P3_litgs_verlichting(1) theorie periode

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

DE ACHTTIENDE EEUW

DE VERLICHTING

DE VERLICHTING

• geeft de literatuur weer een nieuwe impuls
• ook wel rationalisme genoemd
• de mens zelf verantwoordelijk voor zijn geluk (Spinoza)
• vrijheid, gelijkheid en broederschap
• ratio brengt verlichting in de duisternis van 
   maatschappelijke wantoestanden

literaire uitingen in de 18e eeuw

• imaginair reisverhaal (utopie)
  
• kinder-/jeugdliteratuur
• spectatoriaal geschrift
• briefwisselingsroman

Naast heel veel fantasy-elementen bestaat het imaginaire reisverhaal elementen van een aantal andere genres: de utopie, de satire en de robinsonade.

De utopie is een genre waarin de ideale wereld wordt geschetst. Dat past prima in het imaginair reisverhaal waarin de hoofdpersoon in een andere wereld terechtkomt. Een satire is een verhaal waarin de spot wordt gedreven met personen of (politieke) misstanden en de robinsonade is een verhaal waarin de hoofdpersoon aanspoelt op een onbewoond eiland en zichzelf daar moet zien te redden.

Het spectatoriaal tijdschrift behandelt allerlei vraagstukken op het gebied van godsdienst, politiek, literatuur etc.

Het is bedoeld voor een breed publiek / burgerij 

Van Effen had vooruitstrevende standpunten 

DE VERLICHTING

• In Nederland trekt
   vooral Justus van Effen
   de aandacht met zijn
   tijdschrift
  "De Hollandsche Spectator"

• Doel: invloed uitoefeningen op de publieke opinie én een democratische levenshouding propageren.  

DE VERLICHTING

• de opvoeding van het kind is belangrijk
• geen onderdanigheid maar vrijheid
• in navolging van Jean-Jacques Rousseau
• zijn Betje Wolff en Aagje Deken pleitbezorgers
• en zeker Hiëronymus van Alphen

Hiëronymus van Alphen

• "Proeve van kleine gedigten voor kinderen"
• moderne opvoeding
• het kind moet zelf inzien wat het doen en laten kan
• geen dwang
  
  
• Het bekendste versje is "De Pruimenboom".

verlichting

Liefdesgedichten

De liefde met zijn verzoekingen en verleidingen.

De tongzoen -> Willem Bilderdijk. 

In zijn in 1785 verschenen erotische dichtbundel Bloemtjens vinden we onder de titel ‘Kusjens’ de volgende versregels:

Liefdesgedichten

Zet uw tandjes zacht en bol

In het teêrste van mijn lippen.

Nijp ze, knijp ze, laat ze glippen;

Vat, verlies ze, vat ze weer;

Knaag en kneed ze keer aan keer:

Grijp mijn tong dan vast in ’t dartelen,

Trek en slinger ze onder ’t spartelen,

Druk, en ruk, en klem, en bijt,

Zuig ze, wring ze, terg ze om strijd,

Met verliefde tandenbeetjes,

Tussen malse lippenreetjes.

Seks in de literatuur

• Verlichting -> vrouwen laten zich uit over hun liefdesleven
• Volgens de literatuur waren achttiende-eeuwse meiden over het algemeen makkelijk te verleiden. 

In ‘De Amsterdamse lichtmis’ is de hoofdpersoon verrukt van een kamermeisje dat zijn bed komt opmaken. Ze is bijna verontwaardigd als hij haar vraagt of ze nog maagd is. Natuurlijk niet, antwoordt ze, want je weet toch dat wie als maagd sterft ‘in de Elizeesche velden zeven jaar turf moet trappen of maken’. Het valt nauwelijks uit te maken of deze literaire anekdotes naar waarheid zijn opgetekend of dat we te maken hebben met mannelijke fantasie, net als bij veel hedendaagse porno.

Rebelse vrouwen in de verlichting

Betje Wolff en Aagje Deken

Ze schrijven samen de

"Historie van mejuffrouw

Sara Burgerhart",

een briefwisselingsroman.

Het accent ligt op de vrijheid.

Geschreven met humor.

Het gaat over de negentienjarige wees Sara Burgerhart: een jonge vrouw op zoek naar geluk en liefde. De inhoud is vooruitstrevend omdat het boek een pleidooi is voor de ontwikkeling van vrouwen.

Betje Wolff en Aagje Deken

Ze schrijven samen de

"Historie van mejuffrouw

Sara Burgerhart",

een briefwisselingsroman.

Het accent ligt op de vrijheid.

Geschreven met humor.

Belle van Zuylen

• Schrijft in het Frans
• laat vrouwen nadenken over hun achtergestelde maatschappelijke positie
•  'Ik heb geen talent voor ondergeschiktheid'

Opdracht 1

1)   Schets in ongeveer 100 woorden het leven en werk van Betje Wolff en Aagje Deken, de schrijvers van Sara Burgerhart. Gebruik daarvoor in ieder geval 2 bronnen die niet Wikipedia zijn.

2)   Zoek op wat de verlichtingsidealen zijn. 

3) Noem een voordeel en een nadeel van een roman geschreven in brieven.

Opdracht 2

Lees brief 91 en 92 van het boek Sara Burgerhart.

4)   Schets het karakter van de heer R. en dat van Hendrik Edeling. Geef van elk van hen ook een zin uit de brief die het karakter onderschrijft.

5)   R. schrijft in brief 91 “En ik moet mijn rol van huichelaar spelen om ooit zo dicht bij haar te komen dat ik haar kan influisteren: “Ik hou van jou”. Wat betekent deze zin?

6)   Sara is in het begin verliefd op R. en vindt Hendrik Edeling aardig, maar stijf en wat saai. Waarom trouwt ze uiteindelijk met Edeling. Gebruik in je argumentatie de verlichtingsidealen.

7)   Edeling en Burgerhart zijn zogenaamde ‘speaking names’. Wat zijn dat?

8)   Schrijf zelf een brief aan een vriend(in) waarin je diegene waarschuwt voor een date die volgens jou een foute keus is. Geef aan waarom je niet wil dat zij of hij uitgaat met diegene. De brief bevat ongeveer 200 woorden. Gebruik je fantasie!

https://www.dbnl.org/tekst/wolf016hist01_01/wolf016hist01_01_0092.php#92

https://www.dbnl.org/tekst/wolf016hist01_01/wolf016hist01_01_0093.php

Opdracht 3

1. Belle van Zuylen is een voorloper van de feminisme dat opkomt in de 19e eeuw. Ze is een voorstander van het rationeel nadenken, dat voorkomt niet dat zij ook niet een ongelukkige liefde meemaakt. Ze heeft een korte affaire met een veel jongere man, die verloofd is met een andere vrouw. 
2. Lees haar brief uit het boek ‘De liefde dus’ van Joke J. Hermsen. Zoek vervolgens een gedicht naar keuze dat ook haar gevoel weergeeft. Je mag google gebruiken, dus denk ook na over welke zoektermen je gebruikt. Onderbouw met twee argumenten waarom jouw gedicht bij de brief past.