Les 2: Rechtsstaat, democratie en dictatuur

• Maatschappijkunde
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 4

Startklaar

• Op je plek zitten 
• Telefoon in het Zakkie 
  
• Jas over de stoel, oortjes in de tas, tas op de grond
• Schoolspullen op tafel: Chromebook, JdW-map, etui 

Bij de start van iedere les verwelkomt de docent de leerlingen bij de ingang van de deur, noemt leerlingen bij naam, maakt oogcontact en besteedt aandacht aan het welbevinden van leerlingen. De docent geeft het goede voorbeeld en spreekt hoge verwachtingen uit voor het verloop van de les door succescriteria op gewenst gedrag, schooltaal en effectief leren te benoemen. De leerlingen zitten startklaar en zijn bijvoorbeeld ingelogd in LessonUp en hebben hun JdW-map op tafel.

Maatschappijkunde 2024-2025

Hieronder zie je de toetsen en onderwerpen van het examenjaar: 

• Periode 1: SE (schoolexamen) Criminaliteit
• Periode 2: SE (schoolexamen) Politiek
• Periode 3: SE (schoolexamen Facet) Criminaliteit + Politiek
• Periode 4: CE (Centraal Examen) Criminaliteit + Politiek

De P.O. (het kwartetspel) is ook een SE, deze hebben jullie vorig jaar al gemaakt. 

WERK & MEDIA

Les X: Titel les

Maatschappijleer

HB3B

Les 2: Rechtsstaat, democratie en dictatuur

Maatschappijkunde Kader 4

2024-2025

POLITIEK

Wat heb je vorig jaar
geleerd over Politiek?

Leerdoelen

1. Je kent de drie bestuurlijke niveaus in de Nederlandse politiek (R)
2. Je kunt uitleggen welke rol de politiek speelt bij maatschappelijke problemen (T)

1.1 Wat is politiek?

Politiek is het maken van regels en het nemen van besluiten die te maken hebben met het besturen van een land, een provincie of een gemeente. Omdat we moeilijk met ruim 17 miljoen mensen kunnen vergaderen, laten we dit over aan politici, zoals ministers, Tweede Kamerleden en wethouders.

Deze politici hebben van politiek hun beroep gemaakt: ze vertegenwoordigen de bevolking bij het nemen van politieke besluiten. 

Politieke besluitvorming gaat over de manier waarop politici besluiten nemen. Hoe dat gaat en hoe jij daar invloed op kunt hebben, leggen we uit in hoofdstuk 7. 

1.1 Wat is politiek?

We noemen politici ook wel bestuurders, omdat ze het land of een gemeente besturen. Ze krijgen daarbij hulp van ambtenaren, mensen in dienst van de overheid die veel verstand hebben van zaken waarover de bestuurders moeten beslissen, zoals onderwijs, verkeer of criminaliteit. 

Zo zijn er ambtenaren die precies weten wat er nodig is om nieuwe wegen te bouwen of dijken aan te leggen en hoeveel dat zal kosten. Naast deze plannenmakers zijn er ambtenaren die de plannen uitvoeren; zij controleren bijvoorbeeld of bedrijven zich aan de milieuregels houden en onderhouden de dijken. Ook leraren en politieagenten zijn ambtenaren. In het nieuws wordt vaak gesproken over de overheid, dit zijn alle politici en ambtenaren bij elkaar. Zij maken samen het overheidsbeleid: het geheel van wettelijke regels en afspraken. 

Politieke niveaus

In Nederland zijn drie bestuurlijke niveaus, namelijk: 

1. Het land (nationaal bestuur)

2. De provincie

3. De gemeente (lokaal bestuur) 

Elk niveau heeft zijn eigen politieke bestuurders en zij nemen de besluiten die voor hun werkgebied van belang zijn. Behalve in Nederland worden ook in de Europese Unie veel politieke besluiten genomen. Dankzij Europese regels kan je bijvoorbeeld in heel Europa voor hetzelfde tarief mobiel bellen en internetten. 

Invloed

Politici hebben politieke macht: zij nemen besluiten waar iedereen de gevolgen van merkt. Dat wil niet zeggen dat zij zomaar van alles kunnen besluiten. De bevolking moet er in meerderheid achter staan. Wijzelf hebben invloed op het beleid, omdat we tijdens verkiezingen onze stem mogen uitbrengen. Wij kiezen dus zelf onze volksvertegenwoordigers, bijvoorbeeld in de Tweede Kamer en de gemeenteraad. 

Die invloed is belangrijk. Misschien lijkt het of die ene stem van jou geen enkel effect heeft. Toch zorgen jouw stem en die van alle andere mensen ervoor dat de mensen die het land besturen met jou als burger rekening moeten houden. Want een partij die het slecht doet, verliest bij de volgende verkiezingen zetels. 

1.2 De rol van de politiek bij maatschappelijke problemen

De overheid (politici en ambtenaren samen) houdt zich bezig met kwesties die van algemeen belang zijn. Dat zijn zaken die voor veel mensen belangrijk zijn omdat ze er afhankelijk van zijn of er voordeel van hebben. Denk aan het asfalteren van de snelweg en het zorgen voor voldoende scholen, ziekenhuizen of lantaarnpalen. Maar burgers verwachten ook dat de overheid maatschappelijke problemen aanpakt en oplost. 

Maatschappelijke problemen

Kenmerken van een maatschappelijk probleem: 

1. Het gaat altijd om een situatie of gebeurtenis in de maatschappij die door veel mensen wordt afgekeurd
2. Er bestaan verschillende meningen over de oorzaken van het probleem en hoe het moet worden opgelost
3. Het vraagstuk krijgt veel aandacht van de media
4. Het probleem kan het best worden opgelost door de overheid 

Waarden en normen

Waarden zijn de principes of uitgangspunten die je belangrijk vindt in het leven. Vrijheid, gelijkheid en eerlijkheid zijn voorbeelden van waarden. Niet iedereen vindt dezelfde waarden even belangrijk. 

Bij waarden horen altijd bepaalde normen, dat zijn regels die bepalen hoe jij en anderen zich moeten gedragen. Als jij de waarde duurzaamheid belangrijk vindt, ben je waarschijnlijk voor een hogere belasting voor vervuilende auto's.. 

Belangen

Belangen spelen bij het oplossen van een maatschappelijk probleem een grote rol. Een belang is het voordeel dat je ergens van hebt. Lang niet iedereen heeft dezelfde belangen. Zo heeft een werknemer belang bij een hoog loon, maar wil een werkgever de loonkosten liever laag houden. Je noemt dit belangentegenstelling: het belang van de een botst met het belang van de ander. 

Macht en machtsmiddelen

Als burger hoop je dat de overheid rekening houdt met jouw belangen, zeker als het gaat om de oplossing van maatschappelijke problemen. Dan helpt het als je macht hebt. Macht is de mogelijkheid om het gedrag van anderen te beinvloeden. Daarbij maak je gebruik van machtsmiddelen: middelen waarmee je het gedrag van anderen kunt beinvloeden. 

Voorbeelden van machtsmiddelen zijn: geld, een functie een beroep, kennis, overtuigingskracht en aanzien. Als je in een ziekenhuis ligt, heeft een arts macht over je. Een werkgever heeft macht omdat hij iemand kan ontslaan. Ook vaardigheden zijn machtsmiddelen, zoals het goed kunnen spreken in het openbaar. Ten slotte speelt ook de macht van het getal een grote rol (denk aan stakingen en demonstraties). 

Machtsmiddelen

• Je functie en beroep
• Je kennis en vaardigheden
• Je overtuigingskracht, gezag of charisma
• Je wettelijke bevoegdheden
• De hoeveelheid geld die je hebt
• Het aantal mensen dat samen iets wil
• Contact hebben met de media
• Contact hebben met invloedrijke personen
• Deel uitmaken van adviesorganen

De aanpak van maatschappelijke problemen

Om een maatschappelijk probleem aan te pakken, zijn vaak nieuwe regels en wetten nodig. Daarmee wordt een maatschappelijk probleem ook een politiek probleem, want het zijn de politici die deze regels en wetten moeten maken. Criminaliteit is een voorbeeld van een maatschappelijk probleem dat altijd op de politieke agenda staat. Hierop staan onderwerpen waarover politici voortdurend met elkaar praten, zoals ook milieuvervuiling, discriminatie en werkloosheid.

Bij politieke besluiten staan politici vaak voor een dilemma: een lastige keuze tussen twee dingen die allebei voordelen of juist nadelen hebben. 

Zelfstandig werken

Examenkatern Politiek (Essener)
Opdracht 

Huiswerk voor volgende keer

Invullen: begrippen en samenvatting H1

Begrippen H1

• Politiek
• Politici
  
• Politieke besluitvorming
• Ambtenaren
• Overheid
• Overheidsbeleid
• Verzorgingsstaat
• Algemeen belang
  
• Maatschappelijk probleem

• Waarden
  
• Normen
• Belangen 
• Belangentegenstelling
• Macht
• Machtsmiddelen
• Politieke agenda
• Dilemma