3 havo herhaling woordsoorten

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Herhaling woordsoorten

3 havo/vwo

Lidwoord en zelfstandig naamwoord

Lidwoord: de, het, een

Zelfstandig naamwoord: mensen, dieren, dingen, namen en begrippen 

- Je kan er bijna altijd een lidwoord voor zetten.

- De meeste woorden hebben een enkelvoud en meervoud.

- Je kan er een verkleinwoordje van maken.

Bijvoeglijk naamwoord

Bijvoeglijk naamwoord: zegt iets over een zelfstandig naamwoord.

- Dat is een rode auto.

- Dat is een snelle, rode auto.

- Mijn oma heet een gouden ketting.

- Die jas is zwart.

Tekst

Zelfstandig naamwoord

Bijv. naamwoord

huisarts

wit

fiets

groot

duur

jong

nieuw

oma 

interessant

klaslokaal

Voorzetsel

Voorzetsels: voorzetsels kunnen een tijd, plaats of reden aangeven.

Voorzetsels tijd

Tijdens, voor, na, sinds, over.

Voorzetsels plaats

Denk aan de kooi:

in, op, naast, onder, achter, tussen, met, boven enz.

Voorzetsels reden

Vanwege, wegens, door

Noteer vijf voorzetsels.

Wat zijn de voorzetsels?
Hannah maakte het met Quint uit op het feest van school.

1. het, met, van
2. met, uit, op, van
3. met, op, van
4. met, van

Bijwoord

Bijwoord: geeft een                     ,             ,                                of  

Kan iets zeggen over een:

• Bijvoeglijk naamwoord: Dat is een erg zieke mevrouw.
• Bijwoord: Hij kan heel hard rennen.
• Werkwoord: De scooter rijdt hard.

Hier, daar, er, ergens, nergens

plaats

absoluut, zeker, misschien

zekerheid

nu, soms, straks, gisteren, morgen, vanavond, daarna

tijd

nooit, niet, geen

ontkenning

Hij is een bijzonder aardige jongen
Bijwoord?

1. Hij
2. bijzonder
3. aardige
4. jongen

De warme,natte, januari maand.
Warme is?

1. bijwoord
2. bijvoeglijk naamwoord
3. zelfstandig naamwoord
4. voorzetsel

De meester was heel erg boos op de kinderen.
bijwoord(en)?

1. Meester
2. erg
3. heel
4. kinderen

Werkwoord

Een werkwoord is:

- iets wat je kunt doen of wat kan gebeuren.

- je kunt er een ik/hij/wij-rijtje van maken  (= vervoegen).

Bijvoorbeeld:

 Over zes weken hoopt zij te bevallen van een meisje.

 De dinosaurus is al jaren uitgestorven.

Zelfstandig werkwoord (zww)

• Belangrijkste werkwoord in de zin
• Heb je maar één werkwoord? Dan is dit sowieso een zww.
• Heb je meerdere werkwoorden?

        --> Er kan altijd maar één zww in de zin staan

        --> Dan is vaak het laatste werkwoord van de zin het zww.

Let op! Een zww kan alleen voorkomen in een werkwoordelijk gezegde

Hulpwerkwoord (hww)

• Kan alleen in een zin staan met meer dan één werkwoord.
• Je kan een hulpwerkwoord altijd uit de zin halen.
• Kunnen meerdere hww in de zin staan.
• Geeft nooit de handeling aan.

Voorbeelden hww en zww

Wij schrijven netjes in ons schrift.

In de winkel hebben ze brood gekocht.

Ik hoop nog ver te kunnen fietsen.

Koppelwerkwoord (kww)

• Kan alleen voorkomen bij een naamwoordelijk gezegde

Grotendeels dezelfde eigenschappen als het zww:

• Belangrijkste werkwoord in de zin
  
• Heb je maar één werkwoord? Dan is dit sowieso een kww.
  
• Heb je meerdere werkwoorden?
  

        --> Er kan altijd maar één kww in de zin staan.

        --> Dan is vaak het laatste werkwoord van de zin het kww.

Koppelwerkwoord (kww)

Er zijn 9 koppelwerkwoorden:

zijn - worden - blijven

blijken - lijken - schijnen

heten - dunken - voorkomen

Ineke gaat naar de stad.

gaat is een..

1. zelfstandig werkwoord
2. hulpwerkwoord

Ik ben gisteren 10 geworden.

geworden is een..

1. zelfstandig werkwoord
2. hulpwerkwoord

Maak een zin met een hulpwerkwoord en een zelfstandig werkwoord.

Wat is het verschil tussen een zelfstandig en koppelwerkwoord?

Ze BLIJFT een apart geval.

1. Koppelwerkwoord
2. Hulpwerkwoord
3. Zelfstandig werkwoord

Wat is GEEN koppelwerkwoord?

1. Lijken
2. Lopen
3. Dunken
4. Schijnen

Voornaamwoorden

Voornaamwoorden

wederkerig voornaamwoord

elkaar

mekaar

Vragend voornaamwoord (vr.vnw)

• wie
• wat
• welk(e)
• wat voor (een)

! Meestal aan het begin van een vraag !

! Soms aan het begin van een zin die gemaakt is van een vraag !

Begin van een vraag: 'Wie van jullie haalt de boeken?'

Aan het begin van een zin die gemaakt is van een vraag: 'Zij vroeg wie van jullie de boeken straks pakt.'

• Wie en wat zijn geen vragend voornaamwoord al ze terugverwijzen naar een eerder genoemd woord.
  
  
• Woorden als waar, waarheen, wanneer en hoe zijn geen vragende voornaamwoorden.
  

Aanwijzend voornaamwoord (aanw.vnw)

Wijst een mens, dier of ding aan!

• kan voor een zn staan
• kan alleen staan

• deze
• die
• dat
• dit
• zulk(e)
• zo'n
• dergelijk(e)
• zelf
• hetzelfde
• dezelfde

Die en dat zijn alleen een aanwijzend voornaamwoord als je ze kunt vervangen door dit en deze.

Woorden die een plaats of richting aangeven, zijn geen aanwijzend voornaamwoord (daar, daarheen, daarover, daarlangs).

Wat heb je gisteren gedaan?

Wat is een..

1. Vragend voornaamwoord
2. betrekkelijk voornaamwoord
3. onbepaald voornaamwoord
4. aanwijzend voornaamwoord

Kan ik jouw pen even lenen?

Jouw is een..

1. persoonlijk voornaamwoord
2. vragend voornaamwoord
3. wederkerend voornaamwoord
4. bezittelijk voornaamwoord

Wie heeft het schoolfeest georganiseerd?
Wie is een..

1. aanwijzend voornaamwoord
2. persoonlijk voornaamwoord
3. vragend voornaamwoord
4. betrekkelijk voornaamwoord

Hij is zich van geen kwaad bewust.

Zich is een..

1. persoonlijk voornaamwoord
2. vragend voornaamwoord
3. wederkerend voornaamwoord
4. bezittelijk voornaamwoord

Waarom won Sparta niet?

Waarom is een...

1. Vragend voornaamwoord
2. Bijwoord
3. Betrekkelijk voornaamwoord
4. Onbepaald voornaamwoord

Betrekkelijk voornaamwoord

De belangrijkste betrekkelijke voornaamwoorden zijn:

• die
• dat

Andere betrekkelijke voornaamwoorden zijn:

• wie
• wat
• hetgeen
• welk(e)

Betrekkelijk voornaamwoord

De e-mails die ik voor Nederlands moest schrijven.

• die verwijst naar de e-mails
  

De tas die ik heb teruggegeven.

• die verwijst naar de tas
  

Het schrift dat ik van juf Melis heb gekregen.

• dat verwijst naar het schrift
  

Hij is iemand, wie ik zoiets nooit zou toevertrouwen.

Dat is alles, wat ik wilde zeggen.

Onbepaald voornaamwoord

Onbepaalde voornaamwoorden zijn onder andere: iets, niets, iemand, niemand, alles, men, wat elk, ieder(een).

Een onbepaald voornaamwoord verwijst naar iets vaags. Dat kunnen personen of dingen zijn.

Voorbeelden:

• niemand praat met Piet
• men zegt dat altijd
• ik heb wel iets gehoord

Let op: Wat is alleen een onbepaald voornaamwoord als je het kunt vervangen door iets.

Heeft niemand iets van Julia gehoord?

Niemand is een..

1. aanwijzend voornaamwoord
2. betrekkelijk voornaamwoord
3. onbepaald voornaamwoord
4. vragend voornaamwoord

Het meisje dat hij leuk vindt.

Dat is een..

1. Bezittelijk voornaamwoord
2. Aanwijzend voornaamwoord
3. Betrekkelijk voornaamwoord
4. Persoonlijk voornaamwoord

Telwoord

Er zijn verschillende soorten telwoorden.

Hoofdtelwoorden geven een hoeveelheid aan.

Rangtelwoorden geven een plaats in een rangorde aan.

Hoofdtelwoorden

Bepaalde hoofdtelwoorden geven een nauwkeurige hoeveelheid aan. Ook breuken horen hierbij.

• Bijvoorbeeld: één, twee, driehonderd, miljoen, een vierde, vijf achtste.

Onbepaalde hoofdtelwoorden geven een onnauwkeurige hoeveelheid aan.

• Bijvoorbeeld: alle, weinig, wat, veel, sommige, enkele, verscheidene.
  

Rangtelwoorden

Bepaalde rangtelwoorden geven de nauwkeurige plaats in een rangorde aan.

• Bijvoorbeeld: eerste, tweede, honderdste, duizendste.
  

Onbepaalde rangtelwoorden geven de onnauwkeurige plaats in een rangorde aan.

• Bijvoorbeeld: middelste, laatste, zoveelste, hoeveelste.

Welk telwoord is:

Honderdste

1. hoofdtelwoord
2. rangtelwoord

Het 6e lesuur zijn wij vrij.

6e is een..

1. onbepaald hoofdtelwoord
2. onbepaald rangtelwoord
3. bepaald hoofdtelwoord
4. bepaald rangtelwoord

Zij heeft erg weinig gegeten.

weinig is een..

1. onbepaald hoofdtelwoord
2. onbepaald rangtelwoord
3. bepaald hoofdtelwoord
4. bepaald rangtelwoord

Voegwoord

Zinnen kunnen één of meer persoonsvormen hebben.

• Een zin met één persoonsvorm noem je een enkelvoudige zin.
• Een zin met meer persoonsvormen noem je een samengestelde zin.

Zinnen met meer persoonsvormen bestaan uit verschillende zinnen. Deze zinnen zijn meestal met elkaar verbonden door voegwoorden. Voegwoorden zijn woorden die woorden, woordgroepen of zinnen met elkaar verbinden.

• Voorbeeld: Ik kan vanmiddag niet komen, want ik moet voetballen.

Er zijn twee soorten voegwoorden: nevenschikkende en onderschikkende voegwoorden.

Nevenschikkend voegwoord

Nevenschikkende voegwoorden (nevensch. vw) verbinden gelijkwaardige delen. 

Dit zijn delen die je onafhankelijk van elkaar kunt gebruiken zonder dat je de woordvolgorde van de delen van de zin verandert. 

Nevenschikkende voegwoorden zijn:

• en
• want
• maar
• of (of kan soms ook onderschikkend gebruikt worden)

Nevenschikkende voegwoorden

Ik moet vanavond gitaarspelen. Mijn broer moet tennissen.

• Ik moet vanavond gitaarspelen en mijn broer moet tennissen.

Mijn moeder wil boerenkool eten. Wij willen pizza eten.

• Mijn moeder wil boerenkool eten, maar wij willen pizza eten.

Kees komt wat later. Hij heeft de trein gemist.

• Kees komt wat later, want hij heeft de trein gemist.

Kom je mij vanavond ophalen? Ga je direct naar de training?

• Kom je mij vanavond ophalen of ga je direct naar de training?

Onderschikkend voegwoord

Onderschikkende voegwoorden (ondersch. vw) verbinden ongelijkwaardige zinnen. 

Je kunt een van de delen niet onafhankelijk van het andere deel gebruiken zonder de woordvolgorde van de zin te veranderen. 

Er zijn veel onderschikkende voegwoorden:

•  het woord dat en woorden waarvan de tweede lettergreep dat is, zoals doordat, nadat, omdat, totdat, voordat, zodat;
• andere woorden, zoals aangezien, als, daarom, dan, hoewel, indien, mits, tenzij, terwijl, toen, ofschoon, zodra;

Onderschikkend voegwoord

Iris gaat straks naar het feest, hoewel ze niet uitgenodigd is.

• Iris gaat straks naar het feest. Ze is niet uitgenodigd is.

Martijn kwam te laat, doordat de brug open stond.

• Martijn kwam te laat.  De brug stond open stond.

Joost gaat niet naar school, omdat hij zich ziek voelt.

• Joost gaat niet naar school. Hij voelt zich ziek voelt.

Ik poets mijn tanden, voordat ik naar bed ga.

• Ik poets mijn tanden. Ik ga naar bed ga.

Nevenschikkend voegwoord

Onderschikkend voegwoord

Maar

Omdat

Want

Of

Terwijl

En

Daarom

Mits

Betrekkelijk voornaamwoord (m.i.a.)

Je hebt geleerd dat het betrekkelijk voornaamwoord (betr. vnw) terugverwijst naar een woord of een woordgroepje dat er vlak voor staat. Zo’n woord of woordgroepje noem je het antecedent.

De betrekkelijke voornaamwoorden zijn die,dat,wat en wie.

De kleding die de koningin vandaag draagt, is speciaal voor haar ontworpen.

Het geld dat Seb verdient met vakkenvullen, geeft hij uit aan hippe sneakers.

Betrekkelijk voornaamwoord (m.i.a.)

Het antecedent van het betrekkelijk voornaamwoord wat kan een overtreffende trap, iets vaags of een hele zin zijn.

Het handigste wat je kunt doen, is die docent een mailtje sturen.

Alles wat jullie bij dit proefje nodig hebben, staat al klaar.

Tijdens de sportdag was het heel slecht weer, wat erg jammer was.

Betrekkelijk voornaamwoord (m.i.a.)

Soms staat er geen antecedent in de zin. Je kunt de betrekkelijke voornaamwoorden wie en wat dan vervangen door degene die en dat wat.

Je noemt wie en wat dan een betrekkelijk voornaamwoord met ingesloten antecedent (betr. vnw m.i.a.).

Wie zijn toets af heeft, mag een boek gaan lezen. (wie --> degene die)

Wat ik jou heb verteld, mag je niet doorvertellen. (wat --> dat wat)

Voornamelijk bijwoord (3V)

Voornaamwoordelijke bijwoorden (vnw. bw) bestaan uit twee delen. 

Het eerste deel wordt meestal gevormd door een van de bijwoorden er, hier, waar of daar. 

Het tweede deel is een voorzetsel.

Er zijn heel veel voornaamwoordelijke bijwoorden. 

Voorbeelden zijn eruit, eraan, hierdoor, hiermee, waarnaast, waarover, daarin en daarop.

De delen van het voornaamwoordelijk bijwoord kunnen ook gescheiden in de zin voorkomen.

- Daaruit kun je niet veel afleiden.

- Daar kun je niet veel uit afleiden.

Voornaamwoordelijke bijwoorden kunnen geen betrekking hebben op personen.