S+F 2.1 en 2.2 hoofdletters en koppelteken etc.

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1-6

Hoofdletters

Wanneer gebruiken
we een hoofdletter?

Waarom is het belangrijk hoofdletters en punten te schrijven?

Wat is goed geschreven?

1. ronnie flex
2. Ronnie flex
3. Ronnie Flex
4. ronnie Flex

Met of zonder hoofdletter?

1. Pinksteren
2. pinksteren

Met of zonder hoofdletter?

1. maandag
2. Maandag

Welk woord schrijf je met een hoofdletter?

1. kerstmis
2. december
3. kerstviering
4. kerstboom

Welk woord schrijf je met een hoofdletter?

1. winkel
2. supermarkt
3. lidl
4. aanbieding

Welk woord schrijf je niet met een hoofdletter?

1. gelredome
2. arena
3. kuip
4. stadion

Begin van een zin

Aan het begin van een zin:

• Je begint een zin met een hoofdletter.

Als de zin met een afgekort woord begint, verschuift de hoofdletter naar het tweede woord:

• 's Ochtends sta ik vroeg op.
• 't Was vanochtend wel erg koud.

Begin van een zin

Als de zin met een cijfer of symbool begint, schrijf je geen hoofdletter aan het begin van de zin.

• €15 betaalde hij voor het boek.
• 86 jaar geleden werd mijn opa geboren.

Wat is goed geschreven?

1. 't is niks voor mij.
2. 'T is niks voor mij.
3. 't Is niks voor mij.
4. 'T Is niks voor mij.

Namen van personen

Je schrijft een hoofdletter bij voor- en achternamen, doopnamen en voorletters:

• Elisabeth Sarah Jansen

Aanspreektitels (mevr.) en tussenvoegsels (van der) krijgen geen hoofdletter.

• fam. Berkmans
• Bert van den Brink

Organisaties, merken, producten

Organisaties, merken en producten krijgen een hoofdletter.

• Apple
• Verenigde Naties

Soms gebruiken bedrijven de hoofdletters afwijkend, je neemt dit dan over.

• iPhone

Wat is goed geschreven?

1. pepsi max
2. Pepsi Max
3. Pepsi max

Aardrijkskundige namen, volken, talen, windstreken

Bij aardrijkskundige namen van landen, steden, rivieren enzovoort gebruik je een hoofdletter.

• Eindhoven
• Amerikaanse president

Ook bij volken, talen of dialecten gebruik je een hoofdletter.

• Fransman
• Limburgs dialect

Wat is goed geschreven?

1. Noord-Brabant
2. noord-brabant
3. Noord-brabant
4. noord-Brabant

Hoe schrijf ik jordi van den berg?

1. Jordi Van Den Berg
2. jordi van den Berg
3. Jordi van den Berg
4. jordi van den berg

Welke zin is goed?

1. mevrouw van Smeden geeft les.
2. Mevrouw Van Smeden geeft les.
3. Mevrouw van smeden geeft les
4. mevrouw van smeden geeft les

Het koppelteken (liggend streepje)

Bij sommige samenstellingen wordt een koppelteken (liggend streepje) gebruikt.

1 Bij klinkerbotsing.

2 Bij de achternamen van getrouwde mensen.

3 Tussen twee gelijkwaardige delen die omwisselbaar zijn.

4 In samenstellingen met cijfers, letters of symbolen.

5 In samenstellingen met St. of Sint.

6 Bij sommige voor- en achtervoegsels (raadpleeg woordenlijst.org).

7 Bij vaste uitdrukkingen die één geheel vormen.

Opdracht: bedenk bij elke regel een voorbeeld.

- Koppelteken -

Wanneer je een samenstelling verkeerd kunt lezen, gebruik je een koppelteken.

Bijvoorbeeld: jojo-effect

Voorbeeld

Koppelteken in een samengesteld woord

klinkerbotsing 

 Je kunt het woord verkeerd uitspreken. Om dat te voorkomen, gebruiken we een koppelteken.

Radio + omroep = radio-omroep (radioomroep)

Milieu + inspectie = milieu-inspectie (milieuinspectie)

Politie + agent = politie-agent (politieagent)

Dubbele achternaam

meneer Berg-Aanhof

Mevrouw Peters-de Groot

Gecombineerde achternamen

Afkortingen

• Als je de afkorting letter voor letter uitspreekt óf de afkorting heeft één of meer hoofdletters, dan gebruik je een koppelteken
• Bijvoorbeeld: BMW-dealer, ov-kaart, vmbo-leerling

• Als je de afkorting uitspreekt als één woord, dan gebruik je geen koppelteken
• Bijvoorbeeld: pincode, mavoleerling

*LET OP: uitspraakprobleem? Gebruik wél een koppelteken!

Bijvoorbeeld: mavo-examen

Gelijkwaardige delen

pianiste-componiste

 hotel-restaurant

zwart-wit

cultureel-maatschappelijk

Nog meer?  Ja.....

In woorden met de volgende voorvoegsels: 

adjunct, aspirant, assistent, bijna, chef, collega, ex, interim, kandidaat, leerling, meester, niet, non, oud

ex-minister

kandidaat-notaris

oud-burgemeester

En de laatste...

Tussen meer dan twee woorden die samen één woord vormen (samenkoppeling) vaste uitdrukkingen die een geheel vormen

een staakt-het-vuren

een kant-en-klare maaltijd

SPELLING - KOPPELTEKEN EN WEGLATINGSSTREEPJE

Je gebruikt het weglatingsstreepje als je een deel van een woord weglaat:

• op- en aanmerkingen (opmerkingen en aanmerkingen)
• dorpsstraten en -pleinen (dorpsstraten en dorpspleinen)

Let op: geen weglatingsstreepje als je een heel woord weglaat: zoute en zoete dropjes 

SPELLING - TUSSENLETTERS IN SAMENSTELLINGEN

Samenstelling: deur + bel = deurbel. Soms moet je tussen die twee woorden tussenletters toevoegen: -(e)n-, -e-, -s-.

Wanneer voeg je een -s- toe?

• Als je in een samenstelling een -s- hoort, schrijf je die ook: weersverwachting.
• Soms begint het tweede deel van de samenstelling met een s-klank. Vervang dan het tweede deel door een woord dat niet met een s-klank begint. Schrijf de -s- alleen als je hem bij de vervanging hoort: dorpsstraat, want dorpsplein, maar handschoen, want handcrème 

SPELLING - TUSSENLETTERS IN SAMENSTELLINGEN

Wanneer voeg je -(e)n- toe?

• Als het eerste deel van een samenstelling een zelfstandig naamwoord is dat alleen een meervoud op -en heeft, schrijf je -en-  tussen de woorden: paardenbloem, berenvel. 

Wanneer schrijf je geen -(e)n- (soms wel -e-)?

• het eerste deel heeft geen meervoud: gerstebier;
• het eerste deel verwijst naar iets waar er maar één van is: zonnewijzer;
• het eerste deel heeft (ook) een meervoud op -s: gedachtesprong;
• het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord: brekebeen, goedemorgen, plattegrond;
• het eerste deel versterkt een bijvoeglijk naamwoord: bereleuk.