsting die rustig verloopt. De druk bouwt niet hoog op. Dat komt omdat de magma erg vloeibaar is (lage viscositeit), en er weinig gasbellen in het magma zitten.

Het magma loopt soepel de vulkaan uit.

uitleg

Een explosieve uitbarsting is een vulkaanuitbarsting die heftig verloopt, met veel kabaal. De druk in de magmakamer van de vulkaan is hoog opgelopen omdat het magma een hoge viscositeit (stroperigheid) heeft (waardoor de kraterpijp verstopt raakt en de weg naar buiten geblokkeerd wordt) en omdat er veel gasbellen in het magma zitten.

Als de vulkaan dan uitbarst spuit de magma er met veel kracht uit, waarbij er ook veel as uit de vulkaan komt.

Spleetvulkaan 

Bij divergeren korsten

De viscositeit van het magma is....

laag

(niet stroperig, juist vloeibaar)

Spleetvulkaan 

Bijv. bij Mid-Oceanische rug

Schildvulkaan

• breed en vlak
• effusieve eruptie
• lage viscositeit
• weinig gas in magma 

Bij divergentie en bij hotspot

De viscositeit van het magma is....

laag

(niet stroperig, juist vloeibaar)

stratovulkaan

Hoge vulkaan met steile helling​

Explosieve eruptie door taai magma met gasbellen. 

Opgebouwd uit lagen​:

• Gestolde lava​
  
• as

Alleen bij subductiezones

De viscositeit van het magma is....

hoog

(erg stroperig)

Stratovulkanen bij Indonesië

Caldera

Een ingestorte stratovulkaan​ - instorten kan op 2 manieren

1:​

Zeer explosieve eruptie​

Deel van vulkaan weggeblazen​

2:​

Magmakamer voor een groot deel geleegd​

Dak magmakamer stort in​

Kegel stort in de magmakamer.

Mount St Helens

De viscositeit van het magma is....

hoog

(erg stroperig)

Explosieve eruptie

Magmakamer voor een groot deel geleegd​

Dak magmakamer stort in​

Kegel stort in de magma kamer.

Soms vult de krater zich met water en vormt het een caldera meer / kratermeer

Wat komt er vrij bij een explosieve eruptie?

• lava
• aswolken
• gas
• vulkanische bommen 

pyroclastica =

dat wat uit de vulkaan uitgestoten wordt.

4 soorten vulkanen

Effusieve uitbarsting

lage viscositeit magma

Explosieve uitbarsting

hoge viscositeit magma

• Spleetvulkaan
• Schildvulkaan

• Stratovulkaan
• Calderavulkaan

Bij hotspot en divergentie

Bij subductie

hotspot?

Bekijk het filmpje met de uitleg hoe vulkanisme bij een hotspot ontstaat.

https://youtu.be/fjVvebnvoas

subductie?

Bekijk het filmpje met extra uitleg over subductie.

https://youtu.be/ud7VTHfjH4s

Bij welke plaatbeweging komen explosieve uitbarstingen voor?

1. convergent (naar elkaar toe)
2. divergent (van elkaar af)
3. transform (langs elkaar)
4. bij alle 3 de bewegingen

Welke vulkaanvormen kunnen er ontstaan bij subductie
(naar elkaar toe met onderduiken)

1. schild- en stratovulkaan
2. spleet en schildvulkaan
3. spleet- en calderavulkaan
4. strato- en calderavulkaan

Geef per getal
aan of daar een
stratovulkaan of een
schildvulkaan zal
voorkomen.
1 = .....
2 = ....

Aanpak kaartvraag vulkanen

1. Bekijk de ligging: is het een hotspot vulkaan? (ja = klaar / nee = verder)

2. Wat is de plaatbeweging? (convergent / divergent / transform)

3. Welk type korsten zijn erbij betrokken (oceanisch / continentaal)

4. Wat heb je geleerd dat er bij die combinatie van beweging + type korst ontstaat?

Klik op de kaart om deze te vergroten.

Bekijk de kaart.
Kijk ook goed naar de legenda.

Wat kan er plaatsvinden bij locatie 1?

hulpmiddel: stappenplan

1. Bekijk de ligging: is het een hotspot vulkaan? (ja = klaar / nee = verder)

2. Wat is de plaatbeweging? (convergent / divergent / transform)

3. Welk type korsten zijn erbij betrokken (oceanisch / continentaal)

4. Wat heb je geleerd dat er bij die combinatie van beweging + type korst ontstaat?

1. geen vulkanen
2. rustige uitbarstende vulkanen
3. heftig uitbarstende vulkanen

Klik op de kaart om deze te vergroten.

Bekijk de kaart.
Kijk ook goed naar de legenda.

Wat kan er plaatsvinden bij locatie 4?

hulpmiddel: stappenplan

1. Bekijk de ligging: is het een hotspot vulkaan? (ja = klaar / nee = verder)

2. Wat is de plaatbeweging? (convergent / divergent / transform)

3. Welk type korsten zijn erbij betrokken (oceanisch / continentaal)

4. Wat heb je geleerd dat er bij die combinatie van beweging + type korst ontstaat?

1. geen vulkanen
2. rustige uitbarstende vulkanen
3. heftig uitbarstende vulkanen

Klik op de kaart om deze te vergroten.

Bekijk de kaart.
Kijk ook goed naar de legenda.

Wat kan er plaatsvinden bij locatie 6?

hulpmiddel: stappenplan

1. Hotspot?

2. Plaatbeweging? 

3. Type korsten

4. Wat geleerd bij die combinatie?

1. geen vulkanen
2. rustige uitbarstende vulkanen
3. heftig uitbarstende vulkanen

Beredeneer welk eruptietype er plaats van
vinden bij locatie 7 (3p).

Hulp bij een volledig goed antwoord op te schrijven.

Schrijf in de 1e zin op wat de plaatbeweging + type aardkorsten is bij de breuklijn.

Schrijf in de 2e zin of het vloeibaar/stropering magma is dat opstijgt

Schrijf in de 3e zin of er dus een effusieve/explosieve vulkaanuitbarsting ontstaat.

Leerdoelen

• je weet de kenmerken en type uitbarsting van de 4 vulkaansoorten
  
• je kan per eruptietype de viscositeit van de magma uitleggen
  
• je kan vanaf een kaart beredeneren welk type vulkaan waar ontstaat

weektaak

van 2.2

- kijk filmpje werking hotspot

- af opdracht 1, 3, 5 en 6

- leer de combinaties aardkorst, plaatbeweging en welk type vulkaansoort er dan ontstaat

- leer in welke 3 stappen een aardbeving plaatsvindt

van 2.3

- af opdracht 3, 5 en 6

- leer het verschil in ontstaanswijze tussen een riftvallei en een plooiingsgebergte

- leer de verschillen tussen jonge en oude gebergten