Spreekwoorden, zegswijzen en gezegdes (les 35)

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Wat doen we vandaag? 

• Boekenclub
• Herhaling leerdoelen afgelopen weken (ontleden & beeldspraak) 
• Leerdoelen deze week 
• Interactieve instructie leerdoelen (les  35) 
• Aan de slag

Boekenclub

• Heb je jouw groepje al doorgegeven? 
• Dit moet uiterlijk 19 december, anders deelt de docent je in. 

Leerdoelen ontleden (les 30)

• Ik kan uitleggen wat redekundig ontleden is.
  
• Ik kan de volgende zinsdelen herkennen in een zin: persoonsvorm; onderwerp; het werkwoordelijk gezegde; lijdend voorwerp; meewerkend voorwerp; bijwoordelijke bepaling.
• Ik kan zelf zinnen maken met bovenstaande zinsdelen.
  
• Ik kan uitleggen wat een samengestelde zin is.
  
• Ik kan uitleggen wat de termen 'nevenschikkend' en 'onderschikkend' betekenen.
  
• Ik kan hoofdzinnen en bijzinnen herkennen en benoemen of het om een onder- of nevenschikking gaat. 

Noteer van onderstaande zin de pv, ow wg, lv, mv en bwb.

De bestuurder van een Porsche Cayenne heeft gistermiddag een ravage aangericht in het centrum van Utrecht.

Hoeveel rollen heeft het werkwoord 'fietsen'?

1. 1
2. 2
3. 3

Aantal rollen van een werkwoord

Je gebruikt alleen de rollen 

• 'iemand', 
• 'iets', 
• 'aan/voor iemand'
  

Het gaat om het minimale aantal rollen dat een werkwoord nodig heeft.

Voorbeelden:

• trappen heeft twee rollen: IEMAND trapt IETS/IEMAND
• fietsen heeft één rol: IEMAND fietst 
• geven heeft drie rollen: IEMAND geeft IETS aan IEMAND

Aantal rollen van een werkwoord

• De oude oma bereidt in haar keuken iedere dag een verse, gezonde maaltijd.

• pv = bereidt
• hoeveel rollen? 2 -> iemand bereidt iets
• hoeveel zinsdelen? -> ow, lijdend voorwerp
• wg = bereidt
• lv= een verse, gezonde, maaltijd
• mv= x
• bwb= in haar keuken, iedere dag

Aantal rollen van een werkwoord

• Het aantal rollen dat een werkwoord heeft, vertelt jou hoeveel zinsdelen je  gaat vinden / helpt bij het maken van een zin met gegeven zinsdelen
• de zinsdelen onderwerp, lijdend voorwerp en meewerkend voorwerp zíjn die rollen.
  
• een persoonsvorm en werkwoordelijk gezegde heeft iedere zin en horen niet bij de rollen.
  
• de bijwoordelijke bepaling staat ook los van de rollen. Er kunnen 0, 1, 2, 3 en zelfs nog meer bwb's in een zin zitten. 

Hoeveel rollen heeft het werkwoord 'poetsen'?

1. 1
2. 2
3. 3

Maak een zin met daarin: pv, ow, wg, lv en bwb (tip: je zoekt dus een werkwoord met twee rollen + bedenk een bwb (tijd of plaats)

Leerdoelen beeldspraak (les 20)

• Ik kan uitleggen wat beeldspraak is en welke vormen van beeldspraak er zijn.
• Ik kan verschillende vormen van metaforen herkennen en benoemen.
• Ik kan zelf nieuwe vormen van beeldspraak vinden of bedenken en verwerken in een tekst die ik schrijf. 

Wat is het verschil tussen een vergelijking met een verbindingswoord en een zuivere metafoor?

Is er in onderstaande zin sprake van een vergelijking met een verbindingswoord of van een zuivere metafoor.
Met oudjaarsavond lijken sommige straten en pleinen wel een oorlogsgebied.

Waarom gebruiken schrijvers, journalisten, columnisten enzv. beeldspraak, denk je?

Van welk soort metafoor is sprake in onderstaande zin.

De bomen in het donkere bos fluisterden zijn naam.

1. zuivere metafoor
2. personificatie
3. synesthesie

Van welk soort metafoor is sprake in onderstaande zin.

De zoetheid van jouw zoenen is heerlijk.

1. zuivere metafoor
2. personificatie
3. synesthesie

Leerdoelen spreekwoorden, zegswijzen en gezegden (les 35)

• Ik kan uitleggen wat de verschillen zijn tussen spreekwoorden, zegswijzen en gezegden.
  
• Ik kan spreekwoorden, zegswijzen en gezegden in een tekst herkennen en benoemen.
  
• Ik kan de betekenis uitleggen van spreekwoorden, zegswijzen en gezegden die in de lijst staan die ik heb gekregen.
  
• Ik kan spreekwoorden, zegswijzen en gezegden gebruiken in een tekst die ik schrijf.

Wat heb je hieraan in het leven? 

Leerdoelen spreekwoorden, zegswijzen en gezegden (les 35)

• Het begrijpen en kunnen gebruiken van spreekwoorden, zegswijzen en gezegden verrijkt jouw taalgebruik. 
• Hierdoor kun je betere en misschien ook wel interessantere teksten schrijven, want je kent meer woorden om uiting te geven aan wat je bedoelt. 

Wat heb je hieraan in het leven? 

Wat zijn spreekwoorden,
zegswijzen en gezegden?

Interactieve instructie 

De overkoepelende term voor spreekwoorden, zegswijzen en gezegden is 'uitdrukkingen'

Interactieve instructie - spreekwoorden

• een korte uitspraak die een wijsheid of levensles bevat. 
• Neem de betekenis niet letterlijk, want spreekwoorden zijn figuurlijk bedoeld. 
• De formulering (de manier waarop je het zegt/schrijft) heeft een vaste vorm en die zin is onveranderbaar. Je kunt hem bijvoorbeeld niet in de verleden tijd zetten. 

Interactieve instructie - zegswijzen

• Bevat geen wijsheid of levensles
•  Vorm van figuurlijk taalgebruik waarmee een situatie beeldend omschreven wordt (net als bij beeldspraak)
• De formulering staat niet vast en past zich aan, aan de zin waar je hem in gebruikt. 
• Bijvoorbeeld: ik zat mooi met de gebakken peren toen mijn band lek was. Wat ook kan: zij zitten met de gebakken peren nu ze de laatste wedstrijd van het seizoen hebben verloren. 

Interactieve instructie - gezegdes

• Een gezegde is een vorm van een zegswijze. 
• Een gezegde bevat geen werkwoord. 
•  Het verschil is dat je een zegswijze aan de zin aanpast, maar een gezegde kun je niet van vorm veranderen. 
• Bijvoorbeeld: het geluid van de jankende hond ging door merg en been. 

Interactieve instructie 

en zegswijze

Is er in onderstaande zin een spreekwoord, zegswijze of gezegde te vinden?

Ik zei nog zo tegen Abel: 'Wie een kuil graaft voor een ander, valt er zelf in. '

1. spreekwoord
2. zegswijze
3. gezegde

Is er in onderstaande zin een spreekwoord, zegswijze of gezegde te vinden?

Younes maakte op de valreep de winnende treffer voor zijn club.

1. spreekwoord
2. zegswijze
3. gezegde

Is er in onderstaande zin een spreekwoord, zegswijze of gezegde te vinden?

Het lawaai op het feestje van Cleo liep de spuigaten uit.

1. spreekwoord
2. zegswijze
3. gezegde

Spreekwoordenlijst

• In de studiewijzer onder de kopjes 'prestaties', 'hulpbronnen' en 'week 51' vind je een spreekwoordenlijst. 
• Je moet de spreekwoorden en hun betekenis kennen én juist toe kunnen passen in een zelfbedachte tekst. 

Kies drie van de spreekwoorden uit de spreekwoordenlijst. Maak zinnen met deze spreekwoorden, zorg dat uit de context blijkt wat de betekenis van het spreekwoord is.