Les 4. Jodenvervolging in Nederland
1 / 31
Lesduur is: 60 minOnderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Inleiding:
In deze les rondom Anne Frank, de Holocaust en vrijheid is bewust gekozen voor het gebruik van vlinders in de afbeeldingen. Dit symbolische element draagt meerdere lagen van betekenis en versterkt de boodschap die we willen overbrengen aan leerlingen.
1. De vlinder als symbool van kwetsbaarheid en vergankelijkheid
Vlinders zijn fragiele wezens met een korte levensduur. Dit weerspiegelt de kwetsbaarheid van de miljoenen levens die tijdens de Holocaust verloren zijn gegaan, vooral die van kinderen. De vlinders in de afbeeldingen herinneren ons eraan hoe snel een leven kan worden vernietigd door haat en onderdrukking.
2. De link met het gedicht "De Vlinder" van Pavel Friedmann
Een belangrijke reden voor het gebruik van vlinders is het beroemde gedicht "De Vlinder", geschreven door Pavel Friedmann in concentratiekamp Theresienstadt. Het gedicht beschrijft een enkele, prachtige gele vlinder die de dichter nog zag voordat hij zelf werd gedeporteerd en omkwam in Auschwitz. Dit gedicht is een krachtig symbool geworden voor de kinderen die tijdens de Holocaust zijn vermoord.
Door vlinders in de afbeeldingen op te nemen, maken we een visuele verbinding met dit gedicht en de tragische gevolgen van de Holocaust. Het herinnert leerlingen eraan dat achter elk slachtoffer een individueel verhaal schuilt – net zoals Anne Frank, die zelf ook haar dromen en hoop had.
3. De vlinder als symbool van vrijheid en hoop
Naast de droevige betekenis staat de vlinder ook voor vrijheid, transformatie en hoop. Een vlinder vliegt vrij en overstijgt grenzen, iets wat voor onderduikers zoals Anne Frank onmogelijk was. De vlinders in de afbeeldingen tonen de tegenstelling tussen gevangenschap en vrijheid en kunnen een gesprek op gang brengen over wat vrijheid betekent en hoe kwetsbaar die kan zijn.
4. Het contrast tussen schoonheid en tragedie
In de afbeeldingen vormen de kleurrijke vlinders een contrast met de vaak donkere, beklemmende scènes. Dit symboliseert hoe zelfs in tijden van onderdrukking hoop en menselijkheid blijven bestaan. Het dagboek van Anne Frank zelf is een voorbeeld van hoe iemand in de meest wanhopige omstandigheden kan blijven dromen en schrijven over een betere toekomst.
5. Reflectie en betekenis voor de leerlingen
Door bewust vlinders te gebruiken in het beeldmateriaal, krijgen leerlingen de kans om op een visuele en emotionele manier na te denken over de Holocaust en vrijheid. Dit helpt hen niet alleen de geschiedenis beter te begrijpen, maar ook om te reflecteren op de gevolgen van discriminatie en onvrijheid in de wereld van vandaag.
De opkomst van antisemitisme in Europa
19e eeuw: Jodenhaat was niet nieuw in Europa. In de 19e eeuw werd Jodenhaat meer "georganiseerd" door politieke bewegingen die Joden de schuld gaven van economische en sociale problemen. Dit werd vaak vermomd als pseudo-wetenschappelijke raciale theorieën.
Stereotypen en discriminerende beeldvorming: Joden werden afgeschilderd als hebzuchtig, verraderlijk en verantwoordelijk voor sociale onrust.
Na de Eerste Wereldoorlog (1918)
In Duitsland en andere landen groeide het antisemitisme sterk na de Eerste Wereldoorlog.
Joden werden als zondebok aangewezen: Ze kregen de schuld van de Duitse nederlaag in de oorlog, de economische crisis en de politieke chaos van de jaren 1920.
Extreemrechtse partijen, zoals de NSDAP (Nazi-partij), gebruikten dit antisemitisme om aan populariteit te winnen.
Adolf Hitler en de opkomst van het nazisme (1933)
Toen Hitler in 1933 aan de macht kwam in Duitsland, werd antisemitisme officieel beleid:
1933: Joden werden ontslagen uit overheidsbanen, universiteiten en andere publieke functies.
1935: De Neurenberger Wetten: Deze wetten ontnamen Joden hun burgerrechten, verboden huwelijken tussen Joden en niet-Joden, en definieerden wie als "Joods" werd beschouwd.
1938: Kristallnacht: In november 1938 werden Joodse synagogen, bedrijven en huizen in heel Duitsland en Oostenrijk vernietigd. Dit was een grote stap richting geweld en vervolging.
Toenemende isolatie en vervolging
Sociale uitsluiting: Joden werden geweerd uit scholen, ziekenhuizen, openbare plaatsen en moesten gedwongen in Joodse wijken wonen.
Vluchten werd moeilijk: Veel landen sloten hun grenzen voor Joodse vluchtelingen, waardoor ze nergens heen konden.
Propaganda: Nazi-propaganda schilderde Joden af als vijanden van de "Arische" samenleving.
In andere landen in Europa
Niet alleen in Duitsland groeide de jodenhaat; in veel andere landen, zoals Polen, Hongarije en Oostenrijk, waren ook sterke antisemitische bewegingen aanwezig. Deze landen hadden wetten en maatregelen die Joden discrimineerden.
Wat denk je dat de vlinders in de afbeeldingen betekenen?
Waarom denk je dat?
Slide 2 - Open vraag
Bij het beoordelen van de antwoorden op de vraag "Wat betekent vrijheid voor jou?" is het belangrijk om te letten op een dieper begrip van vrijheid, dat verder gaat dan de oppervlakkige opvatting van 'doen wat je wilt'. Vrijheid moet worden begrepen in de context van verantwoordelijkheid, respect voor anderen en de grenzen die nodig zijn om samen in een harmonieuze samenleving te leven.
Let op de volgende punten in de antwoorden van de leerlingen:
Vrijheid en verantwoordelijkheid: Vrijheid gaat niet alleen over persoonlijke vrijheid, maar ook over het respecteren van de rechten van anderen. Een leerling zou bijvoorbeeld kunnen uitleggen dat vrijheid betekent dat je jezelf kunt uiten, maar dat je ook rekening moet houden met de rechten van anderen.
Vrijheid in de samenleving: Kijk of de leerling de nadruk legt op de rol van vrijheid binnen de samenleving, zoals gelijke kansen voor iedereen, zonder discriminatie of onderdrukking. Vrijheid kan alleen bestaan in een omgeving waarin mensen gelijk behandeld worden en niet schade toebrengen aan anderen.
Beperkingen aan vrijheid: Het is belangrijk dat leerlingen begrijpen dat vrijheid niet absoluut is. Ze zouden kunnen aangeven dat er regels en wetten zijn die onze vrijheid beperken om te voorkomen dat anderen schade wordt berokkend. Let erop of de leerling dit aspect van vrijheid benoemt.
Vrijheid en respect: Vrijheid betekent ook het respecteren van andere culturen, overtuigingen en keuzes. Een goed antwoord benadrukt dat vrijheid gepaard gaat met respect voor de diversiteit van meningen en levenswijzen.
Dieper reflectief antwoord: Moedig leerlingen aan om na te denken over wat vrijheid in een bredere context betekent, zoals vrijheid van onderdrukking, vrijheid van keuzes maken, en hoe vrijheid ook verbonden kan zijn met gelijkheid, rechtvaardigheid en menselijkheid.
Slide 3 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
0
Slide 4 - Video
Bron: Anne Frank Stichting – Anne Frank House
www.annefrank.org
YouTube: Anne Frank Videodagboek
Wie was Anne Frank?
Anne Frank (12 juni 1929 – begin maart 1945) was een Joods meisje dat wereldberoemd werd door haar dagboek, waarin ze haar leven beschreef terwijl ze ondergedoken zat tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Haar leven in het kort
Jeugd
Anne werd geboren in Frankfurt, Duitsland. Vanwege het opkomende antisemitisme en de machtsovername door Adolf Hitler verhuisde haar familie in 1933 naar Amsterdam om aan de nazi's te ontsnappen.
Onderduiken
In juli 1942 dook Anne met haar familie en vier anderen onder in het Achterhuis, een verborgen ruimte achter het bedrijfspand van Otto Frank. Ze bleven daar ruim twee jaar verborgen.
Het dagboek
Tijdens het onderduiken schreef Anne in haar dagboek over het leven in het Achterhuis, haar gevoelens, dromen en de spanningen. Ze hoopte ooit schrijfster te worden.
Arrestatie en deportatie
Op 4 augustus 1944 werd het Achterhuis ontdekt, vermoedelijk door verraad. De onderduikers werden gearresteerd en naar concentratiekampen gestuurd. Anne en haar zus Margot stierven in februari of maart 1945 in Bergen-Belsen, kort voor de bevrijding.
Publicatie van het dagboek
Anne's vader, Otto Frank, overleefde de Holocaust en publiceerde in 1947 Anne's dagboek onder de titel Het Achterhuis. Het boek werd een van de meest gelezen en vertaalde boeken ter wereld.
Wat betekent vrijheid voor jou?
Slide 5 - Open vraag
Bij het beoordelen van de antwoorden op de vraag "Wat betekent vrijheid voor jou?" is het belangrijk om te letten op een dieper begrip van vrijheid, dat verder gaat dan de oppervlakkige opvatting van 'doen wat je wilt'. Vrijheid moet worden begrepen in de context van verantwoordelijkheid, respect voor anderen en de grenzen die nodig zijn om samen in een harmonieuze samenleving te leven.
Let op de volgende punten in de antwoorden van de leerlingen:
Vrijheid en verantwoordelijkheid: Vrijheid gaat niet alleen over persoonlijke vrijheid, maar ook over het respecteren van de rechten van anderen. Een leerling zou bijvoorbeeld kunnen uitleggen dat vrijheid betekent dat je jezelf kunt uiten, maar dat je ook rekening moet houden met de rechten van anderen.
Vrijheid in de samenleving: Kijk of de leerling de nadruk legt op de rol van vrijheid binnen de samenleving, zoals gelijke kansen voor iedereen, zonder discriminatie of onderdrukking. Vrijheid kan alleen bestaan in een omgeving waarin mensen gelijk behandeld worden en niet schade toebrengen aan anderen.
Beperkingen aan vrijheid: Het is belangrijk dat leerlingen begrijpen dat vrijheid niet absoluut is. Ze zouden kunnen aangeven dat er regels en wetten zijn die onze vrijheid beperken om te voorkomen dat anderen schade wordt berokkend. Let erop of de leerling dit aspect van vrijheid benoemt.
Vrijheid en respect: Vrijheid betekent ook het respecteren van andere culturen, overtuigingen en keuzes. Een goed antwoord benadrukt dat vrijheid gepaard gaat met respect voor de diversiteit van meningen en levenswijzen.
Dieper reflectief antwoord: Moedig leerlingen aan om na te denken over wat vrijheid in een bredere context betekent, zoals vrijheid van onderdrukking, vrijheid van keuzes maken, en hoe vrijheid ook verbonden kan zijn met gelijkheid, rechtvaardigheid en menselijkheid.
Slide 6 - Tekstslide
De demografie van de joodse gemeenschap in Nederland vóór de oorlog
Aantal joden: Voor de Tweede Wereldoorlog woonden er naar schatting 140.000 joden in Nederland, wat ongeveer 1% van de totale bevolking uitmaakte. De meerderheid van de joden was Asjkenazisch, afkomstig uit Oost-Europa, terwijl een kleiner aantal Sephardische joden uit Zuid-Europa kwam. De grootste concentratie van joden bevond zich in de grote steden, vooral in Amsterdam, waar ongeveer 60% van de Nederlandse joden woonde.
Religieuze en culturele diversiteit: De joodse gemeenschap was religieus verdeeld. Er waren orthodoxe joden, die hun joodse tradities strikt volgden, en seculiere joden, die weinig met religie te maken hadden, maar nog steeds trots waren op hun joodse identiteit. Er waren ook liberale joden, die tussen orthodoxie en seculiere levenswijze in stonden. Dit maakte de joodse gemeenschap in Nederland zeer divers, maar tegelijkertijd goed georganiseerd, met vele joodse organisaties en instellingen die diverse aspecten van het dagelijks leven ondersteunden.
Antisemitisme en discriminatie vóór de oorlog
Hoewel de joden in Nederland relatief goed geïntegreerd waren in de samenleving, waren er ook spanningen. Antisemitisme was aanwezig, vooral in de vorm van sociale en economische uitsluiting. De Nederlandse samenleving was voor de oorlog over het algemeen tolerant, maar er waren ook tekenen van antisemitische sentimenten. Sommige politieke partijen en groepen uitten kritiek op de invloed van joden in de economie, de cultuur en de politiek.
In de jaren 1930, toen de nazi’s in Duitsland aan de macht kwamen, werd antisemitisme steeds prominenter in Europa. In Nederland ontstonden fascistische en antisemistische bewegingen die de aanwezigheid van joden in de samenleving aanvochten. Een bekend voorbeeld is de NSB (Nationaal-Socialistische Beweging), een extreem-rechtse partij die nauwe banden had met Nazi-Duitsland en zich sterk verzette tegen de joodse gemeenschap.
Hoewel de joden voor de oorlog dus relatief goed geïntegreerd waren in de samenleving, was er altijd een gevoel van afkeer en vervreemding van bepaalde delen van de niet-joodse bevolking. Dit leidde echter niet tot de grootschalige uitsluiting of geweld die je in andere Europese landen zag vóór de oorlog.
De impact van de economische crisis van de jaren 1930
De economische crisis die Nederland in de jaren 1930 trof, had ook invloed op de joodse gemeenschap. In tijden van economische onzekerheid was de neiging groot om minderheden te beschuldigen van economische problemen. Joden werden vaak als scapegoat gebruikt en beschuldigd van het veroorzaken van de crisis. Dit versterkte de antisemitische sentimenten die in Nederland aanwezig waren. Het was een periode waarin veel joodse bedrijven in de financiële sector het moeilijk hadden, en een periode waarin het aantal antisemistische incidenten in Nederland langzaam toenam.
Slide 7 - Tekstslide
Invoering van de antisemitische wetten door de Duitse bezetters (1940-1945)
Vanaf de Duitse bezetting van Nederland in mei 1940, werden de joden geconfronteerd met een steeds strengere reeks antisemitische wetten. Deze wetten waren bedoeld om de joden volledig uit te sluiten van de samenleving en hen te isoleren van de rest van de bevolking. De nazi's voerden deze maatregelen uit om hun racistische ideeën over de "superioriteit" van het Arische ras en de veronderstelde "ondergeschiktheid" van joden te realiseren.
1. Het verplicht dragen van de gele ster
In 1941 werd in Nederland het verplicht dragen van de gele ster (de Davidster) ingevoerd. Joden moesten een grote gele ster met daarop het woord "Jood" op hun kleding dragen, zodat ze gemakkelijk te herkennen waren. Dit was een zichtbaar teken van discriminatie, dat hen niet alleen in hun dagelijkse leven markeerde, maar hen ook blootstelde aan vernedering en geweld van niet-joodse Nederlanders. Het dragen van de ster maakte het voor joden steeds moeilijker om zich te mengen met de rest van de samenleving.
2. Verbod op het betreden van openbare plaatsen
Na de invoering van de Davidster werden er nog meer beperkingen opgelegd. Joden mochten niet langer naar openbare plaatsen zoals bioscopen, winkels, restaurants en openbare transportmiddelen. Dit was bedoeld om hen uit de publieke ruimte te verdrijven en hen sociaal te isoleren. De joden moesten hun sociale contacten beperken en mochten geen gebruik meer maken van de meeste openbare diensten en voorzieningen.
Het verbod op het betreden van openbare plaatsen betekende dat joden steeds meer afhankelijk werden van hun eigen gemeenschap en van geheime netwerken om te overleven.
3. Uitsluiting van joden van bepaalde beroepen
De nazi-bezetters voerden ook een uitzondering van joden op de arbeidsmarkt door, waardoor ze niet langer toegang hadden tot belangrijke beroepen. Ze werden uitgesloten van functies in de onderwijssector, de gezondheidszorg, en andere openbare diensten. Dit betekende dat joden niet meer konden werken als artsen, leraren, of andere openbare functies bekleden. Dit was niet alleen een economische klap voor de joodse gemeenschap, maar ook een manier om hun maatschappelijke invloed te verminderen en hen verder te isoleren.
De uitsluiting van joden van bepaalde beroepen ging zelfs zo ver dat vele artsen, bijvoorbeeld, die ooit bekend stonden in hun vak, plotseling niet meer mochten werken en geen inkomen meer hadden. Dit was een manier om de joodse gemeenschap nog verder te verzwakken.
Slide 8 - Tekstslide
4. Het verlies van burgerrechten
Na de introductie van de antisemitische wetten begon de vervreemding van de joodse gemeenschap van de rest van de samenleving. De joden verloren langzaam hun burgerrechten en werden uitgesloten van belangrijke maatschappelijke functies. Het recht om te stemmen werd hen afgenomen, evenals andere burgerlijke vrijheden die hen ooit in staat hadden gesteld om volledig deel te nemen aan het sociale leven in Nederland.
Hun recht om te werken werd beperkt, en veel joden werden ontslagen uit hun banen of mochten geen nieuwe functies meer aannemen. Joden in Nederland werden letterlijk afgesneden van hun werkgelegenheidsmogelijkheden en hun sociaal netwerk, wat hun financiële situatie drastisch verslechterde.
Daarnaast werd hun recht om te studeren ook ingeperkt. Joodse kinderen mochten niet langer naar reguliere scholen en moesten vaak naar aparte joodse scholen, die onder druk stonden van de bezetters. Dit had verregaande gevolgen voor de toekomst van de jongere generatie joden in Nederland.
5. Ghetto's en opsluiting
De drang naar isolatie ging verder, en joden werden gedwongen om te wonen in steeds meer gesloten wijken die werden aangeduid als getto's. Deze getto's waren vaak overbevolkt, slecht onderhouden en vol armoede en ziekte. De leefomstandigheden waren erbarmelijk, en het was moeilijk voor de joden om te ontsnappen aan de dagelijkse ellende.
In 1942 begon de Duitse bezetter met de massale deportatie van joden naar concentratiekampen, waar ze werden opgesloten en vaak vergast. De getto's werden steeds voller, en joden die in deze wijken verbleven werden voortdurend bedreigd met opsluiting, geweld en deportatie.
De toenemende isolatie en opsluiting leidde ertoe dat de joden hun rechten en vrijheid volledig verloren. Ze waren gevangen in hun eigen land en werden systematisch uitgesloten van elke vorm van maatschappelijk en economisch leven. Het was duidelijk dat de antisemitische wetten deel uitmaakten van een grotere strategie van de nazi's om de joodse gemeenschap in Nederland en Europa te vernietigen.
Welk van deze maatregelen zou jou het ergste lijken? Leg duidelijk uit waarom.
Slide 9 - Open vraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 10 - Tekstslide
De deportaties naar concentratiekampen
De deportaties beginnen
In 1942 begon de grootschalige deportatie van joden vanuit Nederland naar concentratie- en vernietigingskampen in het oosten van Europa. Dit was een onderdeel van de nazi-strategie om de joodse bevolking in Europa volledig te vernietigen, wat bekend staat als de Endlösung (de ‘definitieve oplossing’). De meeste joden werden in kampen zoals Auschwitz, Sobibor, en Treblinka om het leven gebracht door middel van dwangarbeid, slechte leefomstandigheden of in gaskamers. Deze kampen waren speciaal ontworpen om mensen massaal te doden.
De deportaties werden uitgevoerd met behulp van treintransporten. Joden moesten in overvolle goederenwagons reizen, zonder voedsel, water of sanitaire voorzieningen. De reis naar de kampen duurde soms dagen, en velen overleden al tijdens het transport door honger, dorst of uitputting.
Deportaties vanuit Nederland
Nederland was een van de landen waar de nazi’s hun deportatieprogramma snel en efficiënt uitvoerden. Dit kwam deels doordat Nederland een goed georganiseerd bevolkingsregister had, waardoor de Duitse bezetter gemakkelijk joodse families kon identificeren. Daarnaast werkten de Nederlandse Spoorwegen mee aan de treintransporten naar Westerbork en vervolgens naar vernietigingskampen in het oosten.
Het doorgangskamp Westerbork in Drenthe speelde een centrale rol in deze deportaties. Westerbork was oorspronkelijk in 1939 opgericht als opvangkamp voor Joodse vluchtelingen uit Duitsland. Toen de nazi’s in 1940 Nederland bezetten, werd Westerbork een doorgangskamp. Vanaf hier vertrokken regelmatig transporten met honderden joden naar vernietigingskampen. In totaal werden vanuit Westerbork meer dan 100.000 joden gedeporteerd.
Het aantal slachtoffers
Van de ongeveer 140.000 joden die vóór de oorlog in Nederland woonden, werd een tragisch hoog percentage gedeporteerd en vermoord. Ongeveer 107.000 joden werden naar de kampen gestuurd, waarvan minder dan 5.000 terugkeerden. Dit betekent dat 75% van de Nederlandse joden werd vermoord, een van de hoogste percentages in Europa.
Slechts 35.000 joden overleefden de oorlog. Deze overlevenden waren vaak degenen die onderdoken, soms geholpen door het verzet of Nederlandse burgers. Ondanks het gevaar dat hieraan verbonden was, riskeerden sommige Nederlanders hun leven om joden te verbergen en hen te redden van deportatie.
De deportaties lieten diepe sporen na in de Nederlandse samenleving en brachten onvoorstelbaar leed aan de joodse gemeenschap. De vernietiging van deze gemeenschap wordt gezien als een van de donkerste hoofdstukken in de Nederlandse geschiedenis.
Slide 11 - Tekstslide
Anne Frank: Het verhaal van een ondergedoken meisje
Anne Frank en haar familie
Anne Frank werd geboren op 12 juni 1929 in Frankfurt, Duitsland, als dochter van Otto en Edith Frank. In 1933, toen Hitler aan de macht kwam, vluchtte het gezin Frank naar Nederland om aan het groeiende antisemitisme in Duitsland te ontsnappen. Ze vestigden zich in Amsterdam, waar Otto een succesvol bedrijf runde. Toen de nazi’s in 1940 Nederland bezetten, werden de joodse wetten ook hier ingevoerd, en het leven van de familie Frank werd steeds moeilijker.
In juli 1942 besloot de familie Frank onder te duiken om deportatie te voorkomen. Samen met de familie Van Pels en later Fritz Pfeffer verstopten ze zich in het Achterhuis, een verborgen deel van Otto’s bedrijfspand aan de Prinsengracht 263 in Amsterdam. Ze leefden daar meer dan twee jaar in angst en stilte, afhankelijk van vrienden die hen van voedsel en andere benodigdheden voorzagen.
Het dagboek van Anne Frank
Tijdens hun onderduikperiode schreef Anne Frank in haar dagboek, dat ze kreeg voor haar 13e verjaardag. Ze noemde het dagboek "Kitty" en beschreef daarin haar dagelijkse leven in het Achterhuis, haar gedachten, angsten en hoop. Het dagboek geeft een uniek en persoonlijk beeld van hoe het was om als joodse tiener onder de nazi's te moeten leven.
Anne schreef niet alleen over de praktische problemen van het onderduiken, zoals het gebrek aan privacy en voedsel, maar ook over haar gevoelens, de spanningen in het Achterhuis, en haar dromen voor de toekomst. Ze hoopte later een schrijver of journalist te worden.
De ontdekking en deportatie
Op 4 augustus 1944 werd het Achterhuis ontdekt door de nazi’s na een tip van een onbekende verrader. De bewoners werden gearresteerd en via doorgangskamp Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd. Anne en haar zus Margot werden later overgebracht naar concentratiekamp Bergen-Belsen, waar ze begin 1945 aan tyfus overleden, slechts enkele weken voordat het kamp werd bevrijd.
Van de acht onderduikers overleefde alleen Otto Frank de oorlog. Toen hij terugkeerde naar Amsterdam, vond hij Annes dagboek, dat was bewaard door Miep Gies, een van de helpers van de familie.
Het dagboek als symbool
In 1947 werd het dagboek van Anne Frank voor het eerst gepubliceerd onder de titel "Het Achterhuis". Het boek werd later vertaald in meer dan 70 talen en wordt wereldwijd gelezen als een symbool van hoop en veerkracht, ondanks de verschrikkingen van de Holocaust.
Anne’s verhaal heeft miljoenen mensen geraakt en blijft een van de meest krachtige en persoonlijke getuigenissen van het lot van joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het Anne Frank Huis in Amsterdam is nu een museum dat haar leven en nalatenschap herdenkt en jaarlijks door miljoenen mensen wordt bezocht.
Slide 12 - Video
Bron: Anne Frank Stichting – Anne Frank House
www.annefrank.org
YouTube: Anne Frank Videodagboek
Hoe ziet het leven van Anne er uit voordat de anti- joodse regels werden ingesteld?
A
Ze voelt zich alleen en heeft weinig vrienden
B
Ze leeft een gewoon leven met school, vrienden en familie
C
Ze heeft een heel moeilijk leven
D
Ze heeft een heel spannend leven
Slide 13 - Quizvraag
Anne Frank leidde een normaal en gelukkig leven voordat de anti-Joodse wetten haar vrijheid beperkten. Ze groeide op in een warm gezin, ging naar school, had vriendinnen en hield van lezen en schrijven. In Amsterdam woonde ze in een multiculturele buurt en genoot ze van activiteiten zoals bioscoopbezoeken en spelen met leeftijdsgenoten.
Hoe veranderde haar leven door de anti-Joodse wetten?
- Sociale uitsluiting
Joodse kinderen mochten niet langer naar openbare scholen. Anne moest naar een Joodse school.
Joden mochten niet meer naar parken, theaters, bioscopen of andere openbare plekken.
Beperkingen in het dagelijks leven
Joden moesten een gele ster dragen om herkenbaar te zijn.
Joodse gezinnen mochten geen fietsen bezitten en alleen winkelen op bepaalde tijden.
- Veiligheidsrisico’s
Joden werden steeds meer opgepakt en gedeporteerd. Dit dwong families, zoals die van Anne Frank, om onder te duiken om te overleven.
Waarom is dit belangrijk?
Het contrast tussen Anne’s normale, gelukkige kindertijd en de harde realiteit na de invoering van de anti-Joodse wetten helpt leerlingen begrijpen hoe discriminatie en onrecht het leven van onschuldige mensen compleet kunnen veranderen.
Dit deel kan leerlingen laten reflecteren op:
Hoe waardevol vrijheid en gelijkheid zijn.
De impact van discriminatie op het dagelijks leven.
Wat betekent onderduiken?
Slide 14 - Open vraag
Onderduiken betekent dat iemand zich moet verstoppen om aan gevaar te ontsnappen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog moesten Joodse mensen onderduiken om niet opgepakt te worden door de Duitsers. Ze verborgen zich op geheime plekken, zoals het Achterhuis, en moesten heel stil zijn om niet ontdekt te worden.
Waarom is het dagboek zo belangrijk voor Anne?
Slide 15 - Open vraag
Anne Frank's dagboek was ontzettend belangrijk voor haar, en hier zijn de belangrijkste redenen waarom:
1. Een manier om haar gevoelens te uiten.
Het dagboek gaf Anne de kans om haar gedachten, angsten en gevoelens te delen in een tijd waarin ze weinig privacy had en haar emoties niet altijd openlijk kon uiten.
Ze noemde haar dagboek "Kitty" en beschouwde het als een vertrouwde vriendin aan wie ze alles kon vertellen.
2. Een manier om de realiteit te verwerken.
Het leven in het Achterhuis was vol onzekerheid, angst en spanning. Schrijven hielp haar deze ervaringen te verwerken en structuur te geven aan haar gedachten.
3. Haar droom om schrijfster te worden.
Anne had een grote liefde voor schrijven en wilde later schrijfster of journaliste worden. Haar dagboek was niet alleen een persoonlijke uitlaatklep, maar ook een manier om haar schrijfstijl te ontwikkelen.
Toen ze hoorde dat na de oorlog verhalen van mensen over hun ervaringen gepubliceerd zouden worden, herschreef ze delen van haar dagboek met het idee dat het ooit gelezen zou worden.
4. Een gevoel van vrijheid
In een wereld waarin haar vrijheid steeds verder werd ingeperkt, bood schrijven haar een vorm van mentale vrijheid. Via haar woorden kon ze ontsnappen aan de beperkingen van het leven in het Achterhuis.
Slide 16 - Video
Bron: Anne Frank Stichting – Anne Frank House
www.annefrank.org
YouTube: Anne Frank Videodagboek
Wat zijn anti- semitische sentimenten?
A
Negatieve gevoelens en vooroordelen of haat tegen Nederlanders
B
Negatieve gevoelens, vooroordelen of haat tegen alle mensen
C
Negatieve gevoelens, vooroordelen of haat tegen Joodse mensen
D
Negatieve gevoelens, vooroordelen of haat tegen mensen van andere culturen
Slide 17 - Quizvraag
Het verschil tussen Jodenhaat en antisemitisme zit vooral in de nuance en context van de woorden.
1. Jodenhaat
Betekenis: Jodenhaat verwijst expliciet naar haat of vijandigheid gericht tegen Joden als religieuze, etnische of culturele groep. Het woord is directer en beschrijft een emotionele en vaak gewelddadige afkeer van Joden.
Gebruik: Het is een meer alledaagse, duidelijke term in de Nederlandse taal. Het kan wijzen op individuele of collectieve haat tegen Joden.
2. Antisemitisme
Betekenis: Antisemitisme is een bredere, meer historische en intellectuele term die discriminerende ideeën, vooroordelen, en systematische onderdrukking tegen Joden beschrijft.
Hoewel "semitisch" technisch gezien verwijst naar een taalfamilie (zoals ook Arabieren), wordt het woord in de praktijk bijna exclusief gebruikt voor Jodenhaat.
Gebruik: Antisemitisme wordt vaak gebruikt in academische of historische contexten en beschrijft structurele vormen van haat, zoals politieke campagnes, propaganda of discriminatie tegen Joden.
Anne zegt in haar dagboek dat ze zowel Nederlander als Joods
wil zijn. Wat bedoelt ze hiermee?
Slide 18 - Open vraag
In haar dagboek uit Anne Frank haar gevoelens over haar identiteit als zowel Nederlander als Joods. Voor Anne is het belangrijk om beide identiteiten te hebben, omdat ze zich trots voelt op haar Nederlandse afkomst, maar tegelijkertijd niet wil dat haar Joodse identiteit haar definieert of haar waarde als persoon vermindert.
Nederlander zijn: Anne groeide op in Nederland en was trots op haar Nederlandse identiteit. Ze voelde zich verbonden met de Nederlandse cultuur, taal en geschiedenis. Haar nationaliteit gaf haar een gevoel van verbondenheid met haar land, ondanks de moeilijke tijden waarin ze zich bevond.
Joods zijn: Anne's Joodse identiteit was voor haar zowel een bron van trots als een bron van verdriet. Ze wilde niet dat haar Joods-zijn haar beperkter of minderwaardig maakte, ondanks de discriminatie en vervolging die Joden in die tijd ondervonden. Het Joods-zijn was een deel van wie ze was, maar ze weigerde zich door haar religie of etniciteit te laten definieren of haar waarde te laten afnemen.
Voor Anne was het belangrijk om haar complexiteit als mens te behouden en niet in één enkele identiteit te worden geduwd, vooral in een tijd waarin mensen werden gedwongen om zich alleen op basis van hun etniciteit of religie te identificeren. Ze wilde laten zien dat je meer bent dan alleen je afkomst of geloof, en dat beide aspecten van haar identiteit waarde hadden.
Belangrijk voor docenten om te benadrukken: Dit is een goed moment om met leerlingen te bespreken hoe identiteit kan veranderen door persoonlijke keuzes en externe omstandigheden (zoals oorlog en vervolging). Het kan ook een kans zijn om na te denken over de betekenis van identiteit in hun eigen leven.
Wat wordt bedoelt met de volgende uitspraak?
"Wat een christen doet, moet hij zelf weten, maar wat een Jood doet, valt terug op alle Joden."
Slide 19 - Open vraag
Het oude Joodse gezegde dat Anne noemt in aflevering 2: "Wat een christen doet, moet hij zelf weten, maar wat een Jood doet, valt terug op alle Joden," betekent dat de daden van één Joods persoon vaak niet alleen op die persoon worden beoordeeld, maar op de hele Joodse gemeenschap. Het geeft aan hoe Joodse mensen vaak collectief verantwoordelijk werden gehouden voor het gedrag van individuen, wat een onrechtvaardige druk en vooroordeel laat zien.
Dit gezegde weerspiegelt de extra zorg die Joodse mensen moesten nemen in een wereld vol antisemitisme en vooroordelen, vooral tijdens de tijd waarin Anne leefde.
Slide 20 - Video
Bron: Anne Frank Stichting – Anne Frank House
www.annefrank.org
YouTube: Anne Frank Videodagboek.
Het is nooit met volledige zekerheid vastgesteld wie Anne Frank, haar familie en de andere onderduikers in het Achterhuis heeft verraden. Er zijn echter verschillende theorieën en onderzoeken geweest. Hieronder een overzicht:
1. Mogelijke verrader(s)
Een medewerker uit het bedrijfspand: Sommige onderzoekers denken dat iemand die in het gebouw van Opekta werkte (het bedrijf waar het Achterhuis aan verbonden was) mogelijk verdacht gedrag of geluiden heeft opgemerkt en dit aan de Duitse autoriteiten heeft doorgegeven. Speculaties hebben zich gericht op personen zoals Willem van Maaren, een magazijnmeester, maar er is nooit bewijs gevonden.
Bepaalde buren of buurtbewoners: Er is ook gesuggereerd dat een buurtbewoner de familie kan hebben verraden, bijvoorbeeld door te merken dat er mensen in het pand woonden (zoals 's nachts licht of geluiden).
Een anonieme tip: Een andere theorie is dat een anonieme tip aan de Gestapo is gegeven, zonder dat de identiteit van de melder ooit werd achterhaald.
2. Recent onderzoek (2022)
In januari 2022 bracht een onderzoeksteam onder leiding van oud-FBI-agent Vince Pankoke een hypothese naar voren dat Arnold van den Bergh, een Joodse notaris en lid van de Joodse Raad, mogelijk betrokken was. Volgens dit onderzoek zou Van den Bergh informatie hebben gegeven over onderduikers om zijn eigen gezin te beschermen. Deze theorie blijft controversieel en wordt door sommige historici betwist vanwege een gebrek aan hard bewijs.
3. Geen sluitend antwoord
Tot op heden is er geen definitief bewijs gevonden om vast te stellen wie precies verantwoordelijk was voor de verraad. Er blijft onzekerheid bestaan, en het is goed mogelijk dat we nooit volledig zullen weten wie de familie Frank verraden heeft.
Slide 21 - Tekstslide
Deze vraag is belangrijk omdat het leerlingen helpt zich in te leven in de situatie van Anne Frank en haar familie. Door zich voor te stellen hoe zij zich gevoeld moeten hebben op dat moment, kunnen leerlingen beter begrijpen wat de gevolgen van oorlog en vervolging zijn op persoonlijke, emotionele en psychologische niveaus. Het stimuleert ook empathie en zorgt ervoor dat de geschiedenis niet alleen als feiten wordt gezien, maar als een menselijke ervaring die hen kan raken.
Slide 22 - Video
Bron: Anne Frank Stichting – Anne Frank House
www.annefrank.org
YouTube: Anne Frank Videodagboek
Wat was de Holocaust?
A
Een oorlog tussen landen
B
Vrede tussen landen in Europa
C
Een groep mensen die gedwongen wordt om ergens anders te wonen
D
De vervolging en moord op Joden en andere groepen door de nazi's
Slide 23 - Quizvraag
Deze slide heeft geen instructies
Hoeveel Joden wilde Hitler doden?
A
11.000.000
B
1.000.000
C
11.000
D
10.000
Slide 24 - Quizvraag
Deze slide heeft geen instructies
Wat is de naam van het doorgangskamp in Nederland?
A
Zuiderbork
B
Oosterbork
C
Westerbork
D
Noorderbork
Slide 25 - Quizvraag
Deze slide heeft geen instructies
Wat is het verschil tussen een concentratiekamp en een vernietigingskamp?
Slide 26 - Open vraag
Deze slide heeft geen instructies
Waarom is het belangrijk dat we Anne’s verhaal blijven vertellen?
Slide 27 - Open vraag
Het oude Joodse gezegde dat Anne noemt in aflevering 2: "Wat een christen doet, moet hij zelf weten, maar wat een Jood doet, valt terug op alle Joden," betekent dat de daden van één Joods persoon vaak niet alleen op die persoon worden beoordeeld, maar op de hele Joodse gemeenschap. Het geeft aan hoe Joodse mensen vaak collectief verantwoordelijk werden gehouden voor het gedrag van individuen, wat een onrechtvaardige druk en vooroordeel laat zien.
Dit gezegde weerspiegelt de extra zorg die Joodse mensen moesten nemen in een wereld vol antisemitisme en vooroordelen, vooral tijdens de tijd waarin Anne leefde.
Wat kun je leren van Anne's verhaal?
Slide 28 - Open vraag
Het oude Joodse gezegde dat Anne noemt in aflevering 2: "Wat een christen doet, moet hij zelf weten, maar wat een Jood doet, valt terug op alle Joden," betekent dat de daden van één Joods persoon vaak niet alleen op die persoon worden beoordeeld, maar op de hele Joodse gemeenschap. Het geeft aan hoe Joodse mensen vaak collectief verantwoordelijk werden gehouden voor het gedrag van individuen, wat een onrechtvaardige druk en vooroordeel laat zien.
Dit gezegde weerspiegelt de extra zorg die Joodse mensen moesten nemen in een wereld vol antisemitisme en vooroordelen, vooral tijdens de tijd waarin Anne leefde.
Los de rebus op.
Slide 29 - Open vraag
Oplossing: Samen tegen haat werken aan vrijheid.
Gesprek:
- Wat betekent "samen tegen haat werken aan vrijheid" voor jou?
Dit helpt de leerlingen om hun persoonlijke interpretatie van het thema te delen en na te denken over hoe ze zelf bijdragen aan een rechtvaardige samenleving.
- Waarom is het belangrijk om haat te bestrijden in onze samenleving?
Deze vraag moedigt de leerlingen aan om na te denken over de negatieve effecten van haat en discriminatie op mensen en de maatschappij als geheel.
- Wat zijn manieren waarop wij samen kunnen werken om vrijheid te bevorderen voor iedereen?
Dit stimuleert de leerlingen om na te denken over concrete acties die zij kunnen ondernemen om een positieve verandering te bewerkstelligen.
- Kun je voorbeelden noemen van situaties waarin haat en onvrijheid zichtbaar zijn in de wereld, zowel nu als in het verleden?
Dit helpt om verbinding te maken met historische gebeurtenissen zoals de Tweede Wereldoorlog of hedendaagse vraagstukken over mensenrechten en vrijheid.
- Waarom is het belangrijk om op te komen voor mensen die vervolgd of gediscrimineerd worden?
Deze vraag helpt leerlingen te begrijpen hoe hun actie of hun inactief zijn invloed kan hebben op anderen en hoe solidariteit een krachtige factor is in het bestrijden van onrecht.
- Wat kunnen wij als klas of school doen om bij te dragen aan een omgeving waarin haat niet getolereerd wordt?
Leerlingen kunnen brainstormen over ideeën voor initiatieven of acties die ze in hun directe omgeving kunnen ondernemen om haat en discriminatie te bestrijden.
- Hoe denk je dat vrijheid eruit ziet voor mensen die in landen wonen waar dit niet vanzelfsprekend is?
Dit geeft leerlingen een breder perspectief en kan het gesprek ook richting internationale mensenrechten en de situatie van vluchtelingen of minderheden sturen.
Belangrijk voor docenten om te benadrukken:
Empathie en respect: Moedig leerlingen aan om met respect naar elkaar te luisteren, zelfs als ze het niet eens zijn over bepaalde onderwerpen. Het doel is niet om een definitief antwoord te geven, maar om een open gesprek te voeren en nieuwe perspectieven te overwegen.
Historische en hedendaagse context: Leg uit dat haat en onvrijheid zich in verschillende vormen kunnen manifesteren, zowel in het verleden als nu. Dit kan helpen om bewustzijn te creëren over de voortdurende strijd voor vrijheid en gelijke rechten over de hele wereld.
Actie en verantwoordelijkheid: Het is belangrijk dat leerlingen begrijpen dat het niet alleen gaat om praten over vrijheid en haat, maar om concrete stappen die zij kunnen nemen om een positieve invloed uit te oefenen.
Door middel van dit gesprek kunnen leerlingen zich niet alleen bewust worden van de complexiteit van haat en vrijheid, maar ook leren dat zij deel uitmaken van een bredere gemeenschap die samen kan werken aan een rechtvaardige wereld.
Hoe kijk je nu naar de vlinders in de afbeelding?
Wat betekenen ze voor jou na deze les?
Slide 30 - Open vraag
Aan het einde van de les:
Doel: Reflectie en verdieping van inzicht.
Vraag: "Hoe kijk je nu naar de vlinders in de afbeelding? Wat betekenen ze voor jou na deze les?"
Waarom? Leerlingen kunnen nu hun eerdere gedachten vergelijken met wat ze hebben geleerd over de Holocaust, het gedicht "De Vlinder", en de betekenis van vrijheid. Dit helpt hen om het symbool bewuster te interpreteren en te koppelen aan historische en morele lessen.
Wat heb je deze les geleerd?
Schrijf zoveel mogelijk op in
60 seconden.
Wat heb je deze les geleerd?
Schrijf zoveel mogelijk op in 60 seconden.
timer
1:00
Slide 31 - Open vraag
Deze slide heeft geen instructies
