13.2 Ademhalen (deel 1 en deel 2) en 13.1 deel 3

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Deze les

• Wat weten we nog?
• Uitleg over 13.2 deel 1 
• Opdrachten maken
• Opdrachten bespreken/nakijken 13.1 (10 minuten)

Leerdoelen

Aan het einde van deze les kun je:

• een aantal verschillende manieren noemen waarop prooidieren zichzelf beschermen.
  
• een aantal verschillende manieren noemen waarop planten zichzelf beschermen.
• uitleggen hoe bij insecten het verkrijgen van O2 verloopt.

• uitleggen hoe bij vissen het verkrijgen van O2 verloopt.

Wat weten we nog?

Let op: de klok tikt...

Wat is verbranding?

1. Het vrijmaken van voedingsstoffen uit voeding.
2. Energie vrijmaken uit glucose.
3. Uitwisseling van zuurstof en koolstofdioxide.
4. Verbruiken van energie door lichaamscellen.

Wat is er nodig voor verbranding?

1. Glucose en koolstofdioxide
2. Glucose en zuurstof
3. Koolstofdioxide en zuurstof
4. Zuurstof en voedingsstoffen

Welke 4 voedingsstoffen kunnen planten van glucose maken (met behulp van mineralen)?

Endocytose is het proces waarbij eencelligen voedsel opnemen.

1. Waar
2. Onwaar

Osmose kost de cel geen energie en is een vorm van passief transport

1. Waar
2. Onwaar

Welke stof of stoffen worden vervoerd door middel van diffusie?

1. Zuurstof
2. Water
3. Grote stoffen
4. Koolstofdioxide

Dit is een voorbeeld van

1. Camouflage
2. Mimicry
3. Beide
4. Geen van beide

Dit is een voorbeeld van

1. Camouflage
2. Mimicry
3. Beide
4. Geen van beide

13.2 ademhalen

Hoe ademen insecten?

Insecten hebben geen longen maar: tracheeën. 

Trachee: vertakte buizen gevuld met lucht.
--> hele lijf, ook poten en vleugels!
 Hierdoor komt er zuurstof bij de cellen. 

Stigma: gaatjes, hierdoor komt lucht met zuurstof in de 

trachee en gaat er koolstofdioxide naar buiten.

Diffusie

De stoffen stromen via diffusie van een plek met een hoge concentratie naar een plek met een lage concentratie. Hoe groter het verschil, hoe sneller diffusie gaat. 

Cellen van insect verbruiken zuurstof,
dus zuurstof gaat vanuit de lucht in de 

tracheeën naar de cellen (diffusie)
In de cellen ontstaat koolstofdioxide, dus dit

 gaat van de cellen naar de lucht in de tracheeën 

en zo via stigma naar buiten (diffusie). 

Welk proces verbruikt zuurstof en vormt koolstofdioxide?

Hoe ademen vissen?

Een kiew bestaat uit een kieuwboog met daaraan 

kieuwplaatjes.

• wanden sterk geplooid en bevatten veel bloedvaatjes

Vanaf de kieuwplaatjes stroomt het zuurstofrijke bloed 

naar alle andere organen.

In de kieuwplaatjes wordt koolstofdioxide vanuit het 

bloed aan het water afgegeven. 

Onderdelen 

Tegenstroomprincipe

nl.mozaweb.com

Kijk goed naar de afbeelding.

Vanaf welk cijfer komt het bloed vanuit het lichaam van de vis?

1. 1
2. 2

Wat gebeurt er met de vlieg die in het drinken is gevallen? Gebruik de woorden: stigma, zuurstof en verbranding.

Aan de slag... 

Af op

13.2: Basis: 2 t/m 4, 6, 8 t/m 10 (12 t/m 16 en 18)

Extra oefening:  (11 en 17 )

(bespreking straks: 6, 12 - 14, 16, 19 en 21 van 13.1)

Opdrachten bespreken 13.1

• de muis doden
• de muis verscheuren

• knippen het vlees in stukjes

• Bewegen
• Lichaam op temperatuur houden

• Muis. Kikker is koudbloedig, dus gebruikt geen energie om het lichaam op temperatuur te houden.

• planteneters verliezen meer energie in de vorm van poep en moeten daarom meer voedsel binnen krijgen.

• er zit minder energie in plantaardig voedsel dan in vlees en planten bevatten veel onverteerbare delen waar de planteneter geen energie uit kan halen.

• het zijn beide warmbloedige dieren met een vergelijkbare lichaamstemperatuur die in dezelfde omgevingstemperatuur leven.

• koolstofdioxide    water                      glucose                 zuurstof
•                                                                huidmondjes

• zonlicht

• endocytose

• De algen maken door fotosynthese glucose. Deze glucose is extra voedingsstofvoor het pantoffeldiertje.

• Water stroomt van een lage concentratie opgeloste stoffen naar een hoge concentratie.

• Als het pantoffeldiertje geen water uit zou scheiden, zou hij zoveel water binnenkrijgen dat hij zou barsten.

Deze les

• Wat weten jullie nog?
• Keuze: uitleg of zelfstandig aan het werk.
• Korte leerdoelencheck 
• Opdrachten maken
• Nakijken 13.2: welke opdrachten waren lastig? -> volgende les bespreken

Hoe heten de gaten in het lichaam van de rups?

1. kieuwen
2. stigmata
3. tracheeen
4. pragmata

Hoe heet het proces waarmee een vis zuurstof verkrijgt?

1. Diffusie
2. Osmose

Sleep de onderdelen naar de nummers in de juiste volgorde

 Bek gaat dicht en water gaat naar kieuwen.

Vis opent bek en water met zuurstof stroomt bek binnen

Kieuwdeksels gaan open en water (zonder zuurstof) gaat weer naar buiten.

Zuurstof wordt via kieuwplaatjes in het bloed opgenomen

1

2

3

4

Welk onderdeel hoort waar?

Stigma's

Kieuwboog

Kieuwplaatje

Tracheeën

Kieuwdeksel

Hoe maken planten zelf zuurstof?

1. Diffusie
2. Fotosynthese
3. Osmose
4. Exocytose

Fotosynthese

Glucose

Koolstofdioxide

Zuurstof

Water

Zonlicht

Leerdoelen

Aan het einde van deze les kun je:

• uitleggen hoe bij planten het transport van zuurstof verloopt.
• beschrijven hoe rottings- en darmbacteriën, gistcellen en melkzuurbacteriën leven (met of zonder zuurstof) en welke processen daarbij optreden. 

Wie heeft er een idee?

- Hoe maak je alcohol?

- Waar komt een scheet vandaan?

Wat ga je doen?

Meedoen met de uitleg van mevrouw Rap.

In stilte aan het werk (leerdoelen of opdr. 11 t/m 18 maken).

Hoe komen planten aan zuurstof?

Planten hebben zuurstof nodig voor verbranding van de stof glucose.

Energie die vrijkomt bij de verbranding wordt 

gebruikt om nieuwe cellen te maken tijdens 

de groei en andere processen.

Planten maken overdag zelf zuurstof door 

de fotosynthese. Zuurstof die vrij komt, komt in de lucht. Mensen en dieren ademen deze zuurstof weer in. 

Planten wisselen gassen met omgeving uit via gaswisseling.

 

Diffusie van gassen door huidmondjes (hangt af van hoeveelheid licht).

Waarom?

Hebben alle organismen zuurstof nodig?

Sommige bacteriesoorten hebben geen zuurstof nodig (voor de afbraak van koolhydraten, dus voor verbranding):

• bacteriën in je darmflora: leven van onverteerde voedingsresten en produceren daarbij methaangas en stinkende gassen! --> 

• Rottingsbacteriën: leven van dode resten van planten en dieren, bijv. in een slootbodem. Maken ook methaangas en stinkende gassen.

• Melkzuurbacteriën

• Gisten: kunnen met of zonder zuurstof leven.

Hebben alle organismen zuurstof nodig?

Gistcellen

• met zuurstof: verbranding
• zonder zuurstof: alcoholische gisting

Melkzuurbacteriën

Zetten suikers (bijv. in melk) om in melkzuur.

                                                             (melkzuurgisting) 

Leerdoelencheck

Minder dan twee vragen fout? --> minder opdrachten 

Iris heeft in de vakantie een fles limonade in haar schooltas laten zitten. Tijdens de vakantie is de limonade bedorven door gisten.

Welke reactie heeft in de gistcellen plaatsgevonden?

Via welke onderdelen van de bladeren vindt er gaswisseling plaats met de lucht?
(geef je antwoord in meervoud)

In het donker vindt er veel gaswisseling plaats in planten zodat de plant snel van zijn zuurstof afkomt

1. Juist
2. Onjuist

Alle organismes hebben zuurstof nodig om aan energie te komen

1. Juist
2. Onjuist

Welke stof wordt geproduceerd door gistcellen in een zuurstofarme omgeving?

1. Melkzuur
2. Suiker
3. Alcohol
4. Stikstof

Aan de slag...

Basis: (2 t/m 4, 6, 8 t/m 10) 11 t/m 17 en 18

Extra oefening: (7) 

(Verdieping: 5)

Minder dan 2 fout? --> 11 en 17 overslaan

Klaar? Kijk de opdrachten van heel 13.2 na met de uitwerkingen.

Aangeven: welke opdrachten volgende les bespreken?