Bodem

• Biologie
• Basisschool
• Groep 7,8

 BODEM

Nodig

* Werkschrift, potlood en gum: maak aantekeningen in kernwoorden tijdens de les zodat je daarna een pagina kunt maken voor in jouw expeditielogboek;

* Laptop voor deze LessonUp

Wat is de bodem, denk jij?

Definitie bodem

De bodem is de bovenste laag van de aardkorst, maar de definitie in de bodemkunde is specifieker, namelijk die laag van de aardkorst die door planten beworteld wordt (de rhizosfeer), of waarin zich bodemvormende processen afspelen.

Volgens deze definitie maakt vast gesteente en natte ongerijpte ondergrond van losse sedimenten (waarin zich geen bodem heeft gevormd) geen onderdeel uit v.d. bodem.

Bodemsoorten in Nederland

In Nederland heeft onze bodem verschillend moedermateriaal. Dit kan onder andere zijn:  veen, klei of zand. Op deze kaart kun je zien waar welke bodem te vinden is.

Horizonten

• Lagen 
• Verschillen in kleur, textuur, structuur en andere factoren;
• Oudste laag onder, dit is het "moedermateriaal".

Door de invloed van het moedermateriaal (veen, klei of zand), het klimaat, de vochthuishouding, het leven op en in de bodem en door tijd ontstaat er een kenmerkende en herkenbare bodemstructuur met een opbouw in lagen, oftewel horizonten. Als je een dwarsprofiel in de grond graaft, zijn bodemhorizonten soms goed te zien. Om zich te ontwikkelen, heeft een bodem dus tijd nodig. Sommige bodems vormen zich binnen enkele tientallen jaren, andere hebben tienduizenden jaren nodig.

O = De O-horizont: bevindt zich boven de A-horizont. Hij bestaat uit strooisel: dode maar nog onverteerde plantenresten. Dit is anders dan humus, dat bestaat uit grotendeels verteerde, niet meer herkenbare plantenresten. De strooisellaag komt vaak voor in bossen.

A= De A-horizont is het organische / humeuze bovenste deel van de bodem. Humus is de organische rest van dode planten. Dit verrijkt de bodem met organische stoffen.

B=De B-horizont is de inspoelingslaag. Dit is de horizont die als opvangkamer dient van stoffen die eerder zijn opgelost en hier weer neerslaan, worden bijvoorbeeld meegenomen door regenwater en komen hier terecht. 

C= De C-horizont is de onderste laag en vormt het originele moedermateriaal waarin de bodem zich ontwikkeld heeft. De bodemvorming is nog niet tot deze diepte doorgedrongen. De C-horizont kan bestaan uit veen, zand of klei.

Wat kun je vinden in de bodem?

Wat kun je vinden in de bodem?

• Archeologische vondsten
•  Fossielen : versteende resten / afdrukken
• Bodemleven

Archeologie (samenst. Oudgrieks: ἀρχαῖος – λόγος : 'leer der oudheid') is de wetenschap die overblijfselen van oude culturen bestudeert met het doel om het verleden te reconstrueren en te duiden. Dergelijke overblijfselen, in het bijzonder door de mens vervaardigde gebruiksvoorwerpen (artefacten), worden bij opgravingen gevonden. Het wetenschappelijk onderzoek betreft die overblijfselen en de context waarin zij worden aangetroffen.

Fossielen zijn meestal diep onder de grond verstopt en komen pas naar boven als de bovengrond verdwijnt. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij het wegzuigen van zand of bij opgravingen. Fossielen vinden in Nederland is het makkelijkst aan het strand. Voor het behouden van de kust wordt namelijk zand gespoten. Dat houdt in dat zand in de zee wordt opgezogen om daarmee stranden te verbreden. Fossielen komen dan soms uit het diepe, door de stroming, aan land spoelen. Zie filmpje volgende sheet

Bodemleven: behandelen we zo direct.

Bodemleven:
Wat leeft er in de bodem?

Bodemleven:

Wat leeft er in de bodem?

• Bacteriën
  
• Protozoa: trilhaardiertjes, pantoffeldiertje, amoebe etc.
• Schimmels
• Allerlei soorten bodemdiertjes

Bacteriën: Zijn heel belangrijk voor een gezonde bodem. Hebben meer dan 30 functies, onder andere: 

1. het vasthouden van voedingsstoffen zodat deze niet "uitspoelen". Zo kunnen de voedingsstoffen door andere organismen die het nodig hebben, weer worden opgenomen.
2. Het binden van stikstof zodat deze in de plant kan worden opgenomen en omgezet kan worden.
3. Slijm uitscheiden, daardoor plakken bodemdeeltjes aan elkaar en ontstaat er een kruimelige bodem met veel ruimtes ertussen. In deze ruimtes kan lucht en water zitten, dit is belangrijk voor een bodem met een gezonde structuur.

Protozoa: protozoa eten bacteriën. De voedingsstoffen die daarin lagen opgeslagen komen daarbij weer vrij in de bodem en zijn dan opneembaar voor planten. Dit gebeurt tijdens het gehele groeiseizoen. Dit proces heet: Mineralisatie. 

Bodemdiertjes: Welke diertjes er in de bodem leven, zie je op de afbeelding. Jullie kennen er vast wel een aantal van.

Bodemdieren zijn erg belangrijk voor het gezond houden van de bodem. Ze eten resten op van dode planten en dieren. De resten die de bodemdiertjes niet kunnen gebruiken, worden door schimmels en bacteriën afgebroken tot voedingsstoffen voor planten. Met hun gewoel en gegraaf maken regenwormen de bodem luchtig en mengen ze de aarde.

Schimmels: schimmels spelen een hele belangrijke rol in onze bodem. In de volgende dia's leer je iets over de rol van schimmels.

Successie: Ontwikkeling ecosysteem

Deze cyclus geeft de verbinding weer tussen leven in en op de bodem. 

We beginnen bovenaan bij de 1-jarige planten/het onkruid.

Onkruid halen we vaak weg maar is juist heel nuttig. Op kale plekken waar de bodem niet bedekt is, is de samenstelling van de bodem verstoord. De schimmeldraden zijn vernietigd. De bodem is niet gezond. Onkruidzaden verspreiden zich gemakkelijk en belanden ook op deze verstoorde bodem. Dan groeit er onkruid op, dit vermeerdert zich snel en zorgt voor biomassa (door plantenresten), zo herstelt het de bodem. 

Als de bodem is hersteld, verdwijnt het dan overbodige geworden onkruid vanzelf. 

Nu is de bodem geschikt geworden voor meerjarige planten en grassen. Ook zij verrijken de bodem met biomassa en als ze niet meer nodig zijn sterven ze af.

Nu is de bodem geschikt geworden voor struiken en pioniersbomen, zoals Berken. Een berk groeit heel snel, valt dan dood neer, en voedt dan de schimmels in de bodem. Nu wordt de bodem schimmeldominant. 

Zo'n schimmeldominante bodem is geschikt voor climaxsoorten, zoals de beuk en de eik. Deze kunnen wel 100-en jaren groeien. Als ze op zijn en dood gaan, vallen ze om. Hierdoor raakt de bodem verstoort. 

De cyclus begint weer van voor af aan bij de 1 -jarige planten/onkruid die de verstoorde bodem weer komen herstellen.

Omgaan met onze bodem.
Zwarte aarde in de tuin:

1. zorgt ervoor dat de tuin netjes blijft
2. is een verstoorde bodem
3. is vruchtbaar
4. zorgt voor lekkere modderpoelen

Hoe gaan wij om met onze bodem?

Maak de quizvraag.

Toelichting antwoorden: 

Natuurlijk kun je springen en prutten in een modderpoel hartstikke leuk vinden maar eigenlijk betekent de zwarte aarde dat de bodem verstoord is, denk maar aan het verhaal over successie. 

Omgaan met onze bodem.

We gebruiken mest om planten en gewassen beter te laten groeien, dit kan kunstmest of organische mest zijn. Wat denk jij te weten over kunstmest? Als we kunstmest gebruiken:

1. Groeien onze planten lekker snel, dat is fijn!
2. Dan krijgen onze planten precies genoeg voedingsstoffen.
3. Groeien onze planten te snel en worden ze zwak.
4. Verrijken we de bodem.

Antwoord C: Kunstmest zorgt voor een te snelle groei. De plant wordt zwak en dat is gevaarlijk. Nu is de plant kwetsbaar voor vijanden als schimmels. Ook bevat kunstmest teveel voedingsstoffen, de planten kunnen niet alles opnemen. Dit verdwijnt in de bodem en komt uiteindelijk ook terecht in ons drinkwater.

Gebruik liever organische mest.

Organische mest bestaat uit natuurlijke meststoffen. Dit wil zeggen dat deze meststoffen worden gevormd uit poep van dieren en plantenresten. Dit is beter voor het de bodem en planten groeien iets rustiger maar kunnen wel langer profiteren van de voedingsstoffen. 

Als je hebt gekozen voor antwoord A, dan weet je nu dat dit zo lijkt te zijn, maar dat het toch geen goede oplossing is. 

schooltv.nl

Ook hier gaat het om hoe bomen met elkaar in verbinding lijken te staan. Onderzoekers zijn het nog niet helemaal met elkaar eens of bomen echt met elkaar kunnen "communiceren". 

Wat weet jij nu over communiceren tussen bomen onderling?

Samenvatting van de les

THUISOPDRACHT 

Nodig: 

• een katoenen onderbroek
• een stukje tuin
• 2 maanden geduld
• het filmpje van de volgende sheet

Thuisopdracht om mee af te sluiten :P

Verwerking

Verwerk de informatie die je hebt geleerd over de bodem tot een bladzijde voor jouw expeditielogboek.