v6 De Republiek examenkatern

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Bestuur van de Republiek

De Opstand

- Conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een zelfstandige Nederlandse staat

- Onvrede in Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden over geloofs- en centralisatiepolitiek van Karel V en vooral Filips II

- Karel V had zich opgeworpen als de beschermer van het katholicisme tegen het protestantisme

- In 1555 verloor hij die strijd in zijn Duitse keizerrijk --> Vrede van Augsburg --> cuius regio, euius religio

Begin van de Opstand

- belangrijkste meningsverschil vormde de strenge vervolging van protestanten in de Nederlanden door Filips II

- zij wilden herstel van privileges waardoor de gewesten hun eigen rectsspraak konden behouden.

- In 1566 was er enige tolerantie maar toen de Beeldenstorm zich op steeds meer plaatsen voordeed verhardde de Spaanse opstelling.

- In de Nederlanden was het Calvinisme populair.

- Calvijn vond dat onderdanen zelf hun kerk mogen stichten; Luther vond dat onderdanen het geloof van de vorst moeten volgen

Alva 

- Om de beeldenstormers te straffen werd Alva naar de Nederlanden gestuurd --> Raad van Beroerten (=Bloedraad)

-

-

V6: 1.1 en 1.2 De Opstand (Tijdlijn)

- De Nederlanden onderdeel van Bourgondische Rijk tot 1477

-Daarna behoorde het tot het Habsburgse rijk 

-Karel V was van 1506 tot 1555 landsheer der Nederlanden

- centralisatiepolitiek en strenge vervolging van protestanten

- 1517: Maarten Luther start de Reformatie --> protestantisme

- 1521: Op de Rijksdag in Worms wordt Luther tot ketter verklaard

- 1555: Keizer Karel V sluit de Vrede van Augsburg waarin bepaald werd dat de Duitse vorsten zelf mogen bepalen welk geloof er in hun gebied werd aangehangen (cuius regio, eius religio)

Calvinisme

- In tegenstelling tot Luther zegt Calvijn dat onderdanen in opstand mogen komen tegen een vorst als deze geen vrijheid van geloof geeft

- 1555: Filips II opvolger van Karel V

- 1566 Beeldenstorm, als reactie op strengen vervolging door Filips II 

- Alva wordt door Filips naar de Nederlanden gestuurd om Beeldenstormers te straffen --> Raad van Beroerten

- 1568: Willem van Oranje roept op tot verzet tegen Filips II

-

Het bestuur in de Nederlanden

- Zeven soevereine gewesten: 

- Elk gewest heeft een eigen bestuur

- In dit bestuur zitten vertegenwoordigers van de steden

- In het stedelijk bestuur zitten de rijke burgers

-- In de Staten Generaal zitten vertegenwoordigers van de gewesten --> rijke burgers oftewel de regenten.

- 

Tijdlijn vervolg

- Begin 1566: edelen uit de Nederlanden vragen verzachting van de vervolging van ketters ( Smeekschrift der edelen)

- 1566: Beeldenstorm --> Alva naar de Nederlanden --> Instelling van de raad van Beroerten (Bloedraad)

- 1568: Begin van de Opstand

-  1572 Inname van Den Briel door de Watergeuzen --> de opstandelingen krijgen vaste voet aan de grond

1.2 Ontstaan van de Republiek

- In eerste instantie burgeroorlog tussen strenge protestanten en gezagsgetrouwe katholieken.

- Willem van Oranje nam een gematigde positie in --> hij wilde zoveel mogelijk aanhang in de strijd tegen de Spaanse overheersing

- hij maakte gebruik van propaganda in de vorm van pamfletten en benadrukte de eenheid van de Nederlanden tegen de Spanjaarden

- Geldnood bij Filips II had tot gevolg dat de Spaanse troepen niet meer betaald konden worden --> plunderingen en moorden --> Spanjaarden verloren goodwill 

Pacificatie van Gent

- 1576: Pacificatie van Gent: de meeste gewesten, ook de overwegend katholieke, ondertekenden dit verdrag waarin zij eisten dat de Spaanse troepen uit de Nederlanden zouden verdwijnen.

- het verdrag hield ook in dat protestanten en katholieken elkaar met rust zouden laten.

- radicale protestanten in de katholieke vooral zuidelijke gewesten namen daar de macht over --> katholieken voelen zich bedreigd en sluiten zich weer aan bij Filips II --> Unie van Atrecht

Tijdlijn vervolg

- De noordelijke gewesten verdrijven de Spaanse troepen uit Holland, waardoor de strijd zich verplaatste buiten Holland

- 1578: alteratie van Amsterdam: Amsterdam sluit zich aan bij de Opstand

- 1581: Plakkaat van Verlatinghe: de Noordelijke nNederlanden erkennen Filips niet meer als hun koning

-1584: moord op Willem van Oranje

Val van Antwerpen

-- 1585: Val van Antwerpen --> Antwerpen behoorde tot de Unie van Utrecht maar werd in 1585 veroverd door de Spanjaarden --> de haven werd geblokkeerd door de opstandelingen --> handel ligt stil

- Handel en nijverheid verhuist van Zuidelijke- naar Noordelijke Nederlanden --> economisch zwaartepunt verplaatst zich van zuid naar noord. Positie van Antwerpen wordt overgenomen door Amsterdam.

- Economie van Noordelijke Nederlanden krijgt een enorme stimulans en de economie van Zuidelijke Nederlanden terugliep --> Spaanse inkomsten werden minder

Spaanse Armada

- Engeland hielp de Nederlanden in hun opstand tegen Spanje en was bovendien protestant

- Filips wilde Engeland onderwerpen en stuurde de Spaanse vloot (Armada).  Spanje verloor deze oorlog, waardoor de Nederlanden zich konden herstellen en de veroverde gebieden kon versterken en nieuwe gebieden veroveren.

- 1588: uitroepen van de Republiek der Zeven verenigde Nederlanden

3. Ontstaan Gouden Eeuw

-KA: Bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Republiek

- Moedernegotie: graanhandel vanuit Oostzeegebied vanaf Late Middeleeuwen --> dit werd de basis van verdere economische ontwikkeling

- boeren verbouwden voor zichzelf en niet voor een heer --> zij produceerden voor de markt --> commerciële landbouw

- zij specialiseerden zich in gewassen waar veel vraag naar was en die niet arbeidsintensief waren --> arbeidskrachten konden in handel en  nijverheid werken

Extra materiaal met uitleg

Zie classroom.

Conflict Maurits en Van Oldenbarneveldt

- Gewesten waren soeverein, in de Staten Generaal werden zaken besproken die alle gewesten aangingen zoals oorlog, en buitenlandse politiek

- Holland was het belangrijkste en rijkste gewest --> de raadspensionaris van Holland was de machtigste ambtenaar en zorgde ervoor dat de Staten Generaal bijeen kwamen

- De stadhouder van Holland, Maurist, had de leiding over het leger.

- In tijden van oorlog verliep de samenwerking tussen raadspensionaris van Oldenbarneveldt en stadhouder Maurits van Oranje goed

Twaalfjarig bestand

- In 1609 werd er een wapenstilstand gesloten met Spanje.

Maurits was het hier niet mee eens; hij wilde doorvechten

-Tijdens dit bestand ontstond er een conflict over de predestinatieleer binnen het Calvinisme.

-Maurits en Van Oldenbarneveldt kwamen hierin tegenover elkaar te staan --> Maurits wint deze strijd en laat Van O. onthoofden (1617)

- In 1621 wordt de strijd met Spanje hervat 

- 1648 Vrede van Munster --> einde 80jarige oorlog

Verder verloop

- Macht van Staten generaal neemt toe, vooral vanwege de oorlog tegen Spanje: eensgezindheid en solidariteit tussen de gewesten was daarbij belangrijk.

- Generaliteitslanden: gewesten die later werden veroverd op de Spanjaarden: Brabant, Limburg. Zij werden bestuurd door de Staten generaal

-Ook de bemoeienis met de economie/handel werd groter --> oprichting van de VOC (= samenvoeging van reeds bestaande, gewestelijke compagnieën) met vergaande, oorlogvoerende bevoegdheden. 

Handel en bestuur

- bestuurders van de Republiek waren vaak regenten uit de steden. Deze regenten waren vaak kooplieden of hadden belangen in de handel --> handel werd door bestuur van de republiek beschermd. 

- Welvaart in de Republiek zorgde voor bloei van de cultuur: schilderkunst en architectuur profiteerden.

- Relatieve geloofsvrijheid zorgde ervoor dat veel buitenlanders, bv Joden, naar Holland verhuisden b.v. Portugese Joden