H5 Koningen, Vorsten en Denkers

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

5. Koningen, heren en denkers

• Kenmerkende aspecten:
• 1.  Het streven van vorsten naar absolute macht
• 2. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch     en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek
• 3. De wetenschappelijke revolutie

Lodewijk XlV

Wat is een standensamenleving?

L'État, c'est Moi = De staat, dat ben ik!

• De wil van de koning is wet. Dit noem je absolutisme. 
  

• Lodewijk XIV (14e) was een Franse koning met absolute macht. Hij had alle macht 

• Deze macht is door god gegeven: (droit divin)

• Lodewijk XIV was wantrouwend naar de adel

Adel buitenspel

• Krachtig persoonlijk bewind. 
• Ministers volkomen onderworpen
• Ambtenaren die loyaal zijn aan de koning

• Adel verloor invloed - moeten op Versailles wonen
• Staten-Generaal werd minder geraadpleegd. 

Madame de Maintenon

maîtresse van de Zonnekoning

Maria Theresia van Oostenrijk

echtgenote Lodewijk XIV

Militair 

• Permanent staand leger
• Rangen verdeeld op basis van prestaties 

Economisch Mercantilisme

economische politiek die erop gericht is om de rijkdom van het eigen land te vergroten, door de import te verkleinen en export te vergroten.

Religieus

Eén wet, één geloof, één vorst

• Edict van Nantes werd ongeldig verklaard (1685): 

• Hugenoten (protestanten) hadden geen vrijheid van godsdienst meer.
  

Wat is mercantilisme?

Rusland

• Tsaar Peter de Grote 
  
• Rusland liep achter op rest Europese landen
• Liet zich bijscholen... sindsdien:
• Modern leger, Havens, St. Petersburg, Kerk gebruiken
• Veel land veroverd.

Tsaar Peter de Grote (1672-1725)

als timmerman in Zaandam (1697) en op een VOC werf in A'dam.

Centralisatie in Pruisen

• na 30-jarige oorlog 300 staatjes
• Pruisen belangrijk koninkrijk
• Frederik Willem (1640-1688):
• leger en ambtenaren gereorganiseerd (>verdiensten)
• Frederik Willem I (1713-1740), soldatenkoning.
• Religieuze tolerantie

Geen centralisatie in de Nederlanden

• 1581: Acte van Verlathinge > 
• geen koning meer > Republiek
• 'Zeven Verenigde Provinciën
• Oranjes bleven stadhouder,
• Geen koning
• Wèl veel invloed in handen van:
• Willem III (stadhouder-koning)
• 1672 - 1702

1672 - Rampjaar

Reddeloos, redeloos en radeloos.

geen centralisatie in Engeland, Ierland

en Schotland

• Parlement wist macht uit te breiden,
• vooral burgerij en lage adel invloedrijk door economische macht
• burgeroorlog (1642-49) > Karel I onthoofd (!!) 
• Jacobus II (katholiek en absolutistisch) verjaagd door parlement:
• Met hulp stadhouder Willem III
• 'Glorious Revolution' (1688): rechten parlement erkend door Willem III
• Willem III werd koning

1642: Karel I onthoofd in Engeland

Willem III en Mary Stuart als jong paar

En als koning en koningin van Engeland, Ierland en Schotland

5.2 Burgercultuur versus hofcultuur

Leerdoel:  je kunt uitleggen wat het verschil is tussen burgerlijke en hofcultuur en dit herkennen in voorbeelden

Een burgerlijke cultuur

In Europa kochten vorsten en de katholieke kerk kunst

In de Republiek was geen vorst en een protestante kerk

De burgers kochten de kunst

De cultuur werd bepaald door de burgers

Burgerlijke cultuur

Waarom ontstaat een burgerlijke cultuur in de Republiek?

* geen koning, macht adel zeer beperkt, burgers invloedrijk (politiek)

* grote welvaart onder de burgers, met name regentenfamilies in de grote steden (economie)

* immigranten nemen kennis en geld mee 

burgerlijke cultuur in de schilderkunst:

Thema's:

• stillevens
• landschappen
• religieuze voorstellingen
• historische gebeurtenissen
• groepsportretten
• familieportretten

Bouwkunst. Toen: Stadhuis. Tegenwoordig: Paleis op de Dam

Literatuur: gedichten van Joost van de Vondel en Jacob Cats

Welke mensen in de Republiek, kochten schilderijen?

1. De superrijken
2. De rijken
3. Rijken en adel
4. Bijna iedereen

Hoeveel mensen zullen er ongeveer geleefd hebben in de Republiek rond die tijd?

1. 2 miljoen
2. 0.2 miljoen
3. 20 miljoen
4. 200.000

In de omringende landen in de 17e eeuw, was kunst vaak alleen weggelegd voor de

1. Armen
2. Burgers
3. Boeren
4. Adel

hofcultuur in Frankrijk

• opdrachtgevers kunstenaars:
• vorsten, adel en kerk
• belangrijke thema's: literatuur/theater/muziek
• oorlogen > meerdere glorie vorsten
• rk staatskerk > religieuze onderwerpen 

Lodewijk XIV en Maria Thérèse

Welke schilderijen passen bij de burgerlijke cultuur en welke bij de hofcultuur? Sleep ze naar de juiste plek. Let op! Je kan inzoomen op de plaatjes.

Hofcultuur

Burgerlijke cultuur

Paleis het Loo Apeldoorn, stadhouder-koning Willem III

Stadhouder Willem II

Bekijk het onderstaande filmpje en beantwoord daarna de vraag te vinden in teams (opdracht tijdens de les 25 januari)

De zeven verenigde Nederlanden

Frankrijk in de 17e eeuw

Staten-Generaal 

De stadhouder en de raadspensionaris hebben veel gezag

Bijna alle adel woont bij de koning

Het goddelijk recht om te regeren

Republiek

Absolutisme

Mercantilisme

Gouden Eeuw

5.3 De Wetenschappelijke Revolutie

kenmerkend aspect

De wetenschappelijke revolutie

Wetenschap:

- Experiment
- Observatie

- Conclusie

Grote verandering in korte tijd

5.3 De Wetenschappelijke Revolutie

Fase in de geschiedenis waarin de houding van wetenschappers ingrijpend veranderde. 

Rationalisme:

Verstand en het vermogen tot redeneren is de meest zuivere vorm van kennis. (wiskundige principes)

Empirisme

Zintuigelijke waarneming is het beginpunt voor kennis. (ogen, oren, reuk, smaak en gevoel)

vb onderzoek COVID- 19

5.3 Wereldbeeld

Mechanistisch wereldbeeld:

Een kijk op God en de wereld die ervan uitgaat de werkelijkheid is te vergelijken met een machine (mechaniek) die door God in werking is gezet en daarna zelfstandig functioneert volgens natuurwetten. Volgens deze visie speelt God geen rol meer in het verloop van de dagelijkse gebeurtenissen op aarde.

Baruch Spinoza

'Durf te denken'

• Tolerantie
• Vrijheid van godsdienst
• Gevlucht uit Portugal, vanwege zijn Joodse geloof

Laat een foto zien van een uitvinding/ theorie/ persoon uit de 17e eeuw. die past bij de WR? Leg uit

De Wetenschappelijke Revolutie was in de:

1. 15e eeuw
2. 16e eeuw
3. 17e eeuw
4. 18e eeuw

Dit is geen goed voorbeeld van de wetenschappelijke revolutie

1. Eigen waarnemingen
2. Klassieke boeken raadplegen
3. Experimenteren
4. Logisch nadenken

Waarom kwamen er wetenschappers naar de Republiek?