Spotprenten
1 / 30
Lesduur is: 45 minIntroductie
Les over spotprenten. Het is tegenwoordig niet vanzelfsprekend om in je klas over sportprenten te praten. Beeld & Geluid is zich hier zeer bewust van. We hebben er daarom voor gekozen om - in onze ogen - veilige spotprenten te gebruiken en de echt schurende cartoons niet. Keuzes waar je met je hele klas mee aan de slag kunt gaan. Satire over religie - afkomst hebben we bewust gemeden en er is bewust voor gekozen om de heftige reacties die in het verleden zijn geweest (Samuel Paty, Charlie Hebdo) niet te noemen.
Instructies
Een uitgebreide les over spotprenten. Je kunt alle cartoons bespreken, maar je kunt er ook een aantal uitkiezen en daar uitgebreid mee aan de slag gaan.
Het eerste deel gaat over de geschiedenis van de spotprenten
Het tweede deel gaat vooral over wat een spotprent zo goed maakt en hoe je er zelf een kunt maken.
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Bekijk alvast deze prent en zet je leerlingen aan met de vraag: wat zie je hier? Waar zou dit over gaan. Slide 6 komt hier op terug.
Slide 2 - Tekstslide
Lange tenen. Misschien wel de kern voor cartoonisten en politiek tekenaars. Je moet natuurlijk wel tegen wat kritiek (in veelal grappige vorm) kunnen.
Slide 3 - Tekstslide
Kijk goed naar deze prent. Wat valt je op? Een machtige Trump met een ronde stropdas (vierkant groot en rode stropdas staat voor mannelijkheid) - die de wereld niet alleen in zijn hand heeft, maar er ook niet zo nauwkeurig mee om gaat...
Slide 4 - Tekstslide
De Inktspotprijs is de prijs voor de beste politieke tekening van het parlementaire jaar, georganiseerd door Stichting Pers & Prent.
Politiek tekenaars – die voldoen aan de criteria* – kunnen hun beste werk inzenden, waarna een jaarlijks wisselende jury daaruit de winnaar kiest. De maker van de beste tekening krijgt een bronzen beeldje van kunstenares Carla Daalderop: een duiveltje op een inktpot.
Meer informatie: https://persenprent.nl/page/inktspotprijs
Waarom belangrijk dat deze prijs er is?
Nederland kent een grote groep tekenaars die de actualiteit met lef, humor en vakmanschap te lijf gaat. Het organiseren van een prijs is één van de manieren om daar aandacht voor te vragen. Kritisch blijven denken, onderwerpen met humor bespreekbaar maken en dat delen - daar zijn cartoonisten goed in en daarom is het belangrijk dat ze gezien worden.
Slide 5 - Tekstslide
Dit is de winnaar van 2024 -
Wat zie je op deze prent?
Wie zie je en wat doet hij. In welke vorm zijn hoofd en handen getekend. Wat wordt daarmee bedoeld?
Slide 6 - Tekstslide
Uit het juryrapport: De winnende tekening verbeeldt op originele wijze het gevoel van machteloosheid in de strijd tegen klimaatverandering. Door een slachtoffer van klimaatverandering het ‘wapen’ in handen te geven waarmee klimaatactivisten zich vastlijmen aan beroemde kunstwerken, een talkshowtafel of de A12, maakt de tekenaar van dit slachtoffer ineens een tragikomische activist.
De tekening is eenvoudig, fris van kleur en bedrieglijk gemoedelijk, als een prent uit een kinderboek. Maar wie beter kijkt, ziet een klimaatklever die een laatste, zinloze strohalm vastgrijpt nu zijn leefgebied verdwijnt door klimaatverandering. Kon je maar voorkomen dat een ijsschots smelt, door jezelf eraan vast te lijmen.
De winnaar, die twee keer eerder de Inktspotprijs won, heeft een iconisch en – vooruit – beresterk beeld gecreëerd, dat je eerst doet glimlachen en daarna in het hart raakt.
Slide 7 - Tekstslide
Veel tekenaars gebruiken het liefst zo min mogelijk tekst. Toch kun je sommige gevoelens of details makkelijker met woorden dan met beelden.
Jip van den Toorn kwam in opspraak met deze spotprent, omdat die is gebaseerd op een stockfoto. Maar de reden dat zij de Inktspotprijs won is natuurlijk niet per se de tekening, maar de grap. En die komt hier puur via de herhaling van beeld mét tekst. Veel mensen herkennen zich in deze prent. Wie heeft er niet gedacht dat ie eigenlijk moest stoppen met bepaalde dingen om het milieu te redden?
Quote uit juryrapport:
“Na de coronacrisis zou alles anders worden, hielden we onszelf voor, maar vroeger en nu lijken als twee druppels water op elkaar. Op een belangrijk ding na: de aarde warmt in moordend tempo op en de ijskappen smelten nog sneller dan verwacht. De tekenaar weet op doeltreffende en humoristische wijze het hypocriete gedrag van de milieubewuste mens te hekelen. De kleuren zijn fris, de vorm uiterst doeltreffend. Wie deze fraaie tekening ziet, moeten lachen, maar kijkt tegelijkertijd in de spiegel.”
Slide 8 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 9 - Tekstslide
Albert Hahn (1877-1918) maakte de spotprent populair in Nederland. Hij was als een van de eerste heel goed in het werken met zwart/wit. Precies in een tijd dat de rotatiepers hoge oplages kon maken en prenten makkelijk verspreid werden.
Deze prent gaat over de spoorwegstaking in 1903. Hahn zegt met de prent, verschenen in de socialistische krant Het Volk, dat arbeiders alles kunnen laten stoppen als ze samen werken. Beelden van krachtige arbeiders vind je overal in de wereld, in Nederland is deze afbeelding het bekendst. Je kunt alle verzet tegen "de macht" ermee verbeelden. Ook vinden tekenaars het leuk om Albert Hahn te eren.
Slide 10 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 11 - Tekstslide
Leuke opdracht: Zoek op internet maar eens via Opland naar meer afbeeldingen. Dan kun je interessante tekeningen vergelijken.
Slide 12 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 13 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 14 - Tekstslide
Wat zie je allemaal op deze prent:
Dick Schoof die uit het torentje in de hofvijver duikt - waar drie haaien in zwemmen.
Wie zijn die haaien?
Is Dick Schoof zelfverzekerd of kwetsbaar (wat heeft hij aan)
Wolkje - is dat een frisse wind op het binnenhof?
Slide 15 - Tekstslide
'Je moet kennis van de wereld nodig om te begrijpen'
Het meisje met de Parel is een van de bekendste schilderijen ter wereld. Er is bijvoorbeeld een speelfilm op gebaseerd. Ook is het vanuit Nederland uitgeleend aan andere landen. Johannes Vermeer schilderde het rond 1666. Tekenaar Hajo gebruikt de bekende afbeelding om klimaatverandering aan te kaarten. Het meisje kijkt geschrokken naar het opkomende water. Dat doet Hajo omdat in 2022 twee klimaatactivisten zich aan dit schilderij vastgeplakt hebben.
Slide 16 - Tekstslide
Wat is de situatie in Noord-Korea? Die kennis heb je wel nodig.
Slide 17 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 18 - Tekstslide
Je ziet dat je hier echt een paar keer moet kijken om alle symbolen tot je door te laten dringen.
Slide 19 - Tekstslide
Uit het juryrapport voor de Inktspotprijs 2020
Het noodlot van de politieke tekenaar is dat hij, gedreven door de actualiteit, vrijwel altijd met gestrekt been in een kwestie stapt. Reflectie gaat razendsnel in een cartoonistenhoofd, terwijl de handen van de tekenaar al bezig zijn de boodschap in een zo helder en krachtig mogelijke vorm te stoppen. Hij of zij denkt al tekenend. Dat die boodschap niet altijd een stevig standpunt hoeft te zijn, maar ook twijfel en relativiteit kan tonen, dat is het leuke.
Maar dit jaar hadden ze het wel heel moeilijk, onze tekenaars, want het was natuurlijk een bizarre periode, corona raakte iedereen, óók in zijn persoonlijke habitat. In de 108 tekeningen die werden ingezonden voor de Inktspotprijs, zie je een duidelijke cesuur: vóór 12 maart 2020 en erna. Het was – en is – heel moeilijk om grip te krijgen op een pandemie. De kranten stonden bol van artikelen van schrijvers, filosofen, artsen en ervaringsdeskundigen die vele, vele woorden tot hun beschikking kregen om vele, vele standpunten van alle kanten te belichten. Er werd gefoeterd en gezeurd.
Maar die arme tekenaars? Die moesten, zoals altijd, in één beeld iets duiden, iets overweldigends, waarvan niemand de afloop wist. Maar ze bleven overeind.
De Inktspotprijs 2020 gaat naar iemand die de gevolgen van de pandemie zowel dichtbij haalt als doortrekt tot een mondiaal probleem.
Het knappe van de winnende prent, Alles wordt weer normaal, van Len Munnik is dat hij niet zo zeer confronteert als wel tot nadenken dwingt.
Slide 20 - Tekstslide
Uit het juryrapport:
“De winnaar maakte een prent over de Latijns-Amerikaanse migrantenkinderen die aan de zuidgrens van de Verenigde Staten werden opgepakt, van hun ouders gescheiden en opgesloten. In kooien, schreven kranten. De hele wereld ging zich ermee bemoeien. Onze winnaar maakte daar een visuele woordspeling op. De tekening is bijna een partituur, zei de kunstenaar in ons midden [Harald Vlugt], een strak gecomponeerd muziekstuk. Het is een tekening van internationale allure, werd er ook gezegd. Elegant, schrijnend zonder larmoyant te worden. Een mooie tekening, een harde tekening – in die zin werden we op onze wensen bediend – , een tekening met heel subtiele details ook: zie de subtiele kleurverschillen."
Slide 21 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 22 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 23 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 24 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 25 - Tekstslide
Vrijheids van meningsuiting en persvrijheid betekenen dat je in Nederland alles kunt zeggen, afdrukken of plaatsen. Dat betekent niet direct dat je alles mág zeggen. Als je mensen of groepen discrimineert, denk bijvoorbeeld aan racisme, dan is dat verboden. Ook zijn sommige beledigingen of verdachtmakingen (smaad, laster) verboden. De politie kan je daarvoor oppakken, en een rechter kan je beboeten. Diverse tekenaars in Nederland zijn weleens aangeklaagd: Jos Collignon, Theo Gootjes, Gregorius Nekschot, Ruben L. Oppenheimer, Martin Simek en nog meer. Vrijwel iedereen is uiteindelijk vrijgeproken..
Slide 26 - Tekstslide
Vrijheids van meningsuiting en persvrijheid betekenen dat je in Nederland alles kunt zeggen, afdrukken of plaatsen. Dat betekent niet direct dat je alles mág zeggen. Als je mensen of groepen discrimineert, denk bijvoorbeeld aan racisme, dan is dat verboden. Ook zijn sommige beledigingen of verdachtmakingen (smaad, laster) verboden. De politie kan je daarvoor oppakken, en een rechter kan je beboeten. Diverse tekenaars in Nederland zijn weleens aangeklaagd: Jos Collignon, Theo Gootjes, Gregorius Nekschot, Ruben L. Oppenheimer, Martin Simek en nog meer. Vrijwel iedereen is uiteindelijk vrijgeproken.
Waar ligt de grens volgens jou?
A
Nergens, alles moet kunnen
B
Je mag mensen niet persoonlijk bespotten
C
Je mag groepen niet discrimineren
D
Ik vind dat je altijd netjes moet blijven
Slide 27 - Quizvraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 28 - Tekstslide
Je kunt vragen over de cartoonist nu over een grens gaat. ..
Slide 29 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 30 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
