6.2 De Nederlandse Opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

Hoofdstuk 6, §6.2

Tijdvak 'Ontdekkers en Hervormers'

   §6.2 De 'Nederlandse' opstand

Leer- & lesdoelen vandaag

1.- Je leert waardoor de inwoners van de Nederlanden ontevreden worden over de politiek van hun vorsten in de zestiende eeuw

2.- Je leert hoe de inwoners van de Nederlanden in opstand komen tegen hun Spaanse vorst

3.- Je leert waardoor de Nederlanden verdeeld raken en

hoe een onafhankelijke Nederlandse staat ontstaat

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Vraag: Waarom staat het woord 'Nederlandse' in de titel van deze § tussen aanhalingstekens?

Sinds wanneer bestaat 'Nederland' als zelfstandige staat?

1. Sinds het jaar 1584
2. Sinds het jaar 1813
3. Sinds het jaar 1945
4. Sinds het jaar 2015

Door welke uitvinding verspreidt de Bijbel zich in de 'volkstaal' (i.p.v. Latijn)?

Welke protestantse stroming is vandaag de grootste in Nederland?

1. Calvinisme
2. Protestantisme
3. Lutherisme
4. Katholicisme

§6.2 De 'Nederlandse' opstand

• Karel V keizer Duitse rijk (ook NLden)
• Kan in de NLden niet alles zelf beslissen
• De NLden  hebben zeventien gebieden, elk met eigen bestuur (= Staten)
  
• 
  
• Elk gewest heeft vertegenwoordiging v. Karel (=stadhouder)

§6.2 De 'Nederlandse' opstand

• 1555 nieuwe keizer: Filips II volgt zijn vader op
• --> Benoemt Willem van Oranje tot Stadhouder

• Filips wil:
• - Staatsvorming ( eenheid in bestuur )
• - Centralisatie ( één bestuur, vanuit één plaats; Brussel)
• - Geen godsdienstvrijheid ( één geloof: Katholieke geloof ! )

§6.2 De 'Nederlandse' opstand

• De inwoners van de toenmalige Nederlanden willen dit niet! --> boos. De vlam slaat in de pan door een kerkdienst van Sebastiaan Matte uit Ieper (nu in België)
• Komen in opstand = '80 jarige oorlog'
• 1568 - 1648
  
• Leider: Willem van Oranje (vermoord in 1584)

De Opstand begint 1568-1572

• Met terreur maakt een zekere Alva (een Spaanse hertog) de bevolking bang. Aanvankelijk werkt dat: vrijwel niemand durft in opstand te komen of geld te geven aan Willem van Oranje.
• van Oranje wil de legers van Alva aanvallen en de Nederlanden bevrijden.
• Hoewel de Slag bij Heiligerlee (1568) een succes is, mislukt de aanval volledig en moet Willem van Oranje verslagen terug naar Duitsland (daar komt hij oorspronkelijk vandaan; Dillenburg)

Succes voor de opstandelingen 1572-1579

• In 1572 probeert Willem van Oranje opnieuw de legers van Alva aan te vallen.
• Hoewel het niet helemaal volgens plan verloopt, is er succes:
• Op 1 april 1572 veroveren de Watergeuzen de stad Den Briel (Brielle)
• Vanaf dat moment durven meer steden voor de Prins van Oranje te kiezen, en hem ook (met geld) te steunen

Dit is een mooi plaatje, maar het is wél ruim 400 jaar na de inname van Den Briel door de Watergeuzen gemaakt. Hierdoor klopt de gebeurtenis wél, maar heeft de tekenaar er misschien zelf veel bij verzonnen. 

Kijk daarom altijd goed wanneer de bron is gemaakt én waarom de maker de bron heeft gemaakt.

Belegerd en uitgemoord

• Kiezen voor de Prins was voor de steden gevaarlijk
• De legers van Alva deden er alles aan om een stad terug te veroveren voor de koning van Spanje
• Steden werden maandenlang belegerd en als een stad zich overgaf, vaak uitgemoord, zoals Naarden, Haarlem en Oudewater.
• Leiden en Alkmaar hadden wel geluk en werden ze ontzet (vrijgemaakt)

Bloedbad van Naarden (2)

Ook kwamen vanuit de naburige dorpen mensen naar Naarden, de straten van Naarden waren gevuld met handelaren om de geroofde buit op te kopen. De plunderende soldaten verkrachtten daarbij de vrouwen en meisjes.

Toen staken ze de hele stad in brand, om verstopte burgers te dwingen hun schuilplaatsen te verlaten. Deze burgers werden met dolken en vleesbijlen vermoord. Diegenen die verzet boden werden doodgemarteld, omringd door lachende soldaten. Men tapte bij de slachtoffers het bloed af en dronk dat als wijn. 

Lambertus Hortensius moest getuige zijn van de moord op zijn zoon, waarbij een Spaanse soldaat zijn zoons hart uitsneed en bij hem in het gezicht wierp. Ongeveer honderd burgers die nog door de besneeuwde weiden wisten te ontsnappen vielen alsnog in Spaanse handen, zij werden naakt aan hun voeten in bomen gehangen om dood te vriezen.

Bloedbad van Naarden (1)

Nadat de stad Naarden zich had overgegeven aan de Spanjaarden, beloofden de Spaanse troepen dat ze de bevolking met rust zouden laten. Dat deden ze niet...

De Spaanse bevelhebber Romero nodigde de inwoners uit in het stadhuis in gebruik. Er hadden zich daar ongeveer vijfhonderd mensen verzameld. Op dat moment sloegen de deuren open en verschenen Spaanse musketiers. Ze vuurden hun musketten op de dichte massa en sloegen de overgebleven mensen neer met het zwaard en degen. 

Veel van hen waren de toren ingevlucht en luidden de klok. De Spanjaarden dreven er de spot mee en staken de kerktoren daarna in brand, de slachtoffers, dood en levend verteerden tot as. De Spanjaarden vermoordden binnen enkele minuten bijna alle inwoners.

Toen drongen de Spanjaarden de huizen binnen. Burgers werden neergeschoten, hun huizen geplunderd, bewoners werden gedwongen de buit naar het Spaanse kamp te brengen, nadien werden zij als "dank" gedood. 

Alleen verder 1579-1588

• In 1579 besluiten de Noordelijke Nederlanden samen te werken in de Unie van Utrecht om de Spanjaarden te verjagen.
• Filips is woest een geeft Willem van Oranje de schuld: hij verklaart hem vogelvrij (je mocht hem 'uit de weg ruimen')
• Ondertussen denken de meesten in Spanje dat de Nederlanden uiteindelijk wel met hangende pootjes terug zullen willen in het Spaanse wereldrijk. Dit gebeurt NIET, de Nederlanden gaan zelfstandig verder, zonder de Spaanse Koning, de tijd van de Republiek breekt aan

De Unie van Utrecht wordt wel gezien als het begin van het huidige Nederland. Daarom werd er in 1979, vierhonderd jaar na de Unie van Utrecht, een speciale herdenkingsmunt uitgegeven.

Acte van 'Verlatinghe' 1581

• Een vorst die hun Prins, min of meer, ter dood veroordeeld, mag niet meer onze heer zijn!
• De Noordelijke Nederlanden besluiten Filips II af te zetten: 'ze verlaten hem als land'.
• Dat gebeurt in het document: de Acte van Verlatinghe
• Het verhaal gaat dat deze acte later een voorbeeld is voor de Amerikanen die zich onafhankelijk verklaren van Groot-Brittannië

Minister-President Mark Rutte laat de Acte van Verlatinghe zien aan oud-president Barack Obama van de Verenigde Staten.

Het document heeft vermoedelijk óók een belangrijke rol gespeeld in Amerika: toen het land zich in 1776 onafhankelijk verklaarde van Engeland, is er een grote kans dat ze even gespiekt hebben in het Nederlandse document. Net zoals de Nederlanders wilden ok de Amerikanen namelijk van hun koning af!

Klik hier

Moord! 10 juli 1584

• Filips II had Willem van Oranje in 1580 vogelvrij verklaard: iedereen mocht hem ongestraft vermoorden en zou daarvoor goed worden beloond.
• Na een mislukte aanslag door Jean Jaureguy (1582), lukt het de Fransman Balthasar Gerards wèl om Willem van Oranje te vermoorden, in een voormalig klooster dat nu bekend staat als 'Prinsenhof' (in Delft)
• Gerards heeft niet kunnen genieten van zijn beloning; hij wordt op zijn vlucht gearresteerd en enkele dagen later terechtgesteld (en gevierendeeld)

Balthasar begaf zich op dinsdag 10 juli 1584 rond het middaguur naar het Prinsenhof met de mededeling dat hij Willem wilde spreken. Willems vrouw Louise van Coligny schijnt nog bezorgd te hebben gevraagd wie dat ongure type wel was, maar werd gerustgesteld. 

Willem meldde Balthasar dat hij hem na het middageten te woord zou staan. Balthasar keerde terug naar herberg De Diamant om zijn pistolen te halen.

Rond half twee verliet het gezelschap de eetzaal. Toen Willem van Oranje zijn voet op de eerste trede van de trap zette schoot Balthasar hem van dichtbij in de borst en de zij. De prins zakte in elkaar en sprak - volgens het officiële verslag - zijn beroemde laatste woorden: "Mon Dieu, ayez pitié de mon âme, et de ce pauvre peuple!", vertaald als: "Mijn God, heb medelijden met mij en mijn arme volk!". 

Volgens recente onderzoeken zou hij op slag dood moeten zijn geweest en heeft hij deze woorden niet gezegd.

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588

• Bij gebrek aan een geschikte kandidaat als vorst of koning, besluiten de Noordelijke Nederlanden verder te gaan als R e p u b l i e k.
• De 'baas' in de Republiek wordt de Staten-Generaal, de standenvergadering

De macht van de Republiek was in handen van de Staten-Generaal. De stadhouder van Holland, altijd een erfgenaam van Willem van Oranje, zou de leiding krijgen over het leger.

De landsadvocaat (later: raadspensionaris) was de belangrijkste bestuurder van de Republiek: hij zorgde voor de agenda van de vergadering en bereidde besluiten (wetten) voor.

Kaart

Oorlog en vrede 1588-1648

• Na 1588 wordt er vooral gevochten in het oosten van de Republiek en in de Zuidelijke Nederlanden (wat nu België/Noord-Frankrijk is)
• Tussen 1609 en 1621 wordt 12 jaar lang niet gevochten: het Twaalfjarig bestand
• Dit 'bestand' is bedoeld om de economie weer te laten herstellen. Johan van Oldenbarnevelt speelt hierin een belangrijke rol
• Van Oldenbarnevelt wordt later (in 1619) door Prins Maurits verdacht van hoogverraad en op het Binnenhof in Den Haag onthoofd
• In 1648 sloten de Staten-Generaal in de Duitse stad Münster vrede met Spanje. Spanje erkende de Republiek als zelfstandig land.

De Vrede van Münster maakte niet alleen een einde aan de Tachtigjarige Oorlog tussen Spanje en de Nederlanden, maar ook aan de Dertigjarige Oorlog. Dit was een grote Europese oorlog tussen katholieken en protestanten.

Werkboek ! §6.2, blz. 110 - 112

1.- Ga aan de slag met de vragen 

2.- Werk op gedempt volume met elkaar samen

3.- Speciale aandacht voor vraag 1, 2, 3, 6, 7, 10 en 11. Let op: je maakt alle vragen

Resumé

1.- Schrijf in je aantekeningenschrift op wat je deze les hebt geleerd

2.- Denk aan de 'W-vragen'

Wie, Wat, Waar, Waarom, Wanneer