Thema 3 Genetica BS 5 Speciale manieren van overerving

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Thema 3 Genetica

Basisstof 5 Speciale manieren van overerven

Vandaag

• Herhaling BS 4 --> opdrachten bespreken
• Uitleg BS 5


• Bespreken enkele opgaven

Tot nu toe gehad...

• Monohybride (autosomale kruising): Aa x Aa


• Codominant genotype/intermediair fenotype: I^AIB x I^AIB
• X-chromosomaal: X^AX^a x X^AY

Vraag

De ziekte van Duchenne (een ernstige spierziekte) wordt bepaald door een recessief gen op het X-chromosoom. Een man en vrouw zonder de ziekte krijgen een zoon met de ziekte. Hoe groot is de kans dat hun tweede kind, een dochter, draagster is van het allel voor de ziekte? 

Bespreken

Speciale manieren van overerven: 

- Letale allelen

- Multipele allelen

- Gekoppelde en ongekoppelde overerving 

   (dihybride kruisingen) 

BS5 SPECIALE MANIEREN VAN OVERERVEN

Leerdoel

Je kunt kruisingsschema's maken van onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen.

Multipele allelen

Drie allelen (I^A, I^B en i) combineren tot 4 bloedgroepen: 

Bloedgroep A:      I^AI^A of I^Ai 

Bloedgroep B:      I^BI^B of I^Bi 

Bloedgroep AB:   I^AI^B

Bloedgroep 0:      ii 

Opdracht

Een vrouw met bloedgroep 0 krijgt een kind met een man met bloedgroep AB. Hoe groot is de kans dat het kind bloedgroep A heeft? 

Letale allelen

Een allel zorgt ervoor dat een organisme niet levensvatbaar is wanneer het homozygoot (twee maal) aanwezig is. 

Voorbeeld: q is een letaal allel bij muizen. Je kruist twee heterozygote muizen (Qq). 25% van die nakomelingen heeft genotype qq: die zijn dus niet levensvatbaar. 

Van de overige muizen is 2/3 Qq en 1/3 QQ. 

Opdracht

Allel p is een letaal allel en geeft in homozygote toestand een niet levensvatbare cavia. Twee heterozygote cavia's worden met elkaar gekruisd. Hoeveel % van de levend geboren jongen heeft genotype Pp?

ZELF aan de slag

1. Maak opdracht 53, 54 & 56

Alle nakomelingen

 in de F1 zijn:        

Opdracht: Gekoppelde dihybride kruising

Onderzoekers ontdekten dat geen van de beren in de F2 een gekrulde bruine vacht hadden of een gladde zwarte vacht. Daarom denken ze dat er sprake is van gekoppelde overerving.

Maak weer een kruisingsschema, maar ga er nu van uit dat de allelen gekoppeld zijn. De kruising begint als volgt:

P:     

Maak opdracht 57, 58

Huiswerk 60 t/m 63

Programma

Herhaling gekoppelde overerving

Uitleg: B6 nature/nurture + Thema 4 Basisstof 1 evolutie

Voorbereidingsdocument SE-A

film (25 min)

Twee konijnen met lang haar en rechtopstaande oren die beide heterozygoot zijn voor deze eigenschappen planten zich voort. De genen voor deze eigenschappen liggen op hetzelfde chromosoom. Hoeveel procent van de nakomelingen zal kort haar en flaporen hebben?

Bij pronkerwten zijn de allelen P en L gekoppeld. 

P = paarse bloemkleur en is dominant over rode bloemen.


Bij stuifmeelkorrels blijken twee vormen voor te komen: 

L = langwerpige stuifmeelkorrels
l = ronde stuifmeelkorrels

Een plant met rode bloemen en rond stuifmeel wordt gekruist met
een ouder die heterozygoot is voor beide eigenschappen:
Wat zijn de verhoudingen van de fenotypes in de F1-generatie?

1. 0/100
2. 25/75
3. 50/50
4. 20/80

AABbCcddEe x aaBbCCDdee
bereken de kans op AaBBCCDdee
(noteer een breuk 1/2, 1/3, 1/4, etc)

B6 Opvoeding of aanleg

Fenotype = milieu + genotype

Welke speelt een grotere rol?

Herhaling in generaties van: alcoholisme, huiselijk geweld en misbruik.

Maar ook: creativiteit, verlegenheid, rekenvaardigheid.

-> Tweelingonderzoek

Een onderzoeker wil onderzoek doen naar de invloed van omgeving op het ontstaan van alcoholmisbruik bij jongeren. Met welke groep proefpersonen kan hij dit onderzoek het beste uitvoeren?

1. een-eiige tweelingen die in hetzelfde gezin opgroeien
2. een-eiige tweelingen die in een ander gezin opgroeien
3. twee-eiige tweelingen die in hetzelfde gezin opgroeien
4. twee-eiige tweelingen die in een ander gezin opgroeien

Genexpressie

De genexpressie van de cellen in je hoofdhuid is niet gelijk aan de genexpressie van de cellen van je lever.

Milieufactoren hebben invloed op het aan- en uitzetten van bepaalde allelen --> genexpressie kan veranderen

Thema 4 Evolutie

Basisstof 1

Ontstaan van leven: 3 domeinen

4,6 mld jaar geleden: ontstaan aarde

3,8 mld jaar geleden: ontstaan eerste eencellige

 670 mln jaar geleden: eerste meercellige

De belangrijkste celkenmerken om domeinen en rijken in te delen:

- wel/geen celkern

- wel/geen celwand

- wel/geen bladgroen-korrels

- eencellig of een-/veelcellig

Wat betekenen de volgende begrippen? Zoek de begrippen eventueel op in B1

anorganisch en organisch

autotroof en heterotroof

cyanobacteriën

prokaryoten en eukaryoten

binaire naamgeving

Welk van de organismen hiernaast is autotroof?

1. De radijs
2. Het konijn
3. De uil

Je ziet een cel met daarin een celkern. Welke conclusie past het best bij deze cel?

1. De cel is van een plant of schimmel
2. De cel is van een dier of plant
3. De cel is van een eukaryoot
4. De cel is van een prokaryoot

Hoe kun je cyanobacteriën onderscheiden van andere bacterien?

1. Ze worden gezien als de eerste levende organismen
2. Ze komen voor in de 'black smokers' op de bodem van de oceanen
3. Ze zijn groen
4. Ze zijn heterotroof

Zeeanemoon

In afbeelding 3 zie je bijzondere zeeanemonen. Deze organismen vangen hun prooi met tentakels. De zeeanemoon Anthopleura elegantissima kan een symbiose (langdurige samenleving) aangaan met de alg Symbiodinium californium.

Wat voor organismen zijn de anemoon en de alg vóórdat ze de symbiose aangaan?

1. De anemoon en de alg zijn beide autotroof.
2. De anemoon en de alg zijn beide heterotroof.
3. De anemoon is autotroof en de alg is heterotroof.
4. De anemoon is heterotroof en de alg is autotroof.

Welke eigenschap hoort niet bij de groep 'prokaryoten'?

1. Eencellig
2. Geen organellen
3. Bacteriën
4. Heterotroof

Welk van de onderstaande moleculen is anorganisch?

1. Koolstofdioxide
2. Eiwit
3. Glucose
4. Fosfolipide

De tijger (panthera tigris) en een leeuw (panthera leo) horen bij:

1. dezelfde soort
2. hetzelfde ras
3. hetzelfde geslacht
4. zijn niet aan elkaar verwant

Huiswerk

Thema 3 maak opgave 74,75

Thema 4 B1: maak opgave 8 + 10 t/m 13

+ doorlezen B3