H3 + H4

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Sociale zekerheid en de verzorgingsstaat

3. Nooit meer armoede!

Planning

Herhalen H2

Uitleg H3

Opdrachten maken/ samenvatting H2 maken

Planning

Herhalen H2

Uitleg H3

Opdrachten maken/ samenvatting H2 maken

Uitleg H4

Opdrachten maken / samenvatting H2 bespreken

Deelvraag

Hoe ontwikkelde de verzorgingsstaat zich in Nederland?

• Hoe de verzorgingsstaat zich na 1945 ontwikkelde
• Welke wetten er in de jaren 50/60 zijn aangenomen om mensen van een inkomen te verzekeren
• 
  

Herhaling H2

Beurskrach?

Hulp aan werklozen?

Vernedering?

Aanpak van de regering?

Opkomst NSDAP in Duitsland?

Wederopbouw

vanaf 1945

Rol van de overheid verandert

• Crisis is niet vanzelf overgegaan
• Mensen hadden vóór de oorlog vertrouwen verloren in democratie en voor niet-democratische stromingen gekozen
• Er was erg veel ellende in de oorlog geweest

De Wederopbouw lukt!

• Harmoniemodel: samenwerken/de schouders eronder en niet zeuren!
•    --> Afspraken over lonen en prijzen: geleide loonpolitiek
• Snelle industrialisatie: kleine bedrijven gaan samenwerken ⇒ kosten lager ⇒ export stijgt
• De SDAP (vanaf 1946: PvdA) komt in de regering
• Hulp vanuit VS: Marshallplan

Verzorgingsstaat in opbouw

Vanaf de jaren 50 wordt Nederland een verzorgingsstaat.

Belangrijke wetten die voor sociale zekerheid zorgen:

• Werkloosheidswet (WW, 1949), niet meer via vakbonden!
• Algemene Ouderdomswet (AOW, 1957)
• Wet Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen (WAO, 1967)
• Algemene Bijstandswet (ABW, 1965)

Bejaarden vieren de invoering van de AOW. Applaus voor minister Drees. (Foto uit: 1956)

Willem Drees

Willem Drees (PvdA) was tussen 1948 en 1958 minister-president.

In die periode werd langzaam de verzorgingsstaat opgebouwd, met de komst van wetten zoals de Algemene Ouderdomswet (AOW, 1957)

'Vadertje Drees' wordt dan ook wel gezien als de grote man achter

de verzorgingsstaat, hoewel sommige wetten niet eens door hem zijn bedacht.

Het verhaal gaat dat Nederland de Marshallhulp heeft gekregen omdat de toenmalig minister-president Willem Drees de vertegenwoordiger van de Verenigde Staten in plaats van met een staatsbanket, met een kopje thee met een mariakaakje ontving. De vertegenwoordiger vond dat Nederland de steun blijkbaar hard nodig had en dat een land met een zo sobere minister-president het geld ongetwijfeld goed zou besteden.

Vanaf de jaren '60

• Geleide loonpolitiek wordt losgelaten
• Er komt een loongolf: een stijging van lonen, soms wel met 10%
• Uitkeringen zijn gekoppeld aan lonen, dus ook deze stijgen mee.
• Door de ontdekking gasveld in Slochteren (1959) kan de verzorgingsstaat makkelijker worden gefinancierd: het gas wordt aan het buitenland verkocht.
• Nederland wordt een consumptiemaatschappij

Toename overheidsinvloed 

• De rol van de overheid neemt enorm toe
  
• Niet alleen op het gebied van welvaart, maar ook als het gaat om gezondheidszorg.
• Dat is ook logisch: zieke mensen kosten de overheid veel geld. 

Vroeger

Later

Onder leiding van de overheid besloten werknemers en 

[.......(a).......] samen te werken en Nederland weer op te bouwen. In ruil voor werk en goede voorzieningen waren de werknemers bereid zuinig te leven en hard te werken. 

Deze wijze van samenwerking werd toen [......(b)......] -model genoemd. Toen de [......(c)......] de geleide loonpolitiek afschafte, was het afgelopen met de arbeidsrust.

➤Sleep drie begrippen naar de juiste plek in de tekst.

overheid

katholieken

socialisten

liberalen

schaal

polder

werkgevers

kerk

harmonie

➤WW, AOW en WAO zijn voorbeelden van:

1. politieke partijen
2. sociale wetten
3. vakbonden

➤Een ‘verzorgingsstaat’ is een staat waarin

1. alle arme mensen steun kunnen krijgen van liefdadigheids-organisaties.
2. iedere burger in welvaart leeft zonder vrees voor armoede.
3. alleen ouderen, werklozen en jongeren steun kunnen vragen.
4. niemand gebrek heeft aan de eerste levensbehoeften.

Aan de slag!

Maak de opdrachten van H3: 1 t/m 5, 7, 10, 11, 12, 14, 17 en 18

OF maak een samenvatting van Hoofdstuk 2

Sociale zekerheid en de verzorgingsstaat

H4 De toekomst van de verzorgingsstaat

Planning

Herhalen H3

Uitleg H4

Opdrachten maken/ samenvatting H3 maken

H1 Staatsinrichting

Jaren ´50

Jaren ´60

Herhalen H3

• Wederopbouw
• Harmoniemodel
• Geleide loonpolitiek 
• Verzorgingsstaat
• sociale zekerheid
• Willem Drees
• Consumptiemaatschappij

Leerdoel

Waardoor kwam de verzorgingsstaat na 1970 in de problemen en welke oplossingen werden bedacht om de verzorgingsstaat in de toekomst betaalbaar te houden?

Problemen in de jaren '70 en '80

• Economische crisis (o.a. door oliecrisis): veel werklozen met een uitkering
• Oneigenlijk gebruik en fraude van uitkeringen
• Vergrijzing: meer gebruik van AOW
• Studiefinanciering 
• Meer scheidingen: meer gebruik van Bijstandswet
• Mensen zien de uitkering als een recht
• Werken was niet aantrekkelijk door hoge uitkeringen

Het Amsterdam in de jaren 1970 kende woningnood tegelijk met langdurige leegstand. Jonge mensen zonder woonruimte kraakten leegstaande panden. De renovatie voor de kroningsceremonie van de koninklijke paleizen door het ministerie, maakte krakers boos omdat er volgens hen beter geld in nieuwe betaalbare woonruimte gestoken kon worden. Ook de snel stijgende (jeugd)werkloosheid speelde mee.

Toen Beatrix in 1980 werd gekroond als koningin gebruikte deze groep de kroning om aandacht te vragen voor hun problemen. Dit liep als snel uit in grote rellen.

Deze spotprent over de problemen in de verzorgingsstaat is in 1981 gemaakt door de tekenaar Jos Collignon.

Er zijn teveel mensen die van der verzorgingsstaat gebruik maken, waardoor het evenwicht weg is. Hiermee wordt het evenwicht tussen mensen die betalen voor de verzorgingsstaat en mensen die gebruik maken van de verzorgingsstaat bedoeld.

Beeldelement: de donkere wolk geven aan dat er storm op komst is. Er komen nog moeilijkere tijden aan (bijvoorbeeld: de vergrijzing), terwijl het schip nu al schade heeft en dreigt om te slaan.

Beeldelement: het schip, de verzorgingsstaat, dreigt om te slaan.

Beeldelement: het roer ligt in het water waardoor het schip onbestuurbaar is geworden. Met andere woorden: er moet iets gebeuren, maar het lijkt erop dat het al te laat is.

Wat vond de politiek?

• Sociaal-democraten: afblijven van de verzorgingsstaat. De sterkste schouders dragen de zwaarste lasten. (PvdA)
• Confessionelen: rol van de overheid kan worden beperkt: 'goede christenen helpen elkaar'. (CDA)
• Liberalen: verzorgingsstaat kan blijven bestaan, maar er moet wel op bezuinigd worden. (VVD)

Problemen van de verzorgingsstaat

• Oliecrisis 1973 en 1979
• Oorzaak: oliekraan dicht in het Midden-Oosten
• Gevolg: inflatie en stijging prijs benzine

• Ruud Lubbers  
• M-P (1982-1994) CDA
  
• Kwam met strenge maatregelen voor de verzorgingsstaat

Maatregelen van de overheid

• Vanaf jaren ’80: forse bezuinigingen op uitkeringen en verlaging van de uitkeringen
• Strengere controle op uitkeringen door het UWV


• Aantrekkelijker maken van werk: deeltijd, thuiswerk en loon hoger dan een uitkering
• Strengere (her)keuring van arbeidsongeschikten

Sociale zekerheid

Sociale verzekeringen

Sociale voorzieningen

Werknemersverzekeringen

• WIA
  
• WW
• ZW

Volksverzekeringen

• AOW
• AWBZ
• ANW
• AKW

• WWB
  
• Wajong
  
• TW
  

De Nederlandse verzorgingsstaat

Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen

Werkloosheidswet

Ziektewet

Algemene Ouderdomswet

Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten

Algemene nabestaandenwet

Algemene Kinderbijslagwet

Voor iedereen die werkt

Voor iedereen

Wet werk en bijstand

Wet arbeidongeschiktheidsverzekering Jonggehandicapten

Toeslagenwet

Voor iedereen die niet zelf voor een eigen inkomen kan zorgen.

Veranderingen in de arbeidsmarkt

Tijdens de opbouw van de verzorgingsstaat hadden de meeste mensen een vaste baan.

Eind jaren 60 gaan bedrijven steeds vaker mensen tijdelijk aannemen.

Vanaf de jaren 90 nemen de flexwerkers toe, zonder zekerheid vaker werkloos en lagere lonen.

Door de stijgende lonen werden Nederlandse producten duurder, fabrieken verplaatsen naar goedkope landen.

 

Zijn de problemen nu opgelost?

• Door de vergrijzing is de pensioenleeftijd verhoogd naar 67 jaar, anders is de AOW onbetaalbaar
  
• Aantal niet-werkende mensen wordt groter dan aantal werkende mensen
• Armoede blijft (ook in Nederland) bestaan!
• Crisis aan het begin van de 21e eeuw zorgde voor grote werkloosheid

Hoe moet het nu verder?

De mening van de politiek over 

de verzorgingsstaat in de 21e eeuw

Rechts-Liberalen?

Wat vinden die?

Welke partij hoort erbij?

Rechts-liberalen

• VVD (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie)
• De overheid moet zich zo min mogelijk bemoeien met de levens van mensen
• Lage uitkeringen, zodat werklozen eerder bereid zijn om werk te zoeken

Confessionelen?

Wat vinden die?

Welke partij hoort erbij?

Confessionelen

• O.a. het CDA (Christen Democratisch Appèl)
• Er moet bezuinigd worden op de verzorgingsstaat
• Niet alleen de overheid moet mensen helpen, ook moeten mensen vrienden en familie helpen als dat kan.

Sociaaldemocraten?

Wat vinden die?

Welke partij hoort erbij?

Sociaaldemocraten

• O.a. de Pvda (Partij van de Arbeid)
• De verzorgingsstaat moet worden aangepast
• Maatregelen zijn nodig zodat iedereen ook in de toekomst in welvaart kan leven.
• De belasting van de rijken kan omhoog kan om de verzorgingsstaat te kunnen blijven betalen

Links-liberalen

Wat vinden die?

Welke partij hoort erbij?

Links-liberalen

• O.a. D66 (Democraten '66) en GroenLinks
• De verzorgingsstaat moet worden aangepast aan de moderne samenleving


• D66 wil voorkomen dat mensen afhankelijk worden van een uitkering en wil dat mensen een goede opleiding krijgen 
• GroenLinks wil mensen met tijdelijke arbeidscontracten beschermen

Verzorgingsstaat niet aanpassen?

• O.a. SP (Socialistische Partij) en PVV (Partij voor de Vrijheid)
• De verzorgingsstaat zoveel mogelijk in stand houden
• De overheid moet maar ergens anders op bezuinigen, zoals de bureaucratie
• Hogere belastingen voor de allerrijksten 

Aan de slag!

Maak van H4 de opdrachten 1 t/m 5, 7, 8, 13 t/m 15

Of samenvatting maken