Literatuur ruimte en setting

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

 Literatuur

Literaire begrippen:

- ruimte en setting

Leerdoelen

Je kent de term setting (decor) en kunt de term toepassen op de gelezen literatuur.

Je weet wat de functie van literaire ruimtes is.

Vooraf: Wat weet je nog van personages en perspectief?

Uitleg: literaire setting en ruimte

Samenwerken: beantwoord de vragen bij het filmfragment.

Zelfstandig maken: lees het fragment uit Magnus en beantwoord de vragen

Afsluiting

Planning

• Lesdoel
• Lezen
• Terugblik
  
• Instructie- zelfstandig in stilte werken 
• Verlengde instructie - in stilte werken 
• Exitticket
• Afsluiten (reflectie en feedback)

Lesdoel

Aan het einde van deze les:

• kun je weer benoemen wat  en welke personages en perspectieven er zijn en welke kenmerken daarbij horen;
• kun je benoemen wat de termen setting (decor) en literaire  ruimte inhouden;
• kun  de termen setting en de functie van literaire ruimte  toepassen op de gelezen literatuur.

• heb je geoefend met het herkennen en benoemen van setting, decor en andere termen uit de literatuur.
  

Blauw = kennis = kennen = leren

Oranje = kunnen = oefenen met de kennis

Een ander woord voor personages:

1. verhaalfiguren
2. helden
3. schurken
4. echte mensen

Donald Duck

1. flat character
2. round character

Als een hoofdpersoon een karakterontwikkeling doormaakt, spreek je ook wel van een:

1. Flat character
2. Round character

Bij een type worden bepaalde kenmerken van een personage of groep personages overdreven.

1. Waar
2. Niet waar

Moet een verhaalfiguur altijd een ontwikkeling doormaken?

1. ja
2. nee

De toren van Babel - Annie M.G. Schmidt

In mijn onschuld dacht ik, dat het bouwen van een huis een vrij simpele affaire zou zijn. Ze doen het al zo lang... dacht ik. Mensen bouwen al zo lang huizen. Zeker al tienduizend jaar of langer. Het is net zoiets als brood bakken, dat doen ze ook al zo lang. En bouwen... zo'n achtduizend jaar geleden maakten ze al heel ingewikkelde pyramides, dacht ik. En de toren van Babel ook... nou ja goed, het ding is nooit afgekomen, maar nu zijn ze toch al weer zoveel verder en bovendien: mijn huis behoeft geen toren van Babel te worden, liever zelfs niet. Zo maar een huisje. Op de tekening, die de architect voor ons gemaakt had, was het zo eenvoudig. Enkel maar een paar kamers, rechte kamers, naast elkaar en een plat dak. En geen kwestie van spitsbogen of beeldhouwwerken, of van torentjes of van kantelen of van koepels of erkers of koekoeksramen, zo maar rechttoe, recht an een huis. Dat kon niet zoveel hoofdbrekens kosten, dacht ik.

Wat is het perspectief?

1. Ik-perspectief
2. Personaal perspectief
3. Alwetende/auctoriale verteller

Wat is het perspectief?

1. Ik-perspectief
2. Personaal perspectief
3. Alwetende/auctoriale verteller

Karakter - Bordewijk

Tot zijn eenentwintigste was hij toen in een boekhandel werkzaam als magazijnknecht, niet in de winkel. Dit was het eerste baantje dat hem enige bevrediging gaf, want te hooi en te gras kon hij nu zijn kennis vergroten. Maar hij schoot er niet op, hij verdiende nog steeds niet genoeg om op zichzelf te staan, hij bleef bij haar wonen.
Op een stroeve manier gingen zij met elkaar om. Hij was voor haar toch geen kwade zoon. ’s Zondagsmiddags gingen zij altijd wandelen. Ze wou naar de rivier, nooit ergens anders heen, zo gingen ze naar het Park of naar de Oude Plantage. Ze keken over het water, ze zeiden weinig, hun stilzwijgen was soms op de grens van vijandschap.

Wat is het perspectief?

1. Ik-perspectief
2. Personaal perspectief
3. Alwetende/auctoriale verteller

Wat is het perspectief?

1. Ik-perspectief
2. Personaal perspectief
3. Alwetende/auctoriale verteller

Geen nieuwe lesstof maar...

Bijna niemand heeft dit onderdeel geoefend, dus gaan we lesstof terugpakken

Vul je samenvatting aan met aantekeningen;

- gebruik afkortingen die je zelf kan herkennen

- gebruik cijfers als getallen (dus niet uitschrijven)

- spelling doet er nu even niet toe

- gebruik pijlen om verbanden aan te geven

- werk het thuis netjes uit

Wat weet je nog/weer en wat weet je samen?

Groepsopdracht

Voorwaarde: 

- iedereen denkt na over wat hij al weet over de lesstof (is behandeld)

- weet niemand er iets over, dan zoekt iedereen informatie op

- je bent met elkaar in gesprek over de (opgezochte) lesstof

- je maakt samen een korte samenvatting van de (opgezochte) lesstof --> iedereen schrijft het op 

- een iemand maakt een foto en load deze in de volgende dia up.

- vul tijdens de instructie jouw  samenvatting aan met aantekeningen (in afkortingen)

Opdracht: 

1. Wat is een setting? 

2. Wat is de functies  van setting?

2. Hoe is deze literaire ruimte?

3. Wat is de functie van literaire ruimte?

Maak een foto van jullie samenvatting.

Video bij opdracht 

Wat kun je allemaal vertellen over de ruimte na het zien van de trailer?

Setting

Verhalen spelen zich altijd af in een bepaalde setting.

De setting bestaat uit de plaats, tijd en omstandigheden die de achtergrond vormen van het verhaal. --> PTO

Setting

Plaats: in een bepaald land, in een stad of een dorp, in een restaurant, op een school, op het strand, in het bos.

Tijd: heden, verleden, toekomst, specifiek jaar, bepaald seizoen, bepaalde maand, ochtend of avond.

Omstandigheden: oorlog, een sneeuwstorm, vakantie.

Waarvoor staat PTO?

Setting - sfeer

Omstandigheden zijn samen vaak heel bepalend voor de sfeer van een verhaal. 

De sfeer kan bijvoorbeeld griezelig, dreigend, benauwend, kil, geheimzinnig, ontspannen, verveeld, romantisch of onbezorgd zijn.

Setting - sfeer

Plaats en tijd in het verhaal , hebben ook vaak invloed op de sfeer. 

Bijvoorbeeld: De personages zitten na een dag skiën (tijd) met een kop warme chocolademelk een spelletje te doen in hun chalet (plaats). 

--> Dan is de sfeer gezellig of ontspannen. 

Definitie en belang van ruimte in verhalen

• Ruimte: De plaatsen waar gebeurtenissen in verhalen plaatsvinden, inclusief de fysieke locatie, het weer en de tijd.
• Ruimte speelt een belangrijke rol in het creëren van sfeer en spanning.
• Het omvat niet alleen de fysieke locatie, maar ook het weer en de tijd waarin de gebeurtenissen plaatsvinden.

Bredere betekenis van ruimte: plaats, klimatologische omstandigheden, tijd

• Ruimte verwijst niet alleen naar de fysieke locatie, maar ook naar de plaats waar de gebeurtenissen plaatsvinden.
• Het omvat ook de klimatologische omstandigheden, zoals het weer, en de tijd waarin de gebeurtenissen plaatsvinden.

Ruimte

• karakterisering van een personage: personage heeft voorkeur of juist afkeer van een bepaalde ruimte --> dat zegt iets over het personage (beeldvorming)

• sfeertekening: ruimte wordt gebruikt ter ondersteuning van bepaalde handeling, gebeurtenis, of gevoel 

• symbolisch: ruimte staat symbool voor iets

Ruimte

De ruimte in een verhaal kan veel invloed hebben op de interpretatie. Er zijn vier soorten ruimte: 

1. functionele ruimte

2. decoratieve ruimte

3. begeleidende ruimte

4. contrasterende ruimte

De functionele ruimte

De plaats van de handeling is van groot belang voor het verhaal. De ruimte heeft een functie. 

Voorbeeld: een horrorverhaal start in de kerkers van een verlaten kasteel, bij volle maan, terwijl het regent en bliksemt.

De decoratieve ruimte

De ruimte heeft geen enkel belang in het verhaal. 

De ruimte is functieloos en is er enkel ter decoratie. De decoratieve ruimte is beschrijvend voor een verhaal.

Wat is ruimte in een verhaal?

1. De setting of locatie van het verhaal
2. De tijdsduur van de gebeurtenissen
3. De volgorde van de gebeurtenissen
4. Het vertelperspectief van de verteller

Bekijk de ruimte

Deze ruimte is

1. symbolisch
2. sferisch
3. beeldvormend

Is deze ruimte er voor sfeertekening of voor symboliek?
Leg uit met drie kernwoorden

Zoek in 2 minuten een plaatje waarop de ruimte symbolisch wordt weergegeven

De karakteristieke ruimte

De ruimte ondersteunt de handeling van de personages. 

Voorbeeld: een prinses huilt omdat de prins moet vertrekken, en buiten stormt het en regent het pijpenstelen.

De contrasterende ruimte

De plaats van handeling staat in contrast met de handeling. 

Voorbeeld: een prinses huilt omdat de prins moet vertrekken, maar buiten schijnt de zon.

Ruimte

• Parallel: ruimte komt overeen met de gebeurtenissen en de gevoelens van de personages

• Contrast: ruimte is tegengesteld aan de gebeurtenissen en de gevoelens van de personages.

Een fragment uit Dorst van Esther Gerritsen

Het bed staat in de serre, onder de oude kroonluchter, voor het grote raam dat de hele achterwand beslaat. De bank staat haaks op het bed. Het past als de serredeuren open blijven. Haar moeder is al die tijd in de keuken gebleven. Coco staat naast het bed en kijkt in de tuin, die een paar meter lager ligt. Het souterrain wordt niet meer gebruikt. In het terras met grindtegels probeert ze de barst te ontdekken waar ze is gevallen, maar de tegels zijn groen en modderig en bedekken de barst.

De ruimte in dit fragment is

1. symbolisch
2. sferisch
3. karakteriserend

Een fragment uit Hex van Thomas Olde Heuvelt. Lees de tekst

'Je liet met schrikken, Katharina,' zei ze met droge mond. ' Ik ben het, Gemma.' Het geluid van haar eigen stem in het donker deed haar haren te berge rijzen en het kostte haar alle macht om niet toe te geven aan de primitieve drang om om te keren en weg te rennen. De stond daar roerloos als een zwart silhouet en alles om haar heen ademde de dood. 

        Gemma keek om zich heen. Ze bevond zich te midden van een groep hoge, oude dennen. Ze probeerde zichzelf voor te houden dat de betovering van het beekwater hier niet méér aanwezig was dan elders, dat ze alleen maar de heuvel hoefde af te lopen om in de vertrouwde omgeving van het dorp gekomen, weg van de heidense boosaardige macht die ze hier leek te voelen.

De ruimte in dit fragment is

1. symbolisch
2. sferisch
3. karakteriserend

Werk voor deze les + huiswerk: 

Pak je VIP en noteer:

Hoofdstuk 1 Literatuur, 1.3 Setting en ruimte, 

- introductie

- Kader Abdolah, Het huis van de moskee, 2005 (niveau 4)

- tekst 1 + vragen

Klaar = in STILTE lezen

Wat niet af is= huiswerk

Reflectie:
Wat ging bij jou goed tijdens deze les?
Wat kan nog iets beter? Hoe ga je dat verbeteren?

Feedback:
Wat vond je fijn/goed aan deze les?
Wat zou je liever anders willen zien?