5.2 De overheid en de economie.

• Economie
• Middelbare school
• vmbo g
• Leerjaar 4

H5 Hoe werkt de overheid?

§ 5.1 Overheid, burgers en bedrijven.

§ 5.2 De overheid en de economie.

§ 5.3 Zijn wij sociaal?

§ 5.4 Geld genoeg?

In deze les leer je:

- het verschil tussen een planeconomie en 

  een vrijemarkteconomie;

- dat Nederland een sociale markteconomie is;

- over de instellingen CBS, CPB en SER;

- wat we bedoelen met het BBP;

- over economische groei, recessie en 

  economische crisis.

uit § 5.1:
Wat is marktwerking?

Marktwerking: 

Aanbieders concurreren met elkaar op prijs en/of kwaliteit.

* Lage prijs? → producenten moeten lage kosten hebben.

* Hoge kwaliteit?  → telkens producten en service verbeteren, 

                                            innovatie. 

Welke sector

particuliere sector

OVERHEID EN ECONOMIE

Indeling economisch bestel van landen:

We onderscheiden: 

planeconomie - sociale markteconomie - vrijemarkteconomie

Planeconomie

• GEEN marktwerking

• Voorbeeld: Noord-Korea (vroeger ook Cuba, China, Rusland)

Overheid bepaalt ...

1. wat er geproduceerd wordt 
2. hoeveel er geproduceerd wordt 
3. door wie er geproduceerd wordt 
4. tegen welke prijs er geproduceerd wordt

Planeconomie

- Landen organiseren hun economie op verschillende manieren.

- Planeconomie: De overheid bepaald wat er wordt geproduceerd, hoeveel, door wie en welke prijs het wordt verkocht. ( Didactuurlanden)

Vrijemarkteconomie

• Vraag & aanbod bepalen de prijs
• De overheid grijpt niet in met regels/wetten
• V.S. lijkt hier op 

Vrijemarkteconomie is nergens helemaal aanwezig; overal is er wel een overheid die maatregelen neemt.

Sociale markteconomie

Vraag en aanbod bepalen de prijs, maar de overheid grijpt in om basisbehoeften betaalbaar te houden en iedereen een redelijk bestaan ('bestaansminimum') te garanderen.

En Nederland dan?

Veel landen zitten tussen een planeconomie en een vrije markteconomie in: 

gemengde economie = 

sociale markteconomie

Sociale markteconomie

  Taken van de overheid

• zorgen voor veiligheid (politie en leger)
• gezondheidszorg (ziekenhuizen)
• sociale zekerheid (uitkeringen)
• zorgen voor volkshuisvesting (wonen)
• zorgen voor onderwijs

Adviseurs van de overheid

De overheid kan bij het maken van keuzes op economisch gebied informatie en/of advies krijgen van:

CBS

CBS = Centraal Bureau voor de Statistiek:

verzamelt informatie over o.a. economische veranderingen.

CPB

CPB = Centraal Planbureau:

onderzoekt wat de gevolgen kunnen zijn van economische beslissingen.

SER

SER = Sociaal Economische Raad:

adviseert over sociaal-economische onderwerpen

(bestaat uit werkgevers, werknemers en onafhankelijke deskundigen).

BBP = Bruto Binnenlands Product

totale waarde van alle geproduceerde 

goederen en diensten in een land

=

BBP = Bruto Binnenlands Product

totale waarde van alle geproduceerde 

goederen en diensten in een land

=

Nationaal inkomen = het totale inkomen van een land 

(alle winsten van bedrijven en inkomens van werknemers)

Bbp per inwoner 2022

€ 53.200

Totale bbp

2022: € 943,3 miljard

2023: € 1.017,8 miljard

Als het BBP toeneemt, is er sprake van

economische groei.

Overheidsinkomsten stijgen door ...

meer btw, inkomstenbelasting en vennootschapsbelasting

Overheidsuitgaven dalen door ...

minder werkloosheidsuitkeringen --> sociale premies/loonbelasting omlaag --> hoger nettoloon

volgende slide: video 2

Recessie

economische groei is lager dan de voorgaande periode en lager dan gemiddeld

Economische crisis

recessie duurt een langere tijd of het bbp krimpt

Wat kan de overheid doen om uit een recessie te komen, dus de economie te stimuleren?

Inkomstenbelasting verlagen 

--> meer bestedingen

1

BTW verlagen --> meer bestedingen

2

Subsidie aan innovatieve bedrijven

3

Investeren in onderwijs

4

Investeren in infrastructuur

5

apps.noordhoff.nl

Wat heb je geleerd?

Wat heb je geleerd?

Juist of onjuist?
In de collectieve sector is er sprake
van marktwerking.

1. Juist
2. Onjuist

Door marktwerking zullen de
prijzen meestal ....

1. stijgen
2. dalen

De overheid stelt de prijs van producten vast in een ...

1. planeconomie
2. vrijemarkteconomie
3. sociale markteconomie

Wat voor soort economie is de Nederlandse economie

Welke instantie rekent de kosten van verkiezingsprogramma's van de politieke partijen door?

1. CBS
2. CPB
3. SER

Waarvoor staat de afkorting bbp?

1. bruto buitenlands product
2. bruto binnenlands product
3. bruto buitenlands productie
4. bruto binnenlands productie

Als het bbp toeneemt,
spreken we van ...

1. recessie
2. economische crisis
3. economische groei
4. economische krimp

Wat kan de overheid doen om de economie te stimuleren?

1. belasting verhogen
2. belasting verlagen

Aan het werk

Maken: § 5.1

opg. 1 t/m 9 (blz. 142)

Zelf nakijken via Magister ELO Studiewijzers